پس از گذشت سال‌ها از کنفرانس بُن، حالا تهران بار دیگر نقشی محوری در موضوع افغانستان پیدا کرده و تلاش می‌کند با حمایت از گروه‌های افغانی و تماس با طرف‌های درگیر به جنگ خونین و داخلی ۱۷ ساله افغانستان که از زمان حمله نیروهای آمریکایی به این کشور آغاز شده، پایان دهد.
تماس ایران و طالبان با اطلاع دولت افغانستان کلید خورد
البته تماس سیاسی میان ایران و گروه طالبان موضوع جدیدی نبوده و بارها در رسانه‌ها مطرح شده است، ولی آنچه این موضوع را به تیتر اصلی رسانه‌ها تبدیل کرد، سخنان دبیر شورای امنیت ملی کشورمان در سفر به کابل بود. علی شمخانی در سفر خود به افغانستان که در پنجم دی ماه سال جاری صورت گرفت، در گفتگو با رسانه‌ها اعلام کرد که ایران در پی برقراری صلح در این کشور بوده و از هر اقدام و ابتکاری که بتواند به این هدف کمک کند، مضایقه نخواهد کرد. وی با تأیید گفتگوهای ایران با طالبان تصریح کرد که این تماس‌ها با اطلاع دولت افغانستان انجام می‌گیرد.
یک هفته بعد از این اظهارات، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با تأیید سفر هیئتی از سوی طالبان و دیدارشان با عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه گفت: بسیاری از کشورهای جهان ازجمله اروپا گفتگوهایی با طالبان دارند و در این زمان خاص نیاز بود ایران مذاکراتی با این گروه را در سطح سیاسی و دیپلماتیک انجام دهد تا صلح و ثبات به افغانستان بازگردد.
طالبان: امنیت ایران امنیت افغانستان است
از طرف دیگر، سخنگوی طالبان، ایران را کشور همسایه و برادر افغانستان قلمداد کرد که امنیت آن برای طالبان نیز مهم است. ذبیح‌الله مجاهد با تأیید خبر سفر گروهی ۶ نفره از اعضای طالبان به تهران گفت: ایران خانه دوم افغان‌هاست. کانال سیاسی طالبان با ایران برقرار است و از اقدامات تهران برای کمک به صلح در افغانستان حمایت خواهیم کرد.
برخی از تحلیلگران سیاسی ورود فعال ایران به روند صلح افغانستان را در مقابل فعال شدن نقش آمریکا و برخی کشورهای عربی ازجمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی در این کشور ارزیابی کرده‌اند. کنفرانس صلح ابوظبی که اوایل ماه جاری با حضور طالبان برگزار شد، دیدار «زلمی خلیل‌زاد» نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان و اعلام جده به‌عنوان میزبان دور بعدی مذاکرات صلح، نمایانگر نگرانی صحیح تهران از احتمال تشکیل محور عربی – آمریکایی برای دیکته کردن امیال خود در همسایگی ایران است.
محور عربی – آمریکایی پس از ناکامی در سوریه برای سقوط دولت قانونی بشار اسد و خروج اجباری نظامیان کدخدا از این کشور، با حضور «محور ایروست» (ایران، ترکیه و روسیه به‌عنوان سه کشور ضامن روند آستانه) روبه‌رو شد، عملاً ابتکار عمل را از دست داد و اکنون تلاش می‌کند تا اهداف ناکام خود را این بار در افغانستان پیاده کرده و شانس خود را در این منطقه امتحان کند.
تقلای محور عربی – آمریکایی برای جبران ناکامی سوریه در افغانستان
در همین راستا، سیدوحید ظهوری مسئول شورای هماهنگی تشکل‌های فرهنگی افغانستان در گفتگو با خبرگزاری آنا گفت: ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل نوع تفکرات خود و بدون گرایش‌های مذهبی، تعصبی و قومی در منطقه تلاش می‌کند و همین موضوع عامل موفقیت بوده و سکان‌داری قوی جمهوری اسلامی باعث شده است تا تمام تلاش‌ها به سود مردم منطقه و در راستای شکست قدرت‌های خارجی باشد.
از سوی دیگر، همان‌گونه که کشورمان با ابتکار عمل دیپلماتیک در موضوع سوریه توانست از طریق همکاری دو کشور ترکیه و روسیه پیروزی در مقابل تروریست‌ها را تضمین کند، بدخواهان محور مقاومت را ناکام سازد و در راستای برقراری صلح در این کشور گام‌های مثبتی بردارد، حالا درصدد است با ایجاد محوری جدید با حضور پاکستان، روسیه و چین تلاش یانکی‌ها را در افغانستان ناکام گذارد. در این راستا می‌توان تور منطقه‌ای شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان به کابل، تهران، پکن و مسکو و همچنین عباس عراقچی به کابل را به‌عنوان شواهد این مدعا ذکر کرد.
