سه فضانورد روسی در ۶ ژوئن ۱۹۷۱ ماموریت سایوز ۱۱ را آغاز کردند و پرتاب ماموریت سایوز ۱۱ از پایگاه فضایی بایکونور در جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی انجام شد. در ۷ ژوئن ۱۹۷۱ نیز فضانوردان به ایستگاه فضایی سالیوت ۱ رسیدند و آنها در آن زمان رکورد طولانی‌ترین اقامت پرواز فضایی را شکستند اما پس از بازگشت به زمین در ۳۰ ژوئن ماموریت موفق آنها با سرنوشتی تلخ به پایان رسید. این ماموریت پس از رخ دادن یک نقص در فضاپیما که باعث کاهش فشار کابین شد، به طرز غم انگیزی به پایان رسید.
حدود نیم ساعت قبل از اینکه فضاپیمای سایوز اتحاد جماهیر شوروی قرار بود در ۳۰ ژوئن ۱۹۷۱ در دشت‌های قزاقستان فرود بیاید، یک مرکز کنترل پرواز در یوپاتوریا در غرب کریمه با سکوت غیرمنتظره‌ای مواجه شد.
در آن روز، سه فضانورد شوروی به نام‌های گئورگی دوبروولسکی(Georgy Dobrovolsky) و ولادیسلاف وولکوف(Vladislav Volkov) و ویکتور پاتسایف(Viktor Patsayev) پس از رکوردشکنی در ایستگاه فضایی سالیوت ۱ جایی که چند آزمایش انجام دادند و ناشناخته‌های بسیاری از سکونت انسان در آن زمان در فضا را کاوش کردند، در حال فرود به زمین بودند.
ماموریت سایوز ۱۱، در شش ژوئن ۱۹۷۱ به فضا پرتاب شد. در آن زمان دو سال از پرتاب ماموریت آپولو ۱۱ به ماه گذشته بود. این ۳ خدمه ۲۳ روز را در فضا گذرانده بودند و رکورد جدیدی را برای اقامت پرواز فضایی انسان به ثبت رسانده بودند و سرانجام در حال بازگشت به خانه بودند.
همانطور که فضاپیما مجددا وارد مدار شد، یکی از خدمه ارتباطی در یوپاتوریا نگرانی خود را در مورد عدم گزارش فضانوردان ابراز کرد.
به گفته بوریس چرتوک(Boris Chertok)، مهندس فضایی که این ماموریت را در خاطرات چهار جلدی خود “راکت‌ها و مردم” بازگو کرده است، الکسی یلیسیف، مسئول ارتباط خدمه در آن زمان گفت: ما در تمام مدت از دوبروولسکی خواستیم که به محض ورود ماژول فرود به منطقه تحت پوشش ما، همزمان یک توضیح به ما بدهد اما او هیچ کلمه‌ای نگفته است. عجیب است که ولکوف نیز ساکت است. در جلسه گذشته، او بسیار پرحرف بود.
ماژول حامل این افراد حدود ساعت ۲ بامداد در ۵۶ مایلی جنوب غربی شهر کرازل فرود آمد. بلافاصله یک تیم امدادی نیز به محل اعزام شد.
چرتوک یادآوری کرد که ۲۰ دقیقه دیگر بازهم سکوت بود و تیم گزارشی دریافت نکرد. چرتوک نوشت: سرانجام، یکی از مهندسان ارشد شوروی، با حالتی آشفته در صورتش، خبری را که از مسکو دریافت کرده بود، اعلام کرد. فضانوردان جان خود را از دست داده بودند. فضانوردان در حالت‌های آرام نشسته بودند و سه فضانورد مرده در داخل فضاپیما پیدا شدند.
ماموریت سایوز ۱۱ با کاهش علاقه مردم به عرصه فضایی آغاز شد. در آن زمان، آپولو ۱۱ در سال ۱۹۶۹ روی ماه فرود آمده بود و بسیاری از مورخان معتقد بودند این رویداد مشخصه‌ای بود که مسابقه فضایی بزرگ بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی را حل می‌کرد.
آصف آ صدیقی(Asif A. Siddiqi)، استاد تاریخ دانشگاه فوردهام که به طور گسترده در مورد برنامه فضایی اتحاد جماهیر شوروی نوشته است، می‌گوید: فکر می‌کنم در دهه ۶۰ یک نوع شیفتگی به فضا وجود داشت اما فکر می‌کنم بعد از این مسابقه، مردم علاقه خود را از دست دادند. با این حال، چیزهای زیادی برای کاوش در مورد فضا وجود داشت و بسیاری از نقاط عطف هنوز شکسته نشده بودند. به عنوان مثال، دانشمندان دانش محدودی در مورد تأثیرات بی‌وزنی طولانی مدت بر بدن انسان داشتند. طولانی‌ترین مدتی که انسان در زمان فرود دیدنی ماه در فضا گذرانده بود، حدود دو هفته بود.
صدیقی گفت: کارشناسان شوروی سابق همیشه به تأثیرات طولانی مدت انسان در فضا علاقه‌مند بودند. شما واقعا نمی‌توانید به رفتن به جایی مانند مریخ فکر کنید، مگر اینکه واقعاً درک کنید که بدن انسان در آنجا چگونه واکنش نشان می‌دهد.
پس از آپولو برای جبران از دست دادن مسابقه ماه، شوروی به سرعت به برنامه ایستگاه فضایی خود بازگشت و سالیوت ۱ در آوریل ۱۹۷۱ در مدار پایین زمین قرار گرفت و کارش را شروع کرد. این ایستگاه سالیوت ۱ نام داشت و اولین ایستگاه فضایی جهان بود که به دور زمین می‌چرخید.
اولین تلاش برای ارسال فضانوردان به فضا تنها سه روز پس از پرتاب سالیوت ۱ انجام شد. اما خدمه چهار نفره نتوانستند به آن متصل شوند و در کمتر از دو روز به زمین بازگشتند. چرتوک نوشت که تلاش بعدی در ماه ژوئن در جنوب قزاقستان انجام شد.
او افزود: در آن ماه باران می‌بارید و باد سردی نیز می‌وزید که برای آن ماه از سال چنین شرایط آب و هوایی غیرمعمول بود.
به گفته چرتوک، تنها دو روز قبل از پرتاب برنامه ریزی شده، این سه فضانورد به عنوان خدمه سایوز ۱۱ منصوب شدند. سایوز ۱۱ در ۶ ژوئن ۱۹۷۱ به فضا پرتاب شد. این سه فضانورد با اتصال موفقیت آمیز به سالیوت ۱ در روز بعد به دستاوردی بزرگی دست یافتند.
به گفته صدیقی، ایستگاه فضایی اندازه متوسطی داشت و قابل مقایسه با یک آپارتمان دو یا سه خوابه بود. بسیاری از تحقیقات انجام شده در داخل سالیوت ۱ مربوط به زیست پزشکی بود، اما خدمه آزمایشات گسترده‌ای را انجام دادند.
به گفته ناسا، پاتسایف اولین کسی بود که تلسکوپ را در آنجا به کار انداخت. در داخل اتاق، فضانوردان کلم چینی و پیاز پرورش دادند. پاتسایف اولین کسی بود که تولد خود را در فضا جشن گرفت و دیگر افراد نیز رای خود را برای انتخابات شوروی در آنجا به صندوق انداختند.
دانشمندان همچنین می‌خواستند تأثیرات فضا بر بدن انسان را از نزدیک زیر نظر بگیرند. یک تردمیل بر روی سالیوت ۱ نصب شد و فضانوردان لباس‌های فضایی خود را در ایستگاه فضایی و سایوز درآوردند.
صدیقی گفت: یکی از چیزهایی که آنها متصور بودند این بود که می‌خواستند از شر لباس‌های فضایی خلاص شوند، زیرا تلاش می‌کردند فضاپیما را ایمن کنند تا به لباس فضایی نیاز نداشته باشند.
