در قراردادهای آتی از دو روش قیمت‌گذاری، در دنیا استفاده می‌شود؛ مدل قیمت‌گذاری هزینه‌های کامل و مدل قیمت‌گذاری به روش‌های ریاضی.

در ایران از روش اول که همان قیمت‌گذاری براساس هزینه‌های چهارگانه، انبارداری بیمه، حمل‌ونقل و مالی است، استفاده می‌شود که به طبع آن معاملات گواهی سپرده کالایی به جهت عمق بخشیدن به بازار آتی تاسیس شد. اما آیا عموما قیمت‌ها در بازار گواهی سپرده، داری ویژگی‌هایی از جنس شفافیت است؟ حجم معاملات در بازار آتی و نقدی دارای تناسبی از جنس توزیع نرمال ریسک است؟ آیا فعالان و سرمایه‌داران حقوقی در این دو بازار نقش فعالی دارند؟ طرح این سوالات باتوجه به بررسی موجودی انبارهای گواهی سپرده و حجم معاملات در این بازار و همچنین عدم تناسب معنی‌دار با حجم معاملات آتی، حاکی از آن است که کشف قیمت در مقطع کنونی، براساس شرایط فعلی اقتصاد ایران صورت نمی‌گیرد. با نگاهی به آیین‌نامه معاملات سفته‌بازی و نوسان‌گیری در بورس‌های نیویورک و شیکاگو و مقایسه آن با وضعیت کنونی ما، می‌توان عنوان کرد نوسان‌گیری در ایران به واسطه عدم حضور بازارسازان (MARKET MAKERS) از آزادی عمل بیشتری برخوردار است، تا جاییکه قیمت‎های آتی محصولات هیچگونه ارتباطی با واقعیت‌های قیمت آن محصول در بازار سنتی ندارند و نهایتا منطق تشکیل معاملات آتی در بخش کشاورزی با اهداف آن همراستا نیست.

شکی نیست که هم‌اکنون پیشرفته‌ترین نوع معامله در بورس کالای ایران، همان معاملات آتی است اما حجم معاملات در بازار گواهی سپرده کالایی و آتی دارای همبستگی مثبتی نیست.

باوجود اینکه معاملات آتی در این مقطع زمانی باهدف عمق بخشیدن به معاملات آتی به دنبال ورود کالاهای جدید است، اما آیا شرایط کنونی می‌تواند نویدبخش راهی منتهی به موفقیت باشد؟

با نگاهی دقیق‌تر به معاملات آتی و به‌خصوص پسته که طی روزهای گذشته معاملات آتی آن آغاز شد، این سوال مطرح می‌شود که آیا مشخصات قراردادهای آتی با وضعیتی که پیشتر بیان شد، سازگار است؟

به طور واضح تر آیا نوسان مثبت و منفی ۵ درصدی در این نماد با سپرده اولیه انتخاب شده سنخیت دارد؟ می‌توان نتیجه گرفت تنها با نوسان ۳ درصد نوسان قیمت در روز ، اولین اشتباه معامله گر، آخرین اشتباه خواهد بود. بنابراین توزیع نرمال ریسک صورت نگرفته و اهرم استفاده شده بسیار زیاد است و ریسک کسری موجودی مشتری بر عهده کارگزار خواهد بود. لذا عدم توزیع نرمال ریسک می‌تواند در آینده ریسک صنعت کارگزاری را افزایش دهد.

با کمی تحقیق در بازار سنتی متوجه می‌شویم که نوسان در معاملات در این بازار (معاملات آتی زیره) عموما با نوسان قیمت در بورس هیچگونه سنخیتی ندارد و به طور واضح قیمت‌ها در بورس روزانه بین ۸ تا ۱۰ درصد نوسان داشته است که در بازار سنتی اینطور نبوده. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت معاملات آتی در بورسی که بازار ساز ندارد، صرفا در اختیار نوسان‌گیران است. نکته آخر تفاوت قیمت گواهی سپرده زیره بورس با قیمت زیره در بازار سنتی است که احتمالا استاندارد گواهی سپرده زیره، از زیره موجود در بازار سنتی بالاتر است. اما قیمت گواهی سپرده پایین‌تر از قیمت زیره در بازار سنتی است.

نهایتا اینکه عمق بخشیدن به بازار گواهی سپرده کالایی الزما با افزایش موجودی انبارها به حدی متناسب با حجم معاملات آتی بوده و امکان ورود شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ممکن می‌شود تا قیمت براساس برایند عرضه و تقاضا تعیین گردد.

*کارشناس بازار سرمایه