غده تیروئید از ید موجود در غذاها، هورمون تیروئید را می سازد. هورمون ساخته شده، سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند و در رشد و سایر عملکردهای مهم بدن موثر است.

انواع هورمون های تیروئید

مهم ترین هورمون های تیروئید عبارتند از: تیروکسین ( T۴) و تری یدوتیرونین ( T۳).

مقدار تیروکسین در بدن زیادتر است، اما تری یدوتیرونین دارای اثر بیولوژیکی بیشتری می باشد. هنگامی که هورمون های تیروئید در خون آزاد شوند،  T۴ تبدیل به T۳ می گردد.

یک هورمون دیگر به نام کلسی تونین نیز توسط غده تیروئید تولید می شود. کلسی تونین توسط سلول های خاص در غده تیروئید تولید می شود. بر خلاف T۴ و T۳، کلسی تونین در تنظیم سوخت و ساز بدن دخالتی ندارد.

کلسی تونین هورمونی است که در تنظیم کلسیم بدن دخالت دارد و به کاهش کلسیم خون کمک می کند.

تنظیم کننده تیروئید

عملکرد تیروئید توسط غده هیپوفیز که در مغز جای دارد، تنظیم می شود، یعنی میزان تولید هورمون تیروئید توسط غده هیپوفیز کنترل می گردد.

غده هیپوفیز نیز توسط غده هیپوتالاموس تنظیم می شود.

هیپوتالاموس هورمونی به نام TRH را آزاد می کند و این هورمون به غده هیپوفیز دستور می دهد هورمون TSH را آزاد کند.

سپس، TSH به غده تیروئید خبر می دهد و هورمون های تیروئید آزاد می شوند.

اگر یکی از این سه غده فعالیت خود را زیاد کند، پرکاری تیروئید و اگر یکی از این سه غده، فعالیت خود را کم کند، کم کاری تیروئید رخ می دهد.

اگر میزان هورمون تیروئید کافی نباشد، میزان TSH زیاد می شود تا تولید هورمون تیروئید را زیاد کند و برعکس.

کم کاری تیروئید

اگر فعالیت غده تیروئید کم شود، کم کاری تیروئید بوجود می آید.

علل کم کاری تیروئید

۱- التهاب تیروئید هاشیموتو: یکی از علل شایع کم کاری تیروئید می باشد.  یک بیماری خودایمنی می باشد که بدن به غده تیروئید به عنوان یک بافت خارجی حمله می کند و موجب التهاب غده تیروئید می شود.

هاشیموتو بیماری ارثی می باشد و با بیماری های خودایمنی دیگری مانند دیابت نوع یک و بیماری سلیاک همراه می باشد.

این بیماری در زنان ۵ تا ۱۰ برابر مردان می باشد. شروع این بیماری در سنین جوانی می باشد.

داروی هورمونی تیروئید می تواند جایگزین هورمون های تیروئید قبل از التهاب شود و به این وسیله می توان علائم ناشی از کمبود هورمون های تیروئید را کاهش داد.

۲- التهاب تیروئید پس از زایمان: التهاب غده تیروئید که در اولین سال بعد از زایمان، در سقط جنین غیرعمدی و یا سقط جنین عمدی رخ می دهد، تیروئیدیت پس از زایمان نام دارد. حدود ۷ درصد زنان دچار این بیماری می شوند.

۲۵ درصد زنان مبتلا به دیابت نوع یک، ممکن است بعد از زایمان دچار این کم کاری تیروئید شوند.

بعد از زایمان به مدت ۲ تا ۶ ماه، کم کاری تیروئید وجود دارد و بعد میزان هورمون های تیروئید، طبیعی می شود.

اما در برخی زنان ۱ تا ۴ ماه بعد از زایمان، پرکاری تیروئید شروع می شود و ۲ تا ۸ هفته طول می کشد. سپس کم کاری تیروئید برای چند هفته تا چند ماه ادامه پیدا می کند و بعد میزان هورمون های تیروئید طبیعی می شود.

تخمین زده شده بیماران مبتلا به التهاب تیروئید پس از زایمان، ۴ تا ۸ سال بعد، مبتلا به کم کاری تیروئید، گواتر و یا هر دو می شوند.

درمان این بیماری از آنجا که ممکن است تیروئید کم کار و یا پر کار شود، متفاوت است.

اگر تیروئید پر کار شود، پزشک بتابلوکر ها همانند: پروپرانولول و یا آتنولول را تجویز می کند. در این هنگام توصیه می شود که به نوزاد شیر ندهید.

