سینماسینما، رضا حسینی
فعال، هنرمند و فیلم‌ساز چینی، آی وی‌وی، می‌گوید: «ظلم و بی‌عدالتی بی‌پایان و بی‌زمان است؛ و ما را تسخیر می‌کند و ضمیرمان را متاثر، تا روزی که عدالت اجرا شود.»
چه خوب که یک سال پیش از نودمین سالگرد تولد غلامرضا تختی ملقب به جهان‌پهلوان، یک فیلم داستانی دیدنی با عنوان «غلامرضا تختی» (بهرام توکلی/ ۱۳۹۷) و همین مستند «شهسوار» (علی شاه‌محمدی/ ۱۳۹۷) درباره این کشتی‌گیر نامی- که در تالار مشاهیر فیلا جای دارد- ساخته شد تا نسل‌های جوان‌تر هم بیشتر درباره او و چرایی محبوبیت و بزرگی‌اش بدانند. (بماند که در گیشه آلوده به کمدی‌های باسمه‌ای و حال‌وروز نزار مردمان این سرزمین، فیلم تماشایی توکلی با وجود پتانسیل‌هایش در گیشه شکست خورد و فقط رقمی حدود یک میلیارد و ۹۰۶ میلیون تومان فروخت؛ انگار این فیلم هم به سرنوشت سوژه‌اش دچار شد و قربانی بی‌عدالتی حاکم بر دنیای پیرامونش.)
به‌هرحال، «شهسوار» با وجود سوژه فوق‌العاده‌اش، مستند قابل قبولی نیست. جالب این‌که سازنده‌اش در گفت‌وگو با «ایسنا» اشاره کرده: «تفاوت این مستند با دیگر فیلم‌هایی با این موضوع، یک پژوهش پنج ساله است.» خب، اگر واقعا چنین اتفاقی هم روی داده باشد، این مستند بازتابی از آن نیست. در واقع «شهسوار» نه‌فقط چندان اطلاعات تازه‌ای در اختیار تماشاگرانش قرار نمی‌دهد (که اگر این‌طور بود، راوی با لحنی ذوق‌زده- مثل نمونه‌ای که در فیلم دیده می‌شود- اشاره می‌کرد که این نخستین دفعه است که چنین سندی در معرض دیدگان عمومی قرار گرفته)، بلکه اصلا از سطح حرف‌ها و تصاویر و روی‌هم‌رفته یک رویکرد کلی نسبت به سوژه‌اش هم فراتر نمی‌رود. شاه‌محمدی در گفت‌وگوی مورد اشاره به این موضوع هم پرداخته که «شهسوار» تا رسیدن به فرم نهایی‌اش که در حال اکران در گروه سینمایی هنر و تجربه است، پنج بار تدوین شده است؛ و از بد حادثه، نسخه‌ای که برای نگارش این نقد در اختیار نگارنده قرار گرفت، از نسخه‌های ابتدایی و همانی است که در جشنواره سینما حقیقت روی پرده رفت. بااین‌حال، به نظر نمی‌رسد نسخه در حال اکران نیز با توجه به رویکرد کارگردان و نقص‌های متعددی که در ادامه می‌خوانید، راه نجاتی در تدوین حتی چندباره داشته باشد. (البته که با حذف هر یک از موارد زیر می‌توان به نسخه بهتری رسید.)
فیلم بر اساس نقل خاطرات دوستان تختی و اطلاعات راوی روی عکس‌ها و ویدیوهای آرشیوی پیش می‌رود، اما منطق و دقت به جزئیات در چیدمان این مصالح به چشم نمی‌خورد و «شهسوار» دچار تشتت است و گاهی وقت‌ها روایت به‌وضوح از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد. علاوه بر این، متن راوی هم دچار ضدونقیض‌گویی است و نتیجه‌گیری‌های عجیبی می‌کند؛ مثلا شنیده می‌شود: «سرانجام تختی بدون کسب نتیجه از این حرکت اعتصابی به تیم ملی بازمی‌گردد. نتیجه این اعتصاب برای تختی شکست در یک حرکت صنفی و نشان‌دهنده استعداد او در شکل‌دهی و رهبری حرکت‌های جمعی است…» به این وضعیت اضافه کنید تکرار روایت یک اتفاق از زبان مصاحبه‌شونده‌های متفاوت و حتی تعابیر و سوءبرداشت‌های شخصی آن‌ها را (و بماند که حتی عکس‌ها و ویدیوهای آرشیوی هم تکراری استفاده شده‌اند!)، یا منحرف شدن روایت از زندگی تختی بعد از اشاره به جبهه ملی و ایستادگی در برابر انگلیس که ناگهان بیانیه مصدق پخش و تصویرش بر مجله «تایم» نمایش داده می‌شود. اما جدا از صحنه‌ها و توضیح‌های اضافه‌ای که احتمالا بخشی از آن‌ها در نسخه اکران اصلاح شده، سازنده «شهسوار» در بخش بازسازی واقعیت نیز بد عمل کرده است و گفت‌وگوهای ساختگی با بازیگر نقش تختی حسابی توی ذوق می‌زنند.
منبع: ماهنامه هنروتجربه