ذبیح‌الله مجاهد در همین ارتباط اظهار کرده است که برای جمع کردن بساط اشغالگری آمریکا در افغانستان با کشورهایی، چون ایران مذاکره می‌کنیم و این کشور همیشه یکی از مقصدهای ما برای تبادل‌نظر و مباحثه در مورد مسائل افغانستان است.
در کنار موضوع حضور آمریکا در افغانستان و فعال شدن محور عربی – آمریکایی در موضوع صلح در این کشور باید به این موضوع نیز اشاره کرد که قدرت‌گیری داعش در افغانستان که دارای نزدیک به یک هزار کیلومتر مرز مشترک با ایران است، به‌عنوان یک تهدید امنیتی بالقوه محسوب می‌شود.
مبارزه با تروریسم از اهداف بنیادین راهبرد سیاسی ایران
ذکر این نکته ضروری است که ایران اسلامی که از دیرباز، مقابله و مبارزه با گروه‌های تروریستی و تکفیری را بخشی از راهبرد خود در منطقه اعلام کرده و در میدان عمل و در عرصه مبارزه با داعش در سوریه و عراق آن را به اثبات رسانده است، در موضوع قدرت‌گیری گروه تروریستی خلافت اسلامی شاخه خراسان (داعش) موضع انفعالی نخواهد داشت و قطعاً به دنبال مقابله با تروریست‌های تکفیری است.
در همین ارتباط، علیرضا کوهکن استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که وقتی موضوع داعش در میان باشد که مستقیماً با بحث امنیت ملی ایران ارتباط دارد، طالبان به‌عنوان دشمن این گروه می‌تواند برای همکاری، گزینه بسیار مناسبی باشد. این موضوع کاملاً مشخص است که ایران اگر بخواهد بین طالبان و داعش یکی را انتخاب کند، به‌طور قطع طالبان را بر خواهد گزید.
افزون بر این، یک منبع مطلع و نزدیک به دولت جمهوری اسلامی ایران نیز به خبرگزاری آنا گفت که میان ایران و طالبان تنها تماس و ارتباط وجود دارد و هیچ‌گونه مذاکره‌ای در چارچوب مرسوم صورت نمی‌پذیرد. همین سطح تماس‌ها نیز با اطلاع کامل دولت کابل انجام می‌شود و به‌طورکلی سیاست کلان ایران حمایت از هرگونه روندی است که دولت کابل را به‌عنوان محور گفتگوها بپذیرد.
ایران شریک اول اقتصادی افغانستان
نکته کلیدی اینجاست که ایران شریک بزرگ افغانستان در حوزه اقتصاد نیز هست و سالانه نزدیک به ۲،۵ میلیارد دلار کالا به این کشور صادرات دارد. مجموع واردات افغانستان ۷ میلیارد دلار است و طبق برنامه‌های تدوین‌شده، بناست که سطح صادرات ایران به افغانستان به حدود ۳ میلیارد دلار در سال جاری برسد. همین موضوع نشان‌دهنده اهمیت روابط اقتصادی دوجانبه برای تهران و کابل است. بر همین مبنا، سید عباس عراقچی در سفر روز گذشته خود به کابل از تلاش‌ها برای امضای قرارداد همکاری درازمدت میان دو کشور در آینده‌ای نزدیک خبر داد.
علاوه بر این، میان ایران و افغانستان کمیته پنج‌گانه همکاری در حوزه‌های آب و محیط زیست، دفاعی و امنیتی، ترانزیت و اقتصاد، مهاجران و آموزش و فرهنگ ایجاد شده و نتایج آن در قالب سند همکاری‌های درازمدت میان دو کشور امضا خواهد شد تا به‌عنوان چارچوب همکاری‌های فی‌مابین قرار گیرد؛ و بالاخره اینکه همکاری اقتصادی و صلح، مقابله با داعش و دفع شر آمریکا از منطقه، راهبردهای کلان ایران برای آینده افغانستان است. ازاین‌رو تهران تلاش می‌کند از دالان گفتگو با تمام طرف‌های درگیر در افغانستان و به‌خصوص گروه طالبان، ابتکار عمل را از آمریکا در این کشور سلب کرده و همزمان با بازگرداندن صلح و ثبات به همسایه شرقی خود، به سطح گسترده‌ای از مناسبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان دو کشور دست پیدا کند.