اگر تیروئید کم کار شود، هورمون درمانی برای بیشتر از سه ماه آغاز می شود. سپس بیمار آزمایش خون می دهد تا ببیند آیا برای ۴ تا ۶ هفته دیگر نیز باید هورمون دریافت کند یا نه.

۳- التهاب تیروئید حاد: این بیماری در بیمارانی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، وجود دارد. غالبا توسط عفونت باکتریایی رخ می دهد و سپس موجب ورم غده تیروئید می گردد. درمان شامل مصرف آنتی بیوتیک و در موارد خاص، جراحی و برداشتن غده تیروئید می باشد.

۴- التهاب تیروئید خاموش: زنان بیشتر مبتلا به این بیماری هستند. این بیماری به خودی خود در عرض یک سال از بین می رود. درمان شامل داروهای بتابلوکر می باشد.

۵- مقاومت نسبت به هورمون های تیروئید: یک بیماری نادر است که در آن میزان هورمون های تیروئید زیاد است، اما میزان TSH مترشحه از هیپوفیز کم است.

۶- داروهایی که بر عملکرد تیروئید اثر دارند، مانند آمیودارون (Cordarone) که برای تنظیم ضربان قلب استفاده می شود.

علائم کم کاری تیروئید

– خستگی

– گیجی و فراموشی

– احساس سرمای بیش از حد

– یبوست

– خشکی پوست

– احتباس مایعات

– درد و سفتی عضلات و مفاصل

– خونریزی بیش از حد و یا طولانی مدت در قاعدگی

– افسردگی

– شکنندگی ناخن ها

– سردی دست ها و پاها

– سخت بلعیدن غذا

– افزایش کلسترول خون

– فشار خون بالا و پایین

– ورم پلک چشم

– ریزش مو

– بم شدن صدا

– عدم تمرکز ذهنی

– ناباروری

– تحریک پذیری

– پف کردن چشم ها

– کاهش ضربان قلب

پرکاری تیروئید

اگر فعالیت غده تیروئید زیاد شود و یا تنظیم کننده های غده تیروئید (مثل هیپوفیز)، به این غده فشار بیاورند و باعث تولید زیاد هورمون شوند، پرکاری تیروئید واقع می شود.

علل پرکاری تیروئید

۱- بیماری گریوز: گریوز یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی می باشد که باعث افزایش تولید هورمون های تیروئید می شود (تصویر روبرو). این بیماری در زنان و قبل از ۴۰ سالگی شایع تر می باشد. درمان ها شامل ید رادیواکتیو، بتا بلوکرها، داروهای ضدتیروئید و جراحی می باشد.

۲- گواتر سمی ندولر: غده تیروئید دارای توده های زیادی (ندول) می شود و باعث افزایش تولید هورمون های تیروئید می گردد.

۳- گره سمی (ندول داغ): این ندول ها به طور خودکار عمل می کنند و توانایی تنظیم شدن توسط TSH را از دست می دهند و غالبا مقدار زیادی هورمون تیروئید را تولید می کنند. درمان شامل ید رادیواکتیو می باشد.

۴- مصرف زیاد ید: ید برای عملکرد هورمون های تیروئید لازم است. هنگامی که ید زیادی را مصرف کنید، باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می شود و سپس باعث کاهش تولید هورمون توسط سد کردن اتصال ید به هورمون های تیروئید می شود.

۵- هاشی توکسیکوز: پرکاری تیروئید گذرا ناشی از التهاب همراه با تیروئیدیت هاشیموتو که فولیکول های تیروئید را مختل می کند و موجب افزایش هورمون های تیروئید می شود.

۶- برخی داروها، مانند خوردن هورمون تیروئید

علائم پرکاری تیروئید

– تعریق بیش از حد

– عدم تحمل گرما

– افزایش حرکات روده

– لرزش

– عصبی بودن

– افزایش ضربان قلب

– کاهش وزن

– خستگی

– کاهش تمرکز ذهنی

– قاعدگی نامنظم و کم

– پوست گرم و مرطوب

– زیادی اشتها

– کم پشت شدن مو

– افزایش فعالیت

– اسهال

اگر پرکاری تیروئید درمان نشود، باعث بروز “طوفان تیروئید” می شود که علائم آن شامل افزایش فشار خون، تب ونارسایی قلبی است. گیجی و هذیان نیز ممکن است رخ دهد.

در بیماری گریوز، تغییراتی در چشم و پوست به همراه علائم بالا وجود دارد.

تبیان