غزال زیاری- طبیعتا به هر چیزی که فکر کنید، احتمالا دانشمندی در حال بررسی و مطالعه درباره آن است. برخی محققان برروی الگوهای تولیدمثل موش‌های کور مطالعه می‌کنند و عده‌ای دیگر به سراغ ایرودینامیک توپ‌های کریکت رفته‌اند و حتی برخی دانشمندان نیز درباره اینکه چرا مردم پیتزا را به لوبیا ترجیح می‌دهند، تحقیق می‌کنند.
ولی برخی مسائل هم هست که دانشمندان زیاد به سراغ‌شان نمی‌روند؛ مثلا تغییر دادن انسان‌ها از نظر ژنتیکی یا شبیه‌سازی انسان‌ها. آنها بدون رضایت آگاهانه، چنین آزمایش‌هایی را انجام نمی‌دهند. در این میان مجموعه‌ای از روش‌های پزشکی تجربی وجود دارد که می‌تواند چیزهای زیادی را به ما بیاموزد ولی کسی به سراغ امتحانشان نمی‌رود.
بسیاری از دانشمندان مدتهاست که به تزریق مواد شیمیایی به اتمسفر کره زمین (تزریق آئروسل استراتوسفر یا SAI)، به‌منظور خنک کردن آب و هوا فکر می‌کنند. اما از آنجا که چنین اقداماتی تابو و نهی شده به نظر می‌رسند و می‌توانند خطراتی جدی برای کره زمین به همراه داشته باشند، تاکنون شاهد چنین اتفاقی نبوده‌ایم.
عده‌ای از دانشمندان در سال‌های اخیر کوشیده‌اند تا تصورات موجود در این باره را تغییر دهند و ماه گذشته برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد خواستار تحقیق بیشتر در زمینه مهندسی زمین (ژئو مهندسی) شد و در این میان محققان و کارآفرینان سیلیکون‌ولی نیز آزمایش‌هایی در مقیاس کوچک را در این باره انجام دادند که با محکومیت‌های فراوانی از سوی جوامع علمی مواجه شد.
بزرگترین اختلاف نظر در دنیای علم
حالا اختلاف‌نظر بین دانشمندان آب و هوا در این باره باعث ایجاد بزرگترین شکاف در جهان علم جوی و مطالعات اقلیمی در سال‌های اخیر شده و شاهد یک نبرد و مشاجره بزرگ بر سر “نحوه مقابله با تغییرات آب و هوایی، به ویژه با ادامه افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای” هستیم.
یک گروه از دانشمندان بر این باورند که با تزریق نکردن مواد شیمیایی برای خنک کردن جو، انسان‌ها خود را نابود خواهند کرد و دسته‌ای دیگر معتقدند که انجام چنین تحقیقاتی، عواقب فاجعه‌بار و غیرقابل تصوری را به همراه خواهد داشت.
در این میان هیچ فرد یا سازمانی اجازه تصمیم‌گیری انحصاری درباره این مبحث اخلاقی را ندارد و دولت‌ها، نهادهای علمی و پژوهشگران منفرد در این باره فقط اظهارنظر می‌کنند. اخیرا و وقتی بحث ژئومهندسی اتمسفر زمین مطرح شد، اکثرا موافق بودند که خطرات این موضوع بیشتر از فرصت‌های آن است.
بیشتر بخوانید:
این ریسک وجود دارد که به کارگیری تکنولوژی ژئومهندسی که توسط ثروتمندان استفاده می‌شود به ضرر دیگران باشد؛ مثلا اگر با جلوگیری از بالاآمدن سطح آب دریا، گرچه می‌توان املاک ساحلی را از آب‌گرفتگی نجات داد، اما از سوی دیگر اختلالاتی در وزش بادهای موسمی ایجاد شده و احتمال قحطی در آسیای جنوب شرقی افزایش می‌یابد. از همین رو بحث برسر تنظیم دما و آب و هوای کره زمین با دستکاری‌های تکنولوژیک، یک نزاع جهانی را ایجاد کرده است.
