چنین گفته‌هایی، پیش‌بینی زلزله نیست و با طرح این سوال که افرادی که چنین پیش‌بینی‌هایی را دارند، چرا همین زلزله اصلی ساعت ۱۱:۳۰ دوشنبه را نتوانستند پیش بینی کنند؟ یکی از زمینه‌های مطالعاتی من پیش‌بینی زلزله است، ولی زلزله امروز مسجدسلیمان استان خوزستان جزو مواردی از نتایج مطالعات پیش‌بینی زلزله برای کوتاه و میان مدت نبوده که ما انتظار زلزله را در آن داشتیم. بنابراین ما در پژوهشگاه زلزله زمان این زلزله را پیش‌بینی کوتاه مدت نکرده بودیم. گرچه از مطالعات قبلی دانسته شده بود که ناحیه مسجد سلیمان پهنه‌ای لرزه‌خیز است، به ویژه آنکه زلزله‌های ۱۸ بهمن ۱۳۵۱ با بزرگای ۵.۵ در شوشتر، ۲۴ آذر ۱۳۵۷ اندکا با بزرگای ۶.۱ و ۳ مهر ۱۳۸۱ در مسجد سلیمان با بزرگای ۵.۵ در همین منطقه و به احتمال زیاد در اثر جنبایی گسل‌های آغاجاری، رامهرمز و گسل پی‌سنگی خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس قبلاً رخ داده است.
در برخی نواحی، روش‌های پیش‌بینی ما برای زلزله جواب داده است. اما مطالعات ما حتماً جامع و کامل نبود؛ چون فعلاً نمی‌توانیم پوشش کامل پایش داده‌ها برای تحلیل در کل کشور انجام دهیم، ضمن آنکه هنوز به داده‌های باکیفیت برخط برای کل کشور دسترسی نداریم. از سوی دیگر پیش‌بینی علمی زلزله موضوع مورد حمایت سازمان‌های دولتی و دانشگاهی در ایران نیست و اکنون کارهایی در اولویت است که بتوان از آنها به صورت پروژه ارتباط با صنعت به تأمین بودجه برای دانشگاه و پژوهشگاه و کسب مزیت مالی برای خود عضو هیات علمی پرداخت. این در حالی است که پیش‌بینی زلزله کاری علمی و بنیادی است و بویژه برای بخش‌های خصوصی جذاب نیست تا بر روی آن سرمایه گذاری کنند. این‌گونه پژوهش‌ها در حال حاضر در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما مهجور واقع شده و در مواردی قابل دنبال کردن هستند که بر اساس داده موجود و در دسترس بتوان بدون صرف هزینه خاصی مطالعه‌ای موردی را به سرانجام رساند.
البته لازم به یادآوری است که فعلاً در دنیا تضمینی وجود ندارد که حتی با دردسترس بودن بودجه‌های سنگین پژوهشی بتوان به پیش بینی‌های زمانی موفق و با درصد موفقیت بالا و برای اعلام گسترده نتایج دست زد. این کار در سطح جهانی نیز به عنوان کاری پایه و بنیادی است که فعلاً صرف سرمایه انسانی و مادی از دید پژوهشی روی آن در بسیاری از مؤسسات پژوهشی معتبر دنیا بدون انتظار نتیجه‌گیری‌های کوتاه مدت و قابل اعلام، انجام می‌شود.
افرادی که ادعا می‌کنند زلزله‌ای را پیش‌بینی می‌کنند، همواره احتمالی در نتایج کارهای علمی مرتبط با کارشان وجود دارد. باید بتوانند درصد احتمال و عدم قطعیت نتایج خود را نیز بیان کنند. اگر چنین احتمال و عدم قطعیتی را نتوانند اعلام کنند، کارشان علمی نیست. البته همچنان بر اساس دانسته‌های زمین‌شناسی و سابقه لرزه‌خیزی امکان پیش‌بینی مکانی (بدون اعلام زمان خاص) وجود دارد و این کار همان اعلام‌های منطقه‌های خطرناک از نظر خطر زلزله و لرزه‌خیزی و مثلاً مناطق نزدیک گسل‌های فعال و لرزه‌زا به عنوان ناحیه‌های کاندیدا برای رخداد زلزله بعدی است.
از ویژگی‌های منطقه زاگرس وجود سری نمکی “هرمز” در پی سنگ زاگرس و همچنین سازند “گچساران” مربوط به دوران سوم زمین‌شناسی است که گروه‌های نامقاوم در پوسته زاگرس را تشکیل می‌دهند. سازند گچساران در همین منطقه مسجدسلیمان رخنمون و بیرون‌زدگی سطحی دارد. این لایه‌های گچ و نمکی قابلیت تغییر شکل زیاد بدون گسیختگی گسله و شکستگی دارند و به همین دلیل در بسیاری از نواحی زاگرس شاهد آزاد شدن تدریجی استرس جمع شده به صورت یک‌سری از زمین‌لرزه‌های کوچک تا متوسط به جای رخداد زلزله‌های شدید هستیم.
بیشترین تغییر در ایران در منطقه زاگرس است. بیش از ۹۰ درصد از تغییرات شکل پوسته در منطقه زاگرس به صورت بی‌لرزه رخ می‌دهد. زلزله‌هایی که در این منطقه به ثبت می‌رسند، به صورت مجموعه‌ای از زمین لرزه‌های کوچک تا متوسط هستند که در حال حاضر به صورت لرزه اصلی و پس‌لرزه‌های زلزله ۹۸/۴/۱۷ مسجد سلیمان است، در حال رخ دادن هستند و ما از آن با عنوان “فوج‌گونه” یاد می‌کنیم.

* دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
* منتشر شده در خبرگزاری ایسنا مورخ 17 تیر 98