از حدود سال‌های ابتدایی دهه هشتاد شمسی بررسی و اندازه‌گیری میدانی اندازه فرونشست زمین از سوی سازمان نقشه‌برداری کشور و پژوهشگران در دانشگاه و پژوهشگاه‌های‌های مختلف انجام شده و خوشبختانه علاوه بر انتشار نتایج در مجلات معتبر علمی، رسانه‌ای نیز شده است. اندازه فرونشست زمین در محدوده پیرامون شهر تهران تا حدود حداکثر 40 سانتی‌متر در سال نیز گزارش شده است.
آخرین سنجش‌هایی که از نیمه دوم سال 98 تا بهار 1400 انجام شده نشان می‌دهد که بیشترین مقدارهای فرونشست در محدوده ورامین و در ناحیه شهریار به ترتیب در جنوب شرق و در جنوب غرب تهران به حداکثر 40 سانتی‌متر در سال می‌رسد! این پدیده ناشی از استقرار و سکونت وسیع جوامع انسانی عمدتا مهاجر و بهره‌برداری گسترده از منابع آب زیرزمینی، خود شهر تهران را نیز به ویژه در بخش‌های جنوب غرب، غرب و جنوب تهران درگیر کرده است، بنابراین مساله‌ای که با تمرکز جمعیت رو به رشد 13.5 میلیون نفری استان تهران بروز کرده است، همین جمعیت و زیرساخت‌های استان تهران را تهدید می‌کند!
آخرین پژوهش‌های انجام شده و تحلیل تصویرهای ماهواره‌ای در بازه زمانی 18 ماهه بین دی ماه 98 تا خرداد 1400 نشان می‌دهد که اولا در 18 ماهه اخیر میزان فرونشست در محدوده ورامین حتی از جنوب شهریار بیشتر بوده است و در ثانی بیشینه فرونشست را می‌توان در حد 25 سانتی‌متر در سال برای بخش‌هایی از این محدوده ارزیابی نمود.
این موضوع بسیار حساس و قابل توجه در برنامه‌های راهبردی توسعه شهری و توسعه استان تهران است که استخراج بیش از حد آب زیرزمینی باعث فرونشست زمین با سرعت بیشینه 25 سانتی‌متر در سال در برخی مناطق استان تهران شده و این موضوع همچنان ادامه دارد. رویدادهایی که با فرونشست بیشتر در طول دوره برداشت و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای صورت گرفته و ادامه دارد، با تغییر شکل و آسیب به زیرساخت‌هایی مانند جاده، پالایشگاه، خطوط لوله آب، نفت و گاز و بنزین، خطوط راه‌آهن و مترو، خط‌های انتقال برق، و باندهای فرودگاه‌های این محدوده همراه می‌شود.
تیم پژوهشی ما در حال بررسی رابطه بین لرزه‌خیزی، به ویژه ثبت خردلرزه‌ها، در راستای گسل‌های فعال منطقه، با محدوده‌های فرونشست در استان تهران است. اولین نتایج ما نشان می‌دهد که فرونشست زمین با این میزان بیشینه در استان تهران، می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال استان تهران هم موثر باشد. در این زمینه خاص دانسته‌های بیشتر حاوی نحوه اندازه‌گیری و میزان تغییرات پس از انتشار نتایج در نشریات علمی ان‌شاءالله برای اطلاع عموم هم منتشر و رسانه‌ای خواهد شد.
* استاد زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم
* منتشر شده در روزنامه اعتماد
