نیو صدر: حدود دو هفته از زلزله تهران گذشته است، زلزله‌ای که احتمالا همین حالا در مسیر فراموشی قرار گرفته است و تا چند روز دیگر به سرنوشت سرپل ذهاب، ملارد، قطور و … دچار شود.
اما بامداد ۱۹ اردیبهشت، زمین‌لرزه ۵.۱ ریشتری گسل مشاء چندان فراموش‌شدنی به نظر نمی‌آمد؛ خیابان‌ها و پمپ بنزین‌ها به پناهگاه بسیاری از شهروندان تبدیل شده بود، فضای مجازی پر اخباری مربوط به احتمال وقوع زلزله ۷ ریشتری در ساعت‌ها و روزهای آینده بود و در این میان هم دو نفر بخاطر وحشت ناشی از زلزله جان خود را از دست دادند.
یک روز بعد، نوبت به انتشار اخبار عجیب درباره این زلزله پرحاشیه رسید، شایعاتی درباره ارتباط کامل بودن ماه با زلزله تهران و فعال شدن آتش‌فشان دماوند منتشر شد.
اما مهدی معتق، استاد دانشگاه لایبنیتز هانوفر و مرکز علوم تحقیقات زمین آلمان، معتقد است که این حواشی لایق زلزله تهران نبودند. او در این رابطه در گفت‌وگویی اسکایپی در کافه‌خبر می‌گوید: «گسل مشاء یکی از گسل‌های اصلی است که در نزدیکی تهران قرار دارد و حرف و حدیث‌ها بیشتر حاشیه بود تا واقعی. گسل مشاء، فعال است و هر در سال دو تا چهار میلی‌متر حرکت دارد و می‌تواند چنین زلزله‌ای را تولید کند. بحث بر سر این بود که حرکت این گسل می‌تواند به زلزله هفت منجر شود یا نه، این موضوع مقداری حاشیه درست کرد وگرنه چیز خاصی اتفاق نیافتاد.»
اما بحث‌ها درباره زلزله ۷ ریشتری تهران هم تنها مربوط به یک هفته گذشته نیست، سال‌های زیادی است که زلزله‌شناس‌ها می‌گویند اطلاعات آماری از احتمال وقوع زلزله‌ای قوی در تهران خبر می‌دهند. برخی پیامدهای این زلزله را برای تهران مرگبار و آخرالزمانی توصیف می‌کنند.
معتق در این رابطه می‌گوید: «چون تمرکز جمعیتی تهران زیاد است، قطعا وقوع یک زلزله می‌تواند مشکلات زیادی به همراه داشته باشد. به همین دلیل باید آماده باشیم، اگر آماده باشیم زلزله ۷ هم نمی‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. اما اگر آمادگی نداشته باشیم، این زلزله می‌تواند برای ما مشکلات آخرالزمانی ایجاد کند. اما خود من به شرط این که موارد مختلف رعایت شوند به آن تصویر آخرالزمانی اعتقادی ندارم.»
مشروح گفت‌وگو معتق را در کافه خبر اینجا بخوانید:
آقای معتق، درباره زلزله تهران موضوعی که بسیار مورد توجه گرفت وقوع آن روی گسل مشاء بود. چه چیزهایی از این گسل و این زلزله می‌دانیم؟
گسل مشاء یکی از گسل‌های اصلی است که در نزدیکی تهران قرار دارد و حرف و حدیث‌ها بیشتر حاشیه بود تا واقعی. گسل مشاء، فعال است و هر در سال دو تا چهار میلی‌متر حرکت دارد و می‌تواند چنین زلزله‌ای را تولید کند. بحث بر سر این بود که حرکت این گسل می‌تواند به زلزله هفت منجر شود یا نه، این موضوع مقداری حاشیه درست کرد وگرنه چیز خاصی اتفاق نیافتاد.
واقعا ما دیروز در ایران خطر زلزله ۷ ریشتری را احداث کردیم؟
نه، گسل مشاء یکی از گسل‌های اطراف تهران که مشاهدات لرزه‌نگاری نشان می‌دهد فعال است و اتفاق خاصی هم رخ نداد. زلزله با قدرت ۵ ریشتر در ابعاد زمین‌شناسی مقدار بزرگی نیست. اما حاشیه‌های مختلف مثل فعال شدن آتش‌فشان دماوند، وجود ماه کامل، و زلزله ۷ ریشتری باعث ایجاد نگرانی شد. باید در نظر داشت در موقع وقوع زلزله اصلا راحت نیست بگوییم، این زلزله ۵ریشتری خودش زلزله اصلی است یا می‌تواند منجر به ایجاد یک زلزله دیگر شود.
سال ۲۰۱۰، زلزله ۷.۱ در غرب شهر کرایست‌چرچ نیوزلند اتفاق افتاد. روز بعدش من برای تحقیقات مربوط به زلزله در شهر ولینگتن بودم، محققان نیوزلند خیلی خوشحال بودند و استانداردهای ساختمانیشان را نشان می‌دادند که این زلزله ۷.۱ صدمات زیادی وارد نکرده بود. اما حدود ۵ ماه بعد بزرگترین پس لرزه آن با قدرت ۶ ریشتراتفاق افتاد و بیش از ۱۸۰ نفر کشته شدند، عددی که در استاندارد نیوزلند خیلی زیاد است.
به همین دلیل این مسائل پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد و کسی نمی‌تواند بگوید زلزله‌ها تمام شده است یا باید منتظر زلزله بزرگتری بمانیم.
این بحث پیش‌لرزه و پس‌لرزه بارها در این حادثه مطرح شد و حتی خیلی‌ها از ترسشان از خانه‌هایشان خارج شدند. در این شرایط ما باید چه واکنشی نشان بدهیم؟
تا زمانی که مطالعات دقیق روی یک سیستم محدود در تهران صورت نگیرد، کسی نمی‌تواند در این رابطه چیزی بگوید. بیشتر بحث ما در این رابطه آماری و احتمالاتی است و به قطعیت نمی‌توانیم چیزی بگوییم. وقتی در منطقه زلزله‌خیر زندگی می‌کنیم نه تنها بعد از یک زلزله، بلکه باید هر لحظه و هر دقیقه برای زلزله آماده باشیم.
من شنیدم در این حادثه دو نفر از عزیزان بخاطر ترس ناشی از زلزله جان خود را از دست دادند، زلزله آن چنان بزرگایی نداشت که متاسفانه دو نفر از ترس بمیرند. من این را به حساب کمبود آموزش و عدم گسترش اطلاعات مناسب میگذارم. نباید خیلی آرام باشیم، اما بدترین چیز در این مواقع ترس بیش از حد است.
در زلزله سرپل ذهاب ما تجربه وقوع یک پیش‌لرزه را داشتیم. به همین دلیل مردم گیج می‌شوند، به هر حال استحکام ساختمان‌های ما مثل نیوزلند نیست. راهکار این شرایط چیست؟
من اعتقاد ندارم که شرایط ایران با نیوزلند یکی نیست. اگر اطلاعات درستی به مردم منتقل شوند، رفتار اجتماعی مردم تغییر می‌کند. شاید رفتار اجتماعی ما در مقابل زلزله درست نباشد، اما لزوما همه ساختارهای ایران بد نیست، در کشور هم ساختار خوب داریم و هم ساختار بد.
رفتار اجتماعی ما در این شرایط شاید مقداری مشکل داشته باشد، مثلا این که با وقوع یک زلزله کوچک صف‌های پمپ بنزین شلوغ می‌شوند. باید روی این رفتارها کار کنیم، یک زلزله کوچک شاید خودش منجر به خرابی نشود، اما اثرات جانبی آن می‌تواند پیامدهایی بیش از خود زلزله داشته باشند.
این موضوع دو دلیل مختلف دارد. یکی این که رسانه‌های ما باید دقت کنند، مسائل بحران، مسائل ژورنالیستی نیست و نباید به مردم ترس منتقل کنیم. دلیل دوم مربوط به خود متخصصان است، اگر این افراد با هم هماهنگ باشند تا یک پیام به مردم انتقال بدهند، اوضاع خیلی بهتر می‌شود.تجربه ما در موسسه «جی‌اف‌زد» آلمان این گونه بود که بعد جلساتی که چند نفر با هم داشتند قرار شد، نظرات با هم هماهنگ شوند و یک نفر این نظر را از طریق این سازمان به بخش خبری منتقل کند.
این اقدامات می‌تواند به رفتار اجتماعی مردم کمک کند، تا جامعه خیلی آرام باشد و نه این که استرس بیش از حد داشته باشد.
