در این میان، کسانی هم سودای «غرب‌پالایی» و گزینش‌گری آن را در سر پروردند. انقلاب اسلامی، تبلور این راه سوم – در برابر کهنه‌پرستی و نوگرایی افراطی – بود و بنا داشت طرحی متفاوت در اندازد که نیکویی‌های قدیم و جدید را هم‌زمان داشته باشد.

ناگفته نماند که پهلوی هم به گونه‌ای دیگر، از این مسیر رفته بود و درصدد پالایش غرب و گزینش پاره‌هایی از تجدّد بود (در این باره می‌توانید «شاه نیویورک را دوست داشت؛ بدونِ نیویورک‌تایمز» را بخوانید)، که البته فرجام نوسازیِ ناموزون و نیاندیشیدۀ پهلوی، شد «انقلاب اسلامی 1357».
 یکی از بزرگان اندیشه که روزگاری مدافع نگاه گزینشی به تجدّد بود، اما در سال‌های اخیر در نقد رویکردِ سوم  بسیار گفته/نوشته، دکتر «رضا داوری اردکانی»، استاد بازنشستۀ گروه فلسفۀ دانشگاه تهران و رئیس کنونی فرهنگستان علوم است.

الف) «گزینش» محال و بیهوده است
چهرۀ ماندگار فلسفه در سرمقالۀ شمارۀ شصت‌وششم نشریۀ فرهنگستان علوم (مرداد 1396) با عنوان «تأملی در باب هوش و خِرد و نسبت‌شان با زمان» می‌نویسد جهان در حال توسعه (با معیار و مبنا قراردادنِ خودش)، تلقّی کم‌مایه‌ای از «تجدّد» دارد، و می‌اندیشد که
اولاً، مدرنیته مجموعه‌ای از خوب‌ها و بد‌ها است، و
ثانیاً، می‌توان خوب‌هایش را برگزید و بدهایش را فرونهاد.

گرچه داوری تأکید دارد که «تاریخ را با گزینش نمی‌سازند»، اما اذعان دارد که با مطلقِ گزینش (امکانِ گزینش) نمی‌توان مخالفت کرد، و باید به «شرایط» آن اندیشید. گزینش از منظر او دستِ‌کم دو شرط دارد:
نخست، موقوف به وجود «خِرد تجدّد» (خردِ سازواری) است و
دوم، موکول به درکِ نسبت و ارتباط‌ اجزاء تجدّد با یکدیگر و با اصول آن است.

ظاهراً اکنون و اینجا، شروط بیان‌شده به اندازه‌ای دست‌نیافتنی هستند که داوری «گزینش» را سودایی خام، محال و بیهوده‌ توصیف می‌کند که در «عمل» محقّق نمی‌شود. از نظر او «چنین خیال خامی تنها سبب پریشانی فکر مردمان می‌شود، حجابِ بی‌خردی و ناتوانی می‌گردد، و برای بی‌عملی و بی‌فکری زمان می‌خرد و فرصت‌سوزی می‌کند».

داوری با فرض امکان «انتخاب»، در اجرای چنین پالایشی (غربال خوب‌ها از بدها) تردید دارد و می‌پرسد: «اگر این امکان بود چرا تاکنون به جای خوب‌ها در بسیاری موارد بدها را گزینش کرده‌اند یا خوب‌هایی را که گزینش کرده‌اند، خوب نمانده و بد شده است».

ب) تجدّد سفره، انبار یا فروشگاه نیست
داوری در نشستِ خرد و توسعه (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات/ 24 مهر 1396) هم گفته بود: غرب و تجدّد ما را درگیر خودش کرده و تجدّد سفره‌ای نیست که بتوان از آن بخشی را انتخاب کرد. تجدّد در بهترین صورت نظمی است که علم، فرهنگ، سیاست و … دارد و همه باید با هم هماهنگ عمل کنند.

به نظر این استاد فلسفه، «تاریخ تجدّد مجموعه‌ای از وسایل و کالاها و اشیاء پراکنده نیست» و ما در برابر کالاهای عرضه شده در بازاری نیستیم که هرچه می‌خواهیم برداریم و آن‌چه را که نیاز نداریم واگذاریم، بلکه با تاریخی مواجهیم که جریان دارد و در آن محدودیت‌ها و امکان‌هایی هست.