در همین راستا بحث خطرات اخلاقی نیز وجود دارد: اگر دولت‌ها و صنایع، تزریق مواد شیمیایی به اتمسفر کره‌زمین را به منزله راهکار قابل اعتماد و برنامه B برای تغییرات آب و هوایی ببینند، از آن به‌عنوان بهانه‌ای برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای استفاده خواهند کرد و پس از آن، یک بحث دیگر مطرح می‌شود: بسیاری از مردم از تغییر در نظم طبیعی دنیا احساس ناراحتی خواهند کرد و این حس به آنها دست می‌دهد که اوضاع اشتباه و نادرست پیش می‌رود.
ژئومهندسی از چه زمانی باب شد؟
تا اوایل دهه ۲۰۰۰، ژئو مهندسی خورشیدی، جای زیادی در جریان‌های علمی نداشت. در آن زمان دانشمندانی مثل دیوید کیت که استاد فیزیک کاربردی دانشگاه هاروارد است، برای اولین بار از بحث و بررسی درباره استفاده از مواد شیمیایی برای خنک کردن کره زمین صحبت کردند.
بعد از آن بود که صدها مقاله، کتاب و کمک‌های بشردوستانه برای حمایت از تحقیقات در این باره ارائه شد و میلیاردهای دنیای فناوری از جمله بیل گیتس که به پتانسیل این تکنولوژی علاقمند شده بودند، در این تحقیقات سرمایه‌گذاری کردند. در سال ۲۰۲۱، سازمان‌های معتبری مثل آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی به دانشمندان توصیه کرد که با احتیاط این تحقیقات را دنبال کنند.
هانسی سینگ، استاد دینامیک آب و هوایی دانشگاه ویکتوریای کانادا براین باور است که اوضاع به‌طرز قابل توجهی تغییر کرده. در سال ۲۰۱۶، او بعد از فارغ‌التحصیلی دکترا، علاقه داشت تا در رشته مهندسی زمین تحصیل کند ولی به او توصیه شد تا با توجه به احتمال مخدوش شدن شهرتش، این کار را انجام ندهد. خودش در این باره گفته:«آنقدر احساسات منفی در این زمینه وجود داشت که مردم از ورود به این حیطه می‌ترسیدند؛ البته الان این حس کمتر شده.»
در این میان برخی افراد مثل سینگ که موافق این ایده هستند، معقتدند که ژئومهندسی (مهندسی زمین)، گزینه‌ای است که روزی باید مدنظر قرار بگیرد. اما مخالفان این ایده، ابهامات زیادی دارند. آنها بیشتر این راهکار را تلاشی برای لابیگری می‌دانند. جنی استفنز، استاد علم و سیاست پایداری در دانشگاه نورت‌ایسترن گفته:« گروه‌های حامی این طرح، با بهره‌گیری از منابع مالی زیادی که دراختیار دارند، در این راستا تلاش می‌کنند.»
حمایت از تحقیقات درباره تکنولوژی مهندسی زمین منجر به ایجاد شکافی جدی در دنیای علوم آب و هوایی شده است. طرفداران این طرح، زیرنظر گروه تحقیقاتی کیت هاروارد برنامه‌ای داشتند که تکنولوژی SAI را در آسمان مناطق شمالی سوئد آزمایش کنند. البته این پروژه در نهایت به خاطر مخالفت‌های گروه‌های محیط‌زیستی و گروه‌های بومی محلی لغو شد.
فرانک بیرمن، استاد حاکمیت پایدار جهانی در دانشگاه اوترخت هلند گفته که این واقعیت که پروژه کیت در آستانه پیشروی تا مراحل نهایی بود، موجی از شوک را در جامعه علوم محیطی ایجاد کرد. او گفت:« این نشانه‌ای بود که این افراد در اجرای چنین کارهایی جدی هستند.»
جمع کردن امضا در مخالفت و حمایت از این طرح
در آن زمان بیرمن نامه‌ای را در واکنش به این تلاش‌ها تدارک دید که بعد از آنکه به امضای ده‌ها دانشمند و محقق آب و هوایی رسید، در ژانویه سال ۲۰۲۲منتشر شد. هدف از نگارش این نامه، شفاف‌سازی در این باره بود که جامعه دانشگاهی تمایلی به همکاری دولت‌ها در زمینه توسعه فناوری مهندسی زمین خورشیدی ندارد. بیرمن بر این باور است که دانشمندانی که مخالف مهندسی زمین هستند، حالا نظم و انضباط بیشتری یافته‌اند.
