بازارهای خیابانی شهر تانجاوور در یکی از ایالت‌های جنوبی هند به نام تامیل نادو، پر از نوع خاصی از عروسک سر لرزان هستند. نام این عروسک را در تامیل «تانجاوور تالاییاتی بومبای» گذاشته‌اند که به معنی عروسک سر لرزان تانجاوور می‌باشد. این اسباب‌بازی گلی که با رنگ‌های روشن رنگ می‌شود، معمولاً به شکل یک زن یا یک جفت زوج پیر ساخته می‌شود و از دو بخش تشکیل شده است: بدن کامل و سری که به حالت معلق روی یک لولای کوچک از گردن به بالا قرار می‌گیرد. زدن یک ضربه آهسته به سر یا حتی فوت کردن آن می‌تواند آن را به شکلی تقریباً دوار به لرزش جانبی دربیاورد.

این حرکت دقیق‌ترین تقلید از یک رفتار منحصربه‌فرد هندی است که معمولاً کسانی را که از این کشور بازدید می‌کنند سردرگم می‌کند. چیزی که تمام مسافران به هند از آن می‌گویند، سر تکان دادن مشهور هندی‌هاست. دقیقاً نمی‌توان نام این حرکت را سر تأیید (به  جلو و عقب و به معنی بله) یا سر رد (به‌طور جانبی به معنی نه) گذاشت. بیشتر به حرکت ظریف تکان دادن سر  به‌طور عمودی و نه افقی شباهت دارد و آهسته یا شتابان انجام می‌شود.

به این حرکت مشهور سر، تلوتلو، گردش، جنبش یا لرزش سر نیز می‌گویند. این کار به صورت تند و تیز یا محکم انجام نمی‌شود و یکدست و پیوسته صورت می‌گیرد. پیریا پاتیان یک نویسنده اهل بمبئی که به شغل راهنمایی تورها در شهرش نیز مشغول است، این حرکت را «چیزی شبیه به علامت بی‌نهایت یا هشت عمودی» توصیف می‌کند.

 آیا معنای آن یک بله واضح است؟ یا نوعی نه گفتن؟ به معنی شاید؟ و نشانی از عدم اطمینان؟ یا یک شاید که نشان از ناراحتی و رنجش دارد؟ بدون دانستن بافت و شرایطی که این حرکت در آن استفاده شده است، دشوار می‌توان معنایش را حدس زد. پاتیان فکر می‌کند که این سرتکان دادن تقریباً به معنی «بله» است یا حداقل نشان از تأیید دارد. او می‌گوید: «همچنین نوعی رفتار دوستانه یا احترام‌آمیز را می‌توان در آن حس کرد؛  به‌سختی می‌توانید بگویید دقیقاً کدام‌یک از این‌هاست مگر آن‌که از موقعیت به‌کارگیری‌اش آگاه باشید.»

مارگوت بیگ یک سفرنامه نویس بریتانیایی آمریکایی که بیش از پنج سال در هند زندگی کرده است و چندین کتاب راهنما درباره این کشور نوشته است، باور دارد که هر نوع سرتکان دادن معنای ویژه خودش را دارد. او می‌گوید: «مثلاً سر تکان دادن جانبی یک‌باره احتمالاً به معنی «بله» یا «بیا برویم» باشد، درحالی‌که لرزش و جلو عقب رفتن چندباره سر یعنی متوجه شدن منظور سخنان طرف مقابل.»

افزون بر آن، هرچه این لرزش تندتر باشد، یعنی سخنان طرف مقابل با انگیزه و شدت بیشتری تأیید می‌شود؛ مخصوصاً هنگامی‌که برای تأکید بیشتر ابروهایشان