ج) پیامد تجدّدِ گزینشی
داوری در سرمقالۀ شصت‌وهشتمین نشریۀ فرهنگستان علوم  (اسفند 1397) رویکرد گزینشی به تجدّد را دردسرساز دانسته و می‌نویسد: وقتی شئون تجدّد، بی‌توجّه به جایگاه و پیوستگی‌های آن‌ها در جایی که نمی‌دانیم مناسب است یا نه، قرار گیرند، راه به تحقّق تجدّد نمی‌برند، خیلی زود دچار مشکل‌ و چه‌بسا مشکل‌زا می‌شوند. جامعه و کشوری که داشته‌ها و فرآورده‌های تجدّد را صرفاً به حُکمِ تقلید یا برای مصرف و نه به عنوان یک سیستم به هم پیوسته می‌گیرند، دچار مشکل‌هایی می‌شوند که نمی‌دانند آن مشکل‌ها از کجا و چرا آمده است.

چرا؟ داوری در سرمقالۀ شمارۀ شصت‌وچهارم نشریه فرهنگستان علوم (بهمن 1396) دربارۀ ترکیب اتّحادی (و انضمامی) جامعه توضیح داده است. از نظر او همۀ اجزاء و شئون جامعه در وحدت و نظم و در نسبت با یکدیگر تعیّن خاص می‌یابند (ترکیب اتّحادی).

خطا، از نظر این استاد فلسفه آن است که ترکیب جامعه «انضمامی» انگاشته و تصوّر شود که «هر یک از اجزاء، وجود مستقل دارند و می‌توان آن‌ها را از جای خود برداشت و به هر جای دیگر برد. غافل از این‌که چون این شئون از پشتیبانی باطن برخوردار نیست و عقل سازنده آن را راه نمی‌برد، [در نتیجه] ظاهری بیش نیست و ناقص و لنگ و ناتوان است. از این کنار هم گذاشتن، جز صورتی از تجدّد حاصل نمی‌شود که آن‌هم تجدّدمآبی پژمرده و بی‌روح است».

غرب؛ درهم و از یک‌کنار یا دست‌چین؟
داوری بر این باور است که «زندگی‌کردن میان دو جهان، مشکل بزرگ ما و معمای تاریخ معاصر است».  به نظر می‌رسد حاصل دو-زیستی و گزینش می‌شود، «دانشگاهِ آزادِ اسلامی»، «علوم انسانیِ اسلامی»، «آزاده نامداری» و از این دست پدیده‌های متناقض که در قوطی هیچ عطار یافت نمی‌شود.    

به هر حال، گرچه داوری «امکانِ گزینش» را به لحاظ منطقی و در عالم ذهن و استدلال و تصوّر، محال نمی‌داند، اما با توجه به «شرایط»، آن‌را در عمل و برای اکنون تاریخ ما سودایی خام می‌شمارد.

hotnews • دسته‌بندی نشده • 5 سال پیش • dahio.com • 29



دیدگاهتان را بنویسید



مطالب پیشنهادی

۱۰ حقیقت جالب که احتمالا نمی‌دانستید! – بخش سوم

در دنیای اطراف ما بی‌شمار حقیقت جالب در حال رخ دادن وجود دارد که از آن‌ها خبر نداریم. این حقایق در زمینه‌های حیات‌وحش، انسان، معماری، غذا و … هستند که [...]

۱۰ حقیقت جالب که احتمالا نمی‌دانستید! – بخش دوم

در دنیای اطراف ما بی‌شمار حقیقت جالب در حال رخ دادن وجود دارد که از آن‌ها خبر نداریم. این حقایق در زمینه‌های حیات‌وحش، انسان، معماری، غذا و … هستند که [...]

۸ راهکار برای بیشتر مثبت فکر کردن

مثبت اندیشی از رویکردهای سالم در زندگی است و توسط بسیاری از روانشناسان توصیه می‌شود. در این مطلب از لیست‌میکس ۸ راه مثبت اندیشی را با هم مرور می‌کنیم. با [...]

با این ده کتاب، خواندن رمان تاریخی را شروع کنید!

تاریخ شاید برای خیلی از ماها موضوع موردعلاقه نباشد و میل زیادی به خواندن رمان تاریخی نشان ندهیم؛ اما کتاب‌هایی در این حوزه وجود دارند که به‌قدری هیجان‌انگیزند که ممکن [...]

واقعیت های نگران‌کننده‌ای که از آن بی‌خبرید

می‌دانستید کبد با یک ضربه ممکن است از کار بیفتد؟ یا مغز بدون جمجمه آن‌قدر نرم است که از هم می‌پاشد؟ در این لیست ده واقعیت را که هر کدام [...]




ترندها