در خصوص مسائل مرتبط با سوخت CNG از سهم این سوخت در سبد مصرف سوخت کشور، مشکلات زیرساختی، انفجارهای گاه و بیگاه مخازن CNG و …. با حمید قاسمی ده چشمه مدیر طرح CNG شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
* تعیین سهم انواع سوخت در سبد سوخت کشور مشخص است؟
** ما در حال حاضر متولی خاصی برای سبد سوخت نداریم، به‌گونه ای که بگوییم کشور تصمیم گرفته چه نوع سوختی، چه میزان سهم در سبد سوخت داشته باشد، این‌گونه نیست. ما یک همایش ملی برای این‌کار برگزار کردیم و در قالب آن تلاش کردیم این مسئله را به صورت استاندارها بیان کنیم. وضعیت امروز خودمان را در بخش سوخت بسنجیم، پتانسیل موجود را بیان کنیم و امکان دستیابی به این پتانسیل‌ها در سالهای آینده را برآورد کنیم.
* سهم CNG در سبد سوخت کشور در حال حاضر چه میزان است؟
** در وضع موجود تقریبا 13 درصد سهم سبد سوخت کشور در بخش خودروهای سنگین و سبک به CNG تعلق دارد. اگر فقط حمل‌و نقل سبک را در نظر بگیریم، حدود 19 درصد سوخت خودروهای سبک کشور با CNG تأمین می شود. البته برنامه‌های قبلی برای سهم CNG در سبد سوخت این نبوده، اعداد مدنظر برنامه‌ها بزرگ‌تر از این بوده است. ما درخواست افزایش سهم CNG در سبد سوخت کشور را به متولیان امر داده‌ایم و اعتقاد داریم که این ظرفیت در کشور وجود دارد که سوخت پاک CNG سهم بیشتری از سبد سوخت کشور را به خود اختصاص دهد.
اجازه خواستیم با دو نوع تکنولوژی این‌کار را انجام دهیم که یکی تکنولوژی تبدیل خودروهای بنزین سوز به دوگانه‌سوز است و دیگری تکنولوژی تولید خودروهای پایه گازسوز است. می‌توانیم در هر دو مسیر جلو رفته و سهم CNG را افزایش دهیم.
* به دنبال تبدیل خودروهای موجود در چرخه حمل و نقل کشور به خودروهای دوگانه سوز هستید؟
** در حال حاضر حدود 21 میلیون و 700 هزار خودرو در کشور تردد می کنند که از این تعداد یک میلیون و 870 هزار دستگاه خودروی سنگین و دیزلی هستند و حدود 20 میلیون خودروی باقی‌مانده خودروی سبک هستند.
از حدود 20 میلیون خودروی سبک، حدود 4 میلیون و 100 هزار خودرو به صورت مجاز، غیرمجاز و حتی زیرپله‌ای دوگانه سوز شده اند و در حال حاضر در جایگاه‌های عرضه سوخت CNG، سوخت‌گیری می کنند.
از مجموع 4 میلیون و 100 هزار خودروی گازسوز، 2 میلیون و 800 هزار خودرو توسط خودروساز به صورت تولید کارخانه‌ای گازسوز بوده، 914 هزار خودرو را وزارت نفت از حالت بنزین سوز به دوگانه سوز تبدیل کرده و بقیه نیز به صورت غیرمجاز تبدیل شده‌اند.
در حال پیگیری یک مکانیزمی با وزارت صنعت و سازمان استاندارد، زیر نظر معاونت امور زیربنایی رئیس جمهوری هستیم تا همه خودروهای گازسوز را شناسایی کنیم. از این طریق تمامی خودروهای گازسوز شده به صورت مجاز و غیرمجاز را از طریق فراخوان شناسایی می کنیم تا سیستم‌های گازسوز این خودروها بررسی و استاندارد شده و سلامت این خودروها تأیید شوند.
* به عبارتی لیستی از تمامی خودروهای گازسوز کشور تهیه می‌شود؟
** در زمان لازم می توانیم این لیست را در اختیار داشته باشیم. درواقع تا اول آبان سال 98 به ما فرصت داده شده است. ما اکنون لیستی از تمام کارگاههای مجاز تبدیل کننده خودرو با هماهنگی با وزارت کشور در اختیار داریم. به دنبال این هستیم به استاندارد خاصی از شکل تبدیل و صدور گواهی‌نامه معتبر سوخت برسیم. خوشبختانه با هماهنگی‌هایی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان استاندارد صورت گرفته، به یک جمع‌بندی کلی رسیده‌ایم و این کار پیاده‌سازی خواهد شد.
* روش اجرا، بر اساس خوداظهاری مالکان خودروهای دوگانه سوز است؟
** ما در جایگاه‌هایمان دوربین نصب می‌کنیم تا خودروهای گازسوز شناسایی شوند. وزارت صمت نیز سامانه‌ای ایجاد کرده که مالکان خودروهای گازسوز ثبت‌نام کنند. آگهی‌های مربوطه را نیز در جایگاه‌های عرضه بنزین و CNG نصب کرده‌ایم. با کمک اتحادیه سوخت‌های جایگزین که تمامی واحدهای تبدیل زیر نظر این اتحادیه هستند، داریم کار را جلو می‌بریم. نیروهای آموزش‌دیده به اضافه همکاری با بازرسان سازمان استاندارد و شرکت‌های بازرسی که مجوز بازرسی دارند، همه و همه به صورت مجموعه ای کامل وارد کار می شوند تا بحث تبدیل به درستی انجام شود.
* تمام این هدفگذاری‌ها قرار است تا اول آبان سال 98 به نتیجه برسد؟
** بله، در این تاریخ باید به این برسیم که تمامی خودروهای تبدیلی شناسایی شده و بعد از این تاریخ باید بدانیم هر ماشینی که وارد جایگاه‌های عرصه سوخت CNG شده، ماشینی هست که سامانه سیمفای وزارت کشور آنرا شناسایی می کند. این سامانه اجازه گاززدن به این خودروها می دهد. در حال حاضر سامانه سیمفا فعال است اما اینکه خودروهای گازسوز همگی مجوز سوخت‌گیری را در قالب این سامانه اخذ کنند، در حال پیگیری است و هنوز تکمیل نشده است.
* با این کاری که انجام می‌شود، دیگر شاهد این نخواهیم بود که در جایگاهی یک خودروی گازسوز در زمان سوخت گیری منفجر شود؟
** دقیقا یکی از اهداف این کار، افزایش ایمنی خودروهای گازسوز است. وقتی خودرویی منفجر می شود هم به شخص ضربه می زند و هم خساراتی را برای جایگاه عرضه سوخت به دنبال دارد. می توانیم بگوییم با شناسایی و استانداردسازی روند تبدیل، دیگر شاهد بروز این‌گونه اتفاقات نخواهیم بود.
* یعنی ترکیدن‌های خودروهای CNG سوز، تماما مربوط به خودروهایی بوده که به صورت غیرمجاز و غیراستاندارد تبدیل شده بودند؟ ممکن است برای خودروهایی که به صورت مجاز و حتی کارخانه‌ای گازسوز شدند هم اتفاقی رخ دهد؟
** خوشبختانه در صنعت CNG در بخش خودرویی، می توانم بگویم که خودروها ایمن هستند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید خود من در بدو ورود به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، فکر می کردم که خودروهای CNG سوز خودروهای خطرناکی هستند، چرا که در فضای رسانه ای کشور بیشتر انفجارهای این خودروها نمایش داده شده و عباراتی چون بمب متحرک برای این قبیل خودروها به کار برده شده که ذهن را نسبت به گازسوز بودن خودرو می ترساند. ولی بعدا که در این حوزه بیشتر ورود کردم دیدم که استانداردهای ساخت ما در بخش گازسوز بودن خودرو و مخازنی که می سازیم استانداردی بسیار قوی و کارآمد است.