به گفته صدیقی، فضانوردان با شکست‌هایی از جمله آتش سوزی کوچک در فضاپیما و همچنین درگیری‌های شخصیتی مواجه شدند، اما خدمه با موفقیت رکورد ۱۸ روزه‌ای را که توسط شوروی‌ها در سال ۱۹۷۰ ثبت شده بود را شکستند.
او نوشت: ما پس از آنکه دوبروولسکی رکورد جدیدی را برای زمان سپری شده در فضا ثبت کرد، از کریمه خارج شدیم. تاریخ فرود اولیه ۳۰ ژوئن تعیین شد. تقریباً همه چیز در مورد فضاپیمای سایوز ۱۱ طبق برنامه عمل کرد. صدیقی گفت: فضاپیمای سایوز یک فضاپیما بسیار خودکار است، بنابراین نیازی نیست کار زیادی انجام دهید.
ماژول فرود که سه مرد را حمل می‌کرد، جهت گیری کرد، چتر نجات مستقر شد و در ساعات اولیه ۳۰ ژوئن ۱۹۷۱، فضاپیما به آرامی در دشت‌های قزاقستان فرود آمد. بر اساس خاطرات چرتوک، گزارشی همچنین حاکی از آن است که فضانوردان در چند روز آخر سفر از وضعیت جسمانی خوبی برخوردار بودند.
اما چند قدم اشتباه در فضاپیما و برنامه فضایی شوروی منجر به مرگ غم انگیز فضانوردان شد. مایکل اسمیت، مورخ جنگ سرد در دانشگاه پردو که برنامه فضایی شوروی را مطالعه کرده است، به اینسایدر گفت که سایوز ۱۱ را به عنوان مطالعه موردی در برنامه‌ریزی خطر تدریس می‌کند.
سایوز ۱۱ از سه ماژول تشکیل شده بود. در جلوی فضاپیما یک ماژول است که مانند فضای کار خدمه عمل می‌کند. در وسط کابین سه فضانورد قرار دارند و پشت سر آنها ماژول خدماتی است که موتور و منبع نیرو را حمل می‌کند.
به منظور شکافتن ماژول‌ها، کارتریج‌های کوچک حاوی مواد منفجره ریز در یک لحظه دقیق به صورت متوالی حرکت می‌کنند. صدیقی گفت با این حال، طبق تئوری رایج، کارتریج‌ها در همان زمان شلیک می‌شدند. این شوک انفجار باعث شد دریچه در کابین در حالی که فضاپیما در ارتفاع مرگبار قرار داشت، باز شود. ماژول به سرعت از حالت فشرده خارج شد و در عرض چند ثانیه، فضانوردان هوشیاری خود را از دست دادند.
اسمیت گفت: بدون لباس‌های فضایی و اکسیژن اضطراری برای محافظت از آنها، فضانوردان از بین رفتند.
تنها دو دقیقه پس از فرود، یک تیم نجات در یک هلیکوپتر با ماژول تماس گرفتند. چرتوک گزارشی را که از کریم کریموف، یکی از بنیانگذاران کلیدی برنامه فضایی شوروی شنیده بود، به یاد آورد: آنها به سرعت دریچه را باز کردند. هر سه در حالت‌های آرام در صندلی‌های خود نشسته بودند. لکه‌های آبی تیره روی صورت آنها وجود داشت. خون از بینی و گوش‌ها جاری بود. آنها را از ماژول فرود بیرون آوردند. دوبروولسکی هنوز گرم بود. پزشکان به انجام عملیات احیای مصنوعی ادامه دادند و بر اساس گزارش‌های دریافتی از محل فرود، مرگ ناشی از خفگی بوده است.
در بازرسی ناو مشخص شد در ناو، دو دریچه کوچک وجود داشت که فضانوردان بعد از فرود، در صورت دلخواه باز می‌کردند تا از هوای تازه استفاده کنند. این دریچه به صورت لولایی باز می‌شد. ساچمه‌های این دریچه دچار خوردگی و در زمان بازگشت، کمی باز شده بود. همین منفذ کوچک هوای داخل را به بیرون کشید. دوبروولسکی از جایش بلند شده تلاش کرده بود که منفذ را ببندد اما نتوانسته بود. گروه نجات در محل فرود آنها را تنفس مصنوعی دادند. حتی پزشکان جراح تلاش کردند لخته‌های خون را با برش شاهرگ برطرف کنند شاید نجات یابند اما نتیجه‌ای حاصل نشد.
