عرضه نفت در بورس سال‌هاست به عنوان راهکاری برای استفاده از توان بخش غیردولتی در فروش نفت مطرح بوده و در ماه های اخیر، این راهکار با هدف بی اثر کردن تحریم‌های نفتی آمریکا بیش‌تر مورد توجه قرار گرفته است. عرضه نفت در بورس به دلیل مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و امکان خرید محموله‌های کوچک، در صورت حمایت از طرف وزارت نفت، می‌تواند به یکی از راهکارهای موثر در راستای بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی آمریکا تبدیل شود. با توجه به انعطاف پذیری بالای شرکت‌های خصوصی خریدار نفت نسبت به دولت و کوچک‌تر بودن محموله های خریداری شده از طریق بورس احتمال تحریم پذیری خریداران نفت از بورس نسبت به مشتریانی که مستقیما با وزارت نفت معامله می‌کنند بسیار کم‌تر است.

با این وجود، برخی مدیران ارشد وزارت نفت و بخصوص امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران مخالف عرضه نفت خام در بورس انرژی بودند و نهایتا حدود یک هفته قبل از اجرای مجدد تحریم های نفتی آمریکا در آبان ماه پارسال، عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی آغاز شد و این روند تا پایان سال ۹۷ با فراز و نشیب‌هایی ادامه یافت. نمایندگان مجلس هم با الحاق بندی به تبصره ۱ لایحه بودجه سال ۹۸، وزارت نفت را مکلف به عرضه ماهانه ۶ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی کردند و در نتیجه، این روند در سال جاری هم ادامه خواهد یافت.

با این وجود، همچنان برخی از مدیران وزارت نفت تمایل چندانی به موفقیت این راهکار ندارند و تلاش می کنند متقاضیان خرید نفت از بورس انرژی را از تحریم بترسانند تا همچنان مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران تنها فروشنده نفت کشورمان باشد و خریداران نفت کشورمان راهی به جز مذاکره با این بخش در اتاق تاریک نداشته باشند. به عنوان مثال، بیژن زنگنه وزیر نفت در نشست خبری که به مناسبت افتتاح فازهای ۱۳ و ۲۲ تا ۲۴ میدان گازی پارس‌جنوبی در روزهای پایانی سال گذشته در شهر عسلویه برگزار شد، گفت: «مشکل اینجا است که بورس شفاف‌ترین روش برای انجام معامله و رقابت است و ما می‌خواهیم شفاف‌ترین کار را برای ناشفاف‌ترین اقدام که همان دور زدن تحریم‌ها است، انجام دهیم».               

*خروجی فروش نفت در شرایط تحریم صرفا از طریق اتاق تاریک

در حالت کلی روند خرید نفت در خارج از بورس بدین شکل است که مشتریان نفت به امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران مراجعه و درخواست خود را ثبت می‌کنند و قیمت طبق فرمول امور بین الملل تعیین می‌شود. زمانی که معاملات نفت از طریق مذاکرات مستقیم و اصطلاحا در اتاق تاریک تعیین شود شائبه فساد و رانت ایجاد می‌شود. باتوجه به کاهش فروش نفت کشور به زیر ۱ میلیون بشکه در دوره اجرای تحریم های نفتی در اوایل دهه ۹۰ و همچنین تحریم شدن برخی از خریداران نفت ایران که از طریق مذاکرات مستقیم نفت خریدند، می‌توان نتیجه گرفت منحصر کردن فروش نفت در شرایط تحریم به اتاق تاریک، اقدامی غیرمنطقی است و قطعا موفقیت آمیز نخواهد بود.

* در بورس، معاملات شفاف ولی اطلاعات خریداران غیرشفاف است  

عرضه نفت در بورس بهترین راهکار برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها است زیرا با عرضه نفت در بورس مشتریان در شرایطی برابر می توانند در رقابت برای خرید نفت شرکت کنند که این امر عملا شائبه رانت را به کلی از بین می‌برد. نکته حائز اهمیت‌ این است که با وجود شفافیت معامله‌های صورت گرفته در بورس انرژی، اطلاعات خریداران در این بورس شفاف نیست. در واقع، فقط مسئولین بلندپایه وزارت نفت و بورس انرژی اطلاعات خریداران را دارند و برای خریدارها کدهای محرمانه‌ای را صادر می‌کنند. محرمانه بودن این کدها به نحوی است که حتی کارگزاری‌های بورس هم از هویت آن بی‌اطلاع هستند. 

خریداران با کدهای مورد تایید وارد بورس انرژی می شوند رقابت بر سر قیمت صورت می پذیرد و بهترین قیمت کشف می‌شود. در واقع، با این شرایط می توان گفت همه چیز شفاف است به جز اطلاعات خریداران. در نتیجه، متقاضیان خرید نفت از بورس برخلاف اظهارات زنگنه نباید نگرانی خاصی درباره تحریم شدن داشته باشند.

با توجه به آنچه گفته شد و بخصوص با توجه به کاهش قابل توجه صادرات نفت ایران در ماه های اخیر، نگرانی زنگنه درباره شفافیت بورس در شرایط تحریم منطقی به نظر نمی‌رسد و این گمانه را تقویت می کند که برخی از مدیران ارشد وزارت نفت به دنبال آن هستند که نفت را به گونه‌ای در بورس عرضه کنند که عملا خریداری برای آن وجود نداشته باشد و در نتیجه، این راهکار با شکست مواجه شود تا انحصار فروش نفت همچون قبل در اختیار امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران باقی بماند.

17231