تمام زنان و دختران در درون تخمدان‌های خود، تعداد مشخصی تخمک دارند که اکثر این تخمک‌ها، از همان دوران جنینی در بدن دختران شکل می‌گیرد. این میزان تخمک از بدو تولد و با گذر زمان، به مرور کاهش می‌یابد و در هر سنی، تعدادی از آن‌ها جهت باروری باقی می‌ماند که تحت عنوان ذخیره تخمدان شناخته می‌شود. ذخیره تخمدانی، نشان می‌دهد که در یک زمان مشخص، چه تعداد تخمک در تخمدان‌های خانم‌ها وجود دارد و چه درصدی از آن‌ها، از قابلیت باروری برخوردار می‌باشد. اثر ذخیره تخمدان کم بر ناباروری، یکی از دغدغه‌های زوجین در زمان اقدام به بارداری است که بررسی آن یکی از اولین اقدامات برای درمان ناباروری به شمار می‌رود.
اهمیت ذخیره تخمدان در باروری
تحقیقات نشان می‌دهد که هر نوزاد دختر در بدو تولد، حدود 200 هزار فولیکول حاوی تخمک دارد که به مرور زمان، از تعداد آن کم می‌شود و با رسیدن به سن بلوغ نیز هر ماه، یکی از تخمک‌ها آزاد می‌گردد. با توجه به پایان‌پذیر بودن ذخیره تخمدان، با اتمام تخمک‌ها فرد قدرت باروری خود را از دست می‌دهد که اصطلاحاً تحت عنوان سن یائسگی شناخته می‌شود.
باید دانست که ذخیره تخمدانی اولیه و میزان کاهش آن و همچنین زمان اتمام تخمک‌ها و رسیدن به سن یائسگی در زنان مختلف، متفاوت می‌باشد و نمی‌توان عدد دقیقی برای آن مشخص نمود؛ اما برای یائسه شدن باید حداقل سن 40 سالگی را پشت سر گذاشت. لازم به ذکر است که اتمام ذخیره تخمدان پیش از سن 40 سالگی، با نام یائسگی زودرس شناخته می‌شود.
بهترین ذخیره تخمدان نرمال چقدر است؟
همان‌طور که ذکر شد، ذخیره تخمدان در هر زمان با توجه به آزمایش انجام‌شده در همان زمان مشخص می‌گردد؛ بنابراین در هر سنی مقدار خاصی از ذخیره تخمدانی، نرمال و مناسب می‌باشد. به طور معمول، ذخیره تخمدان نرمال جهت باروری حدود 5 تا 5.6 است که در صورت مقدار بسیار اندک این شاخص _ذخیره تخمدان کمتر از یک_ باید از روش‌های کمکی نظیر تحریک تخمدان استفاده کرد. همچنین باید دانست که ذخیره تخمدان در زنان، ارتباط مستقیمی با اندازه و ابعاد تخمدان دارد؛ به طوری که کاهش ذخیره تخمدانی موجب کوچک شدن تخمدان‌ها می‌شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، این است که ذخیره تخمدان کم لزوماً باعث ناباروری نمی‌گردد؛ بلکه وقوع هم‌زمان آن با مشکلاتی مانند اختلالات و ضعف‌های رحم، مشکلات لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی)، اختلالات تخمدان، ضعف و ایراد در اسپرم همسر و… باعث افزایش احتمال نازایی و ناباروری در زوج می‌شود.
نقش ذخیره تخمدان در عمل IVF
یکی از سؤالات رایج آی وی اف (IVF) یا لقاح آزمایشگاهی، نقش و تأثیر میزان ذخیره تخمدان در موفقیت این روش کمک باروری است. در جواب این سؤال باید گفت که ذخیره تخمدان کم در آی وی اف مؤثر است اما میزان موفقیت این روش تنها به ذخیره تخمدان و تعداد تخمک بستگی ندارد و عوامل دیگری مانند کیفیت تخمک و اسپرم نیز روی نتیجه این عمل اثرگذار خواهد بود. بیش از اینکه تعداد تخمک مناسب برای آی وی اف اهمیت داشته باشد کیفیت تخمک مهم است؛ به طوری که اگر کسی ذخیره تخمدان پایین ولی کیفیت تخمک بالایی داشته باشد، احتمال موفقیت عمل IVF افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، با توجه به افت شدید کیفیت تخمک‌ها پس از سن 40 سالگی، حتی باوجود ذخیره تخمدان مناسب نیز بسیاری از بانوان در این بازه سنی با مشکلات ناباروری مواجه می‌شوند و ممکن است که در درمان IVF شکست بخورند.
بهترین روش‌های اندازه‌گیری ذخیره تخمدان
با توجه به اهمیت ذخیره تخمدان در روند اقدام به بارداری یا استفاده از روش‌های درمان ناباروری، روش‌های مختلفی برای بررسی و سنجش میزان ذخیره تخمدانی وجود دارد که استفاده از یک یا چند مورد از آن‌ها، به تشخیص قطعی این میزان کمک می‌نماید.
اندازه‌گیری هورمون زنانه استرادیول در روز سوم سیکل قاعدگی، اطلاعات خوبی پیرامون ذخیره تخمدان به دست می‌دهد؛ طوری که حد نرمال این هورمون تا پیش از یائسگی حدود 30 الی 400 pgml می‌باشد. علاوه بر تست استرادیول، می‌توان از سونوگرافی واژینال به عنوان روشی نه چندان دقیق اما کم‌خطر و آسان، برای سنجش تعداد تخمک‌ها استفاده کرد. سونوگرافی برای اندازه‌گیری ذخیره تخمدانی در روزهای دوم تا چهارم سیکل قاعدگی انجام می‌پذیرد و علاوه بر عدم امکان اطلاع از کیفیت تخمک‌ها، دقت و صحت نتایج آن نیز به دقت دستگاه اندازه‌گیری و همچنین مهارت پزشک وابسته است.
از دیگر آزمایش‌های کمکی مؤثر در اندازه‌گیری ذخیره تخمدان باید به تست FSH، آزمایش چالش کلومیفن و همچنین سنجش سطح هورمون آنتی‌مولرین (AMH) اشاره نمود که مورد آخر، از تست‌های مهم و مؤثر در این زمینه به شمار می‌رود.
آزمایش AMH
آنتی مولرین (AMH) یک هورمون پروتئینی است که در زمان بلوغ و باروری توسط سلول‌های گرانولزای فولیکول‌های اولیه ترشح می‌شود. از آنجایی که AMH تنها توسط فولیکول‌های اولیه و با قطر کمتر از ۶ میلی‌متر ترشح می‌گردد، مقدار آن در خون می‌تواند نشان‌دهنده فولیکول‌های در حال رشد و میزان کل ذخایر فولیکولی تخمدان و یا در واقع همان ذخیره تخمدان باشد. میزان ترشح AMH در بانوان تا پیش از سن بلوغ کم است و بعد، به مرور زمان افزایش می‌یابد. پس از سن یائسگی نیز سطح AMH تا حد زیادی کاهش می‌یابد و معمولاً قابل اندازه‌گیری نیست.
آزمایش AMH اهمیت زیادی در درمان‌های ناباروری دارد و به علت نقش مهم آن در شناسایی تنبلی تخمدان و ذخیره تخمدانی، گاهی از آن با نام آزمایش ذخیره تخمدان نیز یاد می‌گردد. با انجام تست AMH در زنان زیر 40 سال، می‌توان از میزان ذخیره تخمدان آن‌ها مطلع شد و هشدارها و اقدامات لازم را در خصوص به تعویق انداختن بارداری، مدنظر قرار داد. ولی از آنجایی که در زنان بالای 40 سال ذخیره تخمدان معمولاً پایین است، نیازی به این تست نمی‌باشد و می‌توان درمان‌های مربوطه را آغاز نمود. از دیگر کاندیداهای آزمایش AMH می‌توان افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، زنان دارای سابقه جراحی تخمدان، افرادی با سابقه خانوادگی نارسایی تخمدان و همچنین بیماران تحت شیمی‌درمانی را نام برد.
در تفسیر تست AMH باید گفت که مقدار کمتر از 0.5 نشان‌دهنده ذخیره تخمدان کم و امکان دریافت تنها 2 تا 3 فولیکول می‌باشد. مقدار 0.5 الی 1 تعداد کمی از تخمک را نشان می‌دهد؛ در صورتی که حد نرمال AMH، عددی بین 1 تا 3.5 می‌باشد. لازم به ذکر است که مقدار بالاتر از 3.5 هم به تحریک شدید تخمدان‌ها توسط داروهای هورمونی اشاره دارد و باید با تنظیم دوز داروها، این مشکل کنترل شود.
راهکارهای تقویت تخمک و تقویت تخمدان
کاهش ذخیره تخمدان در طول زمان، امری طبیعی است که با افزایش سن، به طور خودبه‌خود رخ می‌دهد؛ اما راهکارهایی نیز وجود دارد که به کمک آن‌ها، می‌توان تخمدان و تخمک‌ها را تقویت نمود و شانس باروری در سال‌های آتی را نیز تا حدی افزایش داد. مصرف برخی مواد غذایی و تغییر روش زندگی می‌تواند در تقویت تخمک ضعیف مؤثر باشد.
از جمله دیگر راهکارهای تقویت تخمک و تخمدان می‌توان به دوری از استرس، اجتناب از مصرف سیگار و الکل، حفظ وزن در حد نرمال، مصرف مکمل‌های ضروری، نوشیدن آب کافی، ورزش و… اشاره نمود. همچنین روش‌هایی مانند طب سوزنی یا فریز تخمک برای بارداری در سنین بالا نیز جزو راهکارهای مقابله با ذخیره تخمدان کم و افت کیفیت تخمک‌ها به شمار می‌رود.
منبع: raadinahealth.com