امروزه بیش از ۴۰۰ آکادمی این نامه را به امضا رسانده‌اند و از جمله چهره‌های مشهور حامی این نامه می‌توان به مایکل اوپنهایمر، استاد دانشگاه پرینستون و یکی از اصلی‌ترین افرادی که هشدارهایی جدی درباره خطرات تغییرات آب و هوایی داده بود اشاره کرد. بیرمن گفت:« افراد زیادی برای مدت‌هایی طولانی این بحث را نادیده گرفتند؛ ولی حالا احساس نگرانی کرده و وارد این بحث شده‌اند.»
موافقان چه می‌گویند؟
بسیاری از افرادی که در زمینه مهندسی زمین تحقیق می‌کنند، این نامه را به‌منزله یک حمله مستقیم می‌دانند. دانیله ویزیونی، محقق دانشگاه کرنل بلافاصله بحثی درباره راهکارهایی برای مقابله با درخواست‌ها در راستای محدود کردن چنین تحقیقاتی را مطرح کرد. از نظر او و دیگر طرفداران تحقیق درباره مهندسی زمین، اجتناب از فعالیت در این زمینه، به منزله از دست دادن فرصتی طلایی برای شناخت بهتر ریسک‌ها و فواید بالقوه تکنولوژی‌ای است که در آینده احتمالا مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
ویزیونی دراین باره گفته:« شما نمی‌توانید بگوئید که از آنجا که شاید روزی، فردی در آینده ممکن است از این ایده سوء‌استفاده کند، ما نباید در مورد آن تحقیق و مطالعه کنیم. شما برای دیگران تصمیم‌گیری می‌کنید؛ برای افرادی که شاید هنوز وجود نداشته باشند.» و در نهایت اعلام کرد که تصمیم دارد تا نامه‌ای نوشته تا حمایتش را از تحقیقات درباره مهندسی زمین ابراز کند:« محققان مهندسی زمین، همیشه در حالت تدافعی هستند و این‌طور به نظر می‌رسد که ما باید قوی‌تر باشیم.»
نامه ویزیونی در اواخر ماه گذشته منتشر شد و بیش از ۱۰۰ نفر که اکثرا محققانی بین‌المللی و اروپایی بودند آن ر به امضا رساندند و در بین امضا کنندگان، نام دانشمندان بزرگی مثل جیمز هانس، پروفسور دانشگاه کلمبیا و محقق دیگری که خواهان اقدامات اساسی در مورد گرمایش زمین هستند به چشم می‌خورد.
محققانی که برروی پروژه مهندسی زمین کار می‌کنند، گهگاهی بر این نکته تاکید دارند که مداخله در امور آب و هوایی، جایگزینی برای کاهش پخش گازهای گلخانه‌ای نیست و نیاز به توافق‌های بین‌المللی و حکمرانی عادلانه در مورد نحوه استفاده از این فناوری وجود دارد.
ورود افراد شخصی ممنوع!
سینگ که دومین نامه تحقیقاتی در حمایت از مهندسی زمین را امضا کرده، معتقد است که گزارش‌های ماه دسامبر درباره یک سری پروازهای آزمایشی بحث‌برانگیز که توسط استارت‌آپ مهندسی زمین “میک سان‌ست” انجام شده، باعث ایجاد این نگرانی شده که اگر دولت‌ها و محققان به شکلی جدی، مطالعاتی را درباره مهندسی زمین انجام ندهند، فرد دیگری ممکن است دست به کار شده و بدون درنظر گرفتن عواقب غیرقابل پیش‌بینی این اقدام، کنترل امور را در دست بگیرد.
سینگ گفته:« هیچ سازمان تحقیقاتی‌ای هنوز نتوانسته به توافقات کلی و نهایی برسد و در این شرایط هر فردی ممکن است وارد گود شده و ادعا کند که می‌تواند با کمی دود و آئینه، کره زمین را خنک کند.»
با این وجود، برای کسانی که مخالف تحقیقات درباره مهندسی زمین هستند، این تحقیق جنجالی، نشانه برعکسی بود. مخالفان تحقیقات مهندسی زمین، ممکن است در مورد اخلاقیات در نحوه به‌کارگیری از فناوری قاطع باشند ولی وقتی که دانشمندان، پایه‌های علمی را ایجاد کنند، تصمیم درمورد نحوه به کارگیری این فناوری ممکن است از کنترل آنها خارج باشد.
منبع: Time
5858