چرتوک نوشت: با گزارش کالبد شکافی که پس از آن انجام شد پزشکان سعی کردند تصور کنند که فضانوردان در آن ثانیه‌های اول چه احساسی داشتند. درد طاقت‌فرسا در سراسر بدن آنها را از تفکر و درک باز می‌داشت. مطمئنا آنها صدای سوت هوای فرار را شنیدند، اما پرده گوش آنها به سرعت ترکید و سکوت برقرار شد.
این دریچه در ارتفاع حدود ۱۰۵ مایلی، بالای خط کارمان باز شد. دوبروولسکی، ولکوف و پاتسایف تنها انسان‌هایی هستند که تا به امروز فراتر از این خط جان خود را از دست داده‌اند.
صدیقی گفت که اگر فضانوردان لباس فضایی پوشیده بودند، این سه مرد مطمئنا می‌توانستند از رویداد کاهش فشار جان سالم به در ببرند. با این حال، یکی دیگر از مشکلات این ماموریت، آزمایش ناکافی بود که تا حدودی به دلیل عجله ایجاد شده توسط مسابقه فضایی بود.
صدیقی گفت: بسیاری از شکست‌ها در سفینه فضایی ظاهر نمی‌شوند. گاهی باید قبل از اینکه چیزی نشان داده شود آن را ۵۰ بار آزمایش کنید. بنابراین آنها به اندازه کافی با این فضاپیما پرواز نکردند که واقعا بدانند چگونه آن در شرایط مختلف عمل می‌کند.
به گزارش مجله تایم، یک روز عزای ملی همراه با یک تشییع جنازه بزرگ دولتی برگزار شد. تسلیت رهبران اتحاد جماهیر شوروی به خانواده‌های این فضانوردان اعلام شد.
خاکستر جسد فضانوردان طی مراسمی در دیوار کرملین دفن شد. این حادثه تأثیر زیادی در وضعیت فضانوردی شوروی گذاشت و منجر به تغییرات عمده در سامانه‌های ایمنی ناو گردید. از آن پس فضانوردان در موقع پرتاب و بازگشت ملزم به پوشیدن لباس ویژه شدند که هرگونه ارتباط آنها را با هوای داخل ناو قطع می‌کرد و در صورت بروز حادثه مشابه، آنها می‌توانستند از مخزن اکسیژن لباس فضایی استفاده کنند.
“ریچارد نیکسون” رئیس جمهور وقت آمریکا در پیامی به نیکولای پودگورنی، رئیس دولت وقت اتحاد جماهیر شوروی نوشت: مردم آمریکا و من عمیق‌ترین همدردی خود را در مورد مرگ غم‌انگیز سه فضانورد شوروی به شما و مردم شوروی ابراز می‌کنیم. تمام جهان از این کاوشگران شجاع پیروی کردند و در غم و اندوه تراژدی آنها شریک شدند.
به گفته صدیقی، مرگ این سه فضانورد تأثیر ماندگاری بر برنامه فضایی شوروی پس از آن داشت. تلاش دیگر برای پرواز بیش از دو سال انجام نشد. در اواخر دهه ۱۹۷۰، مرگ و میر دیگری وجود نداشت. شوروی در سال ۱۹۷۷ ایستگاه فضایی سالیوت ۶ را پرتاب کرد و موفقیتی غیرقابل انکار بود. چندین خدمه در ایستگاه رفتند و از آن خارج شدند و مدت ماموریت‌ها به طور پیوسته از سه ماه به شش ماه افزایش یافت.
اسمیت گفت: در یک نکته خوشحال کننده‌تر، طراحی مجدد و بهبودهای بعدی شوروی در کپسول‌های سایوز(از جمله لباس‌های فضایی برای صعود و فرود) بسیار بادوام بوده است. سایوز ۱۱ آخرین فاجعه فضایی مرگبار برای جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی بود.
5858
