استان سمنان یکی از غنی‌ترین، کهن‌ترین و اثرگذارترین استان‌های کشور در حوزه آثار تاریخی به شمار می‌رود و در حال حاضر دارای بیش از ۸۸۷ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی است. بیش از ۱۰ اثر نیز در استان در حال پیگیری برای ثبت جهانی است و بسیاری از آثار، اماکن و عرصه‌های تاریخی فرهنگی نیز در دست شناسایی و ثبت در فهرست میراث ملی است.
استان سمنان دارای بیش از یک هزار و ۱۴۷ اثر تاریخی شناسایی شده است و جنگل ابر شاهرود به‌عنوان بخشی از پرونده جنگل‌های هیرکانی ایران در مجموعه میراث جهانی یونسکو ثبت شده و مجموعه تاریخی بسطام نیز در فهرست میراث جهان اسلام به ثبت رسیده است . ۶ کاروانسرای استان در مجموعه ثبت جهانی کاروانسراهای ایران قرار دارند و ۳۶ پرونده میراث غیر منقول استان نیز آماده ثبت در فهرست ملی است.
استان سمنان دارای حدود ۱۰۰ قلعه تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی کشور و بیش از ۳۰۰ قلعه تاریخی واجد ارزش تاریخی و فرهنگی شناسایی شده است.
۳۶ کاروانسرا در استان سمنان قرار دارد که بیشترین تعداد کاروانسراهای کشور در یک استان به شمار می‌رود.
این استان دارای ۱۳ بافت تاریخی مصوب است که مهم‌ترین آن‌ها بافت تاریخی شهر سمنان با ۳۵۷ هکتار وسعت، شهمیرزاد با ۲۸۸ هکتار وسعت، بافت‌های تاریخی شاهرود، دامغان، کلاته‌خیج، مهدی‌شهر و مجن است.
ثبت ۲۸ اثر تاریخی استان در فهرست ملی
۲۸ اثر تاریخی، طبیعی و معنوی استان سمنان در سال گذشته در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این تعداد شامل ۱۲ اثر غیر منقول تاریخی فرهنگی، ۶ اثر منقول تاریخی فرهنگی، ۱۰ اثر معنوی (ناملموس) است. یک حریم استان نیز در فهرست آثار ملی تعیین شده است.
مرمت آثار تاریخی
یکی از اقدامات شاخص استان، مرمت و سامان‌دهی بناهای تاریخی است. در سال گذشته ۳۴ اثر تاریخی در استان مرمت شد. آثار مرمت شده شاخص در استان در سال گذشته شامل بازار دامغان، برج و باروی شاهرود، بازار شاهرود، خانه کسائیان مهدی‌شهر، کاروانسرای آهوان، تکیه ناسار، کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان، خانه معتمدی آرادان و موزه چهل‌ستون سرخه است.
سایر آثار مرمت شده شامل چشمه‌علی، مسجد جامع دامغان، تپه‌حصار، عمارت لطفی، برج و باروی بسطام، بافت کلاته‌خیج، کاروانسرای بدشت، تکیه زنجیری، تکیه برنجی، کاروانسرای میامی
کاروانسرای عباس‌آباد، موزه پاکزادیان، خانه صباغیان، مسجد جامع سمنان، بافت تاریخی سمنان، تکیه پهنه، موزه باغ امیر، مدرسه دهخدا، دژ چرمنه (تپه خندق)، کاروانسرای ایوانکی، موزه قاطول (یخچال قاطول)، قلعه قاطول، بافت روستای بیابانک و خانه حشمت‌اللشکر است.
علاوه بر مرمت بناهای تاریخی، اشیای فرهنگی- تاریخی نیز مرمت شده که شاخص‌ترین این آثار شامل صندوق چوبی امامزاده پرور، مرمت نسخه‌های خطی موجود در مخزن امن اداره‌کل سمنان شامل عقدنامه، اسناد زمین و املاک با قدمت قاجاری است.
راه‌اندازی موزه میراث دینی سرخه
در سال گذشته موزه میراث دینی سرخه راه‌اندازی شد و ۱۸ هزار و ۵۰۰ گردشگر داخلی و خارجی از موزه‌های استان بازدید کردند.
ساخت موزه کومش سمنان
شاخص‌ترین پروژه‌های این حوزه نیز شامل ساخت موزه کومش در مرکز استان است.
فعالیت‌های پایگاه‌های میراث‌فرهنگی استان سمنان
در استان سمنان ۲ پایگاه میراث‌فرهنگی شامل پایگاه میراث‌فرهنگی مجموعه تاریخی بسطام و خرقان و پایگاه میراث‌فرهنگی بافت تاریخی سمنان فعال است.
مرمت و سامان‌دهی مجموعه تاریخی بسطام شامل مرمت پوشش چوبی مسجد بایزید، تعویض چوب‌های کش مسجد جامع بسطام و آجرفرش شبستان شرقی مسجد جامع، خرید، حمل و اجرای سنگ مزار بایزید بسطامی است.
پی‌بندی، اجرای مجدد طاق فرو ریخته، کف سازی اتاق‌ها، دوخت و دوز ترک‌ها، مرمت بام برخی از بناهای تاریخی واقع در بافت تاریخی سمنان نیز توسط پایگاه میراث‌فرهنگی بافت تاریخی سمنان انجام شده است.
