نویسندگان تحلیل این اندیشکده آمریکایی، مشارکت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای را مرتبط با هدف تعمیق و نهادینه‌سازی روابط این کشور با چین و روسیه دانسته و معتقدند که گرچه روابط ایران و چین توجه بسیاری را جلب کرده، به اهمیت نقش سازمان در روابط تهران و مسکو کمتر پرداخته شده است.
ملاحظات جهانی و منطقه‌ای
به نوشته تارنمای اندیشکده شورای آتلانتیک، ایران بخشی از پروژه بلندپروازانه اوراسیای روسیه برای یکپارچگی اقتصادی و ژئوپلیتیک سراسر این منطقه است. فراتر از تلاش‌های روسیه برای ایجاد یکپارچگی، روسیه، ایران را بازیگری مهم در امنیت منطقه به شمار آورده و آن را نیرویی ثبات‌آفرین علیه چالش‌ها و تهدیدهای مشترکی مانند قاچاق مواد مخدر، تروریسم و جرائم فراملیتی می‌داند.
نویسندگان این تحلیل با اشاره به تحولات اخیر افغانستان و سلطه طالبان بر این کشور، پیشینه تلاش‌های سازمان شانگهای و روسیه در رایزنی با طرف‌های درگیر را بر شمرده و نوشتند: در منظر روسیه، (تحولات) افغانستان تأکیدی بر نیاز به عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای بوده و نیاز به تعامل با تهران در گفت‌وگوهای چهارجانبه مسکو، اسلام‌آباد، پکن و واشنگتن است.
ارتقاء جایگاه ایران و عامل چین
به نوشته شورای آتلانتیک، عضویت کامل ایران در سازمان موقعیتی در اختیار روسیه قرار می‌دهد تا از سرعت تعمیق روابط تهران و پکن بکاهد. از دید مسکو، امضاء توافقنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین در مارس ۲۰۲۱ به‌شدت در تضاد با شک و تردیدهای پیرامون تمدید توافقنامه بلندمدت ایران و روسیه است که در ماه مارس منقضی شد.
البته به‌حساب آوردن عامل چین در تصمیم‌گیری‌های روسیه موضوع تازه‌ای نیست. به‌عنوان مثال، تلاش‌های پکن برای افزودن بعد اقتصادی به سازمان با بی‌اعتنایی مسکو مواجه شده که نگران است این امر چالشی علیه اتحادیه اقتصادی اوراسیای تحت رهبری‌اش که تمام بنیان‌گذاران سازمان به جز چین عضو آنند، باشد. حتی مسکو در سال ۲۰۱۷ از پیوستن هند به سازمان حمایت می‌کرد تا نفوذ روزافزون چین را به خصوص در کشورهای آسیای میانه کاهش دهد.
با توجه به سابقه روابط چین و روسیه در خاورمیانه و رقابت آنها در عین همسویی، عضویت تهران و تأثیر متعاقب آن بر روابط مسکو و پکن با کشورهای خلیج‌فارس، احتمالاً روابط پکن و مسکو را بیش از پیش گل‌آلود خواهد کرد.
به سوی نظم جهانی چندقطبی
عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای یک پیروزی دیپلماتیک برای تهران و سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری ایران در اولین سفر خارجی‌اش به شمار می‌رود. با این حال اجلاس اخیر با عضویت مصر، عربستان سعودی و قطر به عنوان شرکای طرف گفت‌وگوی سازمان شانگهای نیز موافقت کرد که این امر می‌تواند نفوذ ایران در سازمان را محدود سازد. به نظر می‌رسد که مسکو راهبرد آزموده شده خود در خاورمیانه یعنی حمایت همزمان از طرفین رقیب را کماکان به کار می‌گیرد.
حمایت مسکو از عضویت کامل تهران در اجلاس دوشنبه همچنین ممکن است نشادهنده آن باشد که کرملین بالاخره پذیرفته که روابط روسیه و آمریکا در صلح سرد و در بدترین دوره پس از جنگ سرد قرار دارد. این بدبینی کرملین همسو با راهبرد امنیت ملی جدید این کشور است.
بر اساس این سند و بر خلاف نسخه سال ۲۰۱۵ میلادی، دیگر سخنی از شراکت راهبردی همه‌جانبه با آمریکا و اروپا به میان نیامده است. موافقت روسیه برای آغاز مذاکرات ارتقاء توافقنامه موقت تجارت آزاد ایران و اوراسیا که دربرگیرنده ۵۰ درصد از کالاهای تجارت شده با منطقه دائمی تجارت آزاد است، منطبق با همین خط فکری است.
در پایان تحلیل این اندیشکده آمده است: روابط تلخ ایران و روسیه با آمریکا، این دو کشور را به یکدیگر نزدیکتر کرده است. مسکو و تهران سازمان شانگهای را نشانی از شکوفایی نظم چند قطبی دانسته و حمایت روسیه از عضویت ایران با تمایلات مسکو برای تبدیل این سازمان به یک قدرت اوراسیایی مرتبط است.
311311