به ضرث قاطع تا فشار 400 بار هیچ اتفاقی برای مخازن CNG خودروها نمی افتد. فشار تنظیمی سوخت CNG در مخازن خودروها روی 200 بار است، یعنی تا دوبرابر آن هم، هیچ اتفاقی برای این مخازن نمی افتد و این فشار نرمال 200 بار، نصف ظرفیت قابل تحمل مخازن است. البته فشار انفجار مخازن ما باز هم از این رقم بالاتر است و روی رقم 630 بار است. این رقم هم در آزمایش‌ها و تست‌ها به صورت عملی دیده شده؛ در تست‌های مربوطه فشار را آنقدر بالا می بریم تا در نقطه‌ای شکافت ایجاد شود و این نقطه، فشار 630 بار است. از ابتدای صنعت CNG در ایران تا امروز 83 مخزن CNG ترکیده اند.
* یعنی کل اتفاقاتی که در بخش خودروی CNG افتاده و منجر به ترکیدگی مخزن و انفجار شده، 83 مورد بوده؟
** مجموع اتفاقات 83 مورد بوده که دلیل بروز 53 مورد از این 83 اتفاق، دستکاری مخزن بوده است. یعنی به هر دلیلی در بخشی از نقاط مخزن برشکاری انجام شده بود و دوباره جوشکاری شده و نفر بعد که خواسته از این مخزن استفاده کند از این دستکاری یا عواقب آن بی اطلاع بوده و در اولین جایگاه، درهنگام سوخت‌گیری دچار انفجار شده است.
پروسه ساخت مخازن CNG به گونه‌ای است که این مخازن باید یکپارچه باشند و هرنوع دستکاری آنها منجر به انفجار می شود. این مخازن در دمای 1100 درجه و با ضخامت یک سانتیمتری و با ورق خاصی رول می شود تا بتواند در مقابل فشار سوخت گاز، ظرفیت کافی را داشته باشد. وقتی به هر دلیل این ضخامت و یکپارچگی بدنه مخزن با دستکاری ها و برشکاری ها، تحت تأثیر قرار گیرد، بروز انفجار از همان نقطه برشکاری شده، طبیعی است.
از 83 مورد حادثه، تعدادی از حوادث مربوط به وانت بارهای دو مخزنه بوده که مخزن پایینی آنها در تماس درازمدت با آب و باران و گل و لای، خوردگی داشته اند. در طی زمان برای این قبیل وانت بارها فراخوان زده شد تا برای اصلاح مخازن خود مراجعه کنند. تاکنون به جز 1000 وانت باری که هیچ آدرسی از آنها در دست نبوده، بقیه مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته اند.
بقیه موارد هم چند مورد تبدیل زیرپله‌ای بوده که تبدیل خودروی بنزین سوز به گاز سوز بر اساس اصول صحیح و استانداردها صورت نگرفته بود. در واقع اگر خودرو به صورت اصولی تبدیل شده باشد و مخازن آن دستکاری نشود، این مخازن به راحتی تا 10 تا 12 سال کارآیی دارند و نباید دچار حوادثی چون انفجار و ترکیدگی شوند.
برخی از خودروهای تبدیل زیرپله‌ای که دچار انفجار شده‌اند از مخازنی که در تست‌ها رد می شود استفاده کرده‌اند. این مخازن به بازار آزاد راه پیدا می کنند، دوباره همین مخازن برمی گردند و به عنوان مخزن، ارزان تر دم دست مردم قرار می گیرند. مردم می بینند مخازنی ارزان تر وجود دارد، کسی که کارگاه زیرپله‌ای و غیرمجاز تبدیل خودرو را نیز اداره می کند می خواهد سودی کند، این مخزن رد شده در تست‌های فنی را روی خودروی فرد ناآگاه می بندد و همین مخزن در اولین سوخت‌گیری منفجر می شود.
با این مکانیزیمی که برای شناسایی خودروهای گازسوز پیاده خواهیم کرد، این مشکلات حل خواهد شد. چرا که تمامی مخازن شماره سریال دارند، سریالی که معرف شناسنامه مخزن است و در تمامی سیستم‌ها ثبت می‌شود. در تمامی نقاطی که تعمیرات انجام می شود نیز این پلاک‌ها ثبت و خوانده می شود. تمامی پروسه بر مبنای این سیستم خواهد بود و جلوی تقلب و دستکاری انسانی گرفته می شود.
۲۲۶۲۲۶