حتی بعد زلزله هم بحث‌هایی درباره فعال شدن آتش‌فشان دماوند اخباری پخش شد که ترسمان را بیشتر کرد، چقدر این اطلاعات صحت داشتند؟
وقتی زلزله اتفاق می‌افتاد، تنش محیط اطراف تغییر می‌کند و این می‌تواند فعالیت‌های آتش‌فشانی را تشدید کند، ممکن است هم این اتفاق رخ ندهد. لازمه پاسخ به این سوال این است که محققان در بخش نقشه‌برداری و زلزله‌شناسی شبکه‌های خود را آنجا گسترش بدهند تا به این سوال پاسخ بدهیم، بدون انجام مشاهدات نمی‌توانیم بگوییم آتش‌فشان فعال شده است یا نه.
خبری هم پخش شد که کامل بودن ماه باعث وقوع این زلزله شده است. در این رابطه چه مدارکی وجود دارد؟
از قدیم بشر بر این باور بود که هر زمان ماه کامل است، زلزله‌ها بیشتر می‌شوند. برای این باور قدیمی اثباتی وجود نداشته است. در سال ۲۰۱۶ یک مقاله توسط یک دانشمند ژاپنی در نیچر چاپ شد که شاید جاذبه ماه تاثیری در افزایش شدت زلزله ها داشته باشد و مثلا زلزله ۵ ریشتری را تبدیل به ۸ کند. ایشان خودشان هم البته گفته است که این موضوع صدرصد نیست و اینقدر فاکتورهای فراوان وجود دارد که نمیتوان با قطعیت صحبت کرد. البته در سال ۲۰۱۸ مقالاتی منتشر شد که این موضوع را به کلی رد کرد و گفتند جاذبه ماه به هیچ وجه در وقوع زلزله ها تاثیر ندارد. درباره این مقالات در علم هنوز بحث و تردید های فراوان وجود دارد و نمی‌توانیم حرف قطعی بزنیم. به همین دلیل بهتر است در این شرایط کار ژورنالیستی انجام نشود که مردم را بی جهت با ترس و واهمه ناشی از ماه کامل روبرو کرد.
موضوع اصلی‌تری که تقریبا همه ما از آن می‌ترسیم همان زلزله ۷ ریشتری تهران است که بسیاری از متخصصان می‌گویند باید منتظرش باشیم. وقوع این زلزله قطعی است؟
همه این‌ها احتمال است و فقط بحث ایران نیست. در خود کالیفرنیا هم چنین بحث‌هایی وجود دارد. به هر حال باید قبول کنیم در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که خطر وقوع زلزله در آن وجود دارد. اما نمی‌توانیم پیشبینی کنیم زلزله‌ای می‌آید یا نه. نباید خیلی خوش خیال باشیم و بگوییم چون این موضوع فقط یک احتمال است نباید کاری کنیم. از طرفی هم باید جوری برنامه‌ریزی کنیم که همیشه آماده باشیم، حالا ممکن است این زلزله با بزرگای ۷ ریشتر سال دیگر رخ بدهد، ممکن است یا صد سال دیگر هم این اتفاق رخ ندهد.
اما برخی مواقع از بسیاری متخصصان ما توصیف‌هایی آخرالزمانی از زلزله ۷ ریشتری تهران می‌بینیم، سناریوهایی که در آن میلیون‌ها نفر کشته می‌شوند. چقدر این سناریوهای آخرالزمانی درباره زلزله تهران واقعی هستند؟
باید از خودشان این سوال را بپرسید، بله کشور از نظر بلایای طبیعی در معرض زلزله، آتش‌فشان و … قرار دارد. این‌ها در کشورهای دیگر هم وجود دارد. چون تمرکز جمعیتی تهران زیاد است، قطعا وقوع یک زلزله می‌تواند مشکلات زیادی به همراه داشته باشد. به همین دلیل باید آماده باشیم، اگر آماده باشیم زلزله ۷ هم نمی‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. اما اگر آمادگی نداشته باشیم، این زلزله می‌تواند برای ما مشکلات آخرالزمانی ایجاد کند. اما خود من به شرط این که موارد مختلف رعایت شوند به آن تصویر آخرالزمانی اعتقادی ندارم.
۴۷۲۳۷
