اسپی‌مزگت یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران و قدیمی‌ترین مسجد تاریخی گیلان است که در روستای کیشه خاله و حاشیه شمالی رودخانه دیناچال و در یک و نیم کیلومتری شرق جاده تالش به بندر انزلی قرار گرفته است. در این بخش به معرفی کوتاهی از این نیایشگاه باستانی پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.
اسپی‌مزگت یکی از مساجد زیبا و جالب منطقه‌ی تالش در استان گیلان است. مسجد اسپی‌مزگت در میان مردم محلی به مسجد عبداللهی نیز مشهور است و مردم منطقه بر این باور هستند که توسط عبدالله بن عمر ساخته شده است.
وجود کتیبه‌های کوفی در مسجد نشان می‌دهد که قدمت روستا به دوره‌ی سلجوقیان می‌رسد و نوع معماری و سفال‌های بدست آمده، قدمت بنا را به دوره ایلخانیان می‌رساند و از تاریخچه‌ی حداقل 800 ساله مسجد حکایت دارد. البته برخی از باستان شناسان بنای مسجد را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند.
گفته می‌شود این بنا در دوران قبل از اسلام آتشکده‌ای قدیمی و بزرگ بوده که با ورود اسلام به این منطقه در قرن سوم هجری به مسجد تبدیل شده و مدت زیادی هم از آن استفاده می‌شده است. این بنا در منطقه‌ای دور افتاده واقع شده و همین موضوع باعث شده بخشی از معماری بنا از بین برود.
مسجد اسپی‌مزگت نمونه بنایی است که همزمان ویژگی‌های معماری قبل و بعد از اسلام را در خود جمع کرده است و از این نظر یکی از ارزشمندترین بناهای این منطقه و ایران محسوب می‌شود.
رواق‌های چهار گوش داخلی در مسجد نشان می‌دهد که در روزگار قبل از اسلام، محل نگهداری آتش مقدس بوده است و مردم برای عبادت در دهلیزهای کناری آن می‌ایستادند. بعد از ورود اسلام به منطقه این بنا بدون تخریب باقی ماند و صرفا نحوه‌ی اداره‌ی آن تغییر کرد و تبدیل به مکانی مقدس برای مسلمانان شد.
بر روی دیوارهای مسجد کتیبه‌ی کوفی ساده‌ای قرار دارد که کلمات «ولم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من‌المهتدین» ( قسمتی از آیه‌ی ۱۸ سوره‌ی توبه) دیده می‌شود. این کتیبه در ابتدای یکی از دهلیزها واقع شده است و حدس زده می‌شود که دهلیزها دارای گچبری به ارتفاع یک متر بوده باشند. از این گچبری‌ها بر روی دیوار شمالی مسجد هنوز بقایایی وجود دارد.
همانطور که گفته شد بنای اسپی‌مزگت بدون هیچ تغییری به مسجد تبدیل شده است، برای همین در داخل بنا محرابی وجود ندارد. این عدم تغییر و یا تخریب نشان از حرمت و قداستی دارد که این مکان برای مراسم دینی در قبل و بعد از اسلام داشته است.
مصالح اصلی بنا آجر است و سقف بنا کاملا سفال پوش می باشد. برخلاف بام‌های سفال پوش امروزی گیلان، سفال آن با ملات بر روی طاق‌های چسبانده شده است. سقف با طاق‌های طولی و کوره پوش‌ها مسقف شده و سطح بام قدری شیب‌دار است.
در انتها باید عنوان کرد که اسپی‌مزگت در شهر رشت و ۲۲ کیلومتری جنوب شهر تالش و در شهرستان رضوانشهر واقع شده و با وجود نزدیکی به جایگاه گردشگری ویژه‌ی ساحل گیسوم، توجه کمی به این بنای مذهبی شده است. با وجود آسفالت بودن راه تا نزدیکی بنا، تابلوی راهنمایی که مسافران را به سوی این نیایشگاه باستانی راهنمایی کند، خیلی اندک است.
تا به حال این مسجد باستانی را از نزدیک دیده‌اید؟ اصلا از وجود چنین مسجدی در این منطقه اطلاع داشتید؟ اگر به استان گیلان سفر کردید، بازدید از این بنای زیبا را از دست ندهید.
تصاویر از سایت: diyarmirza.ir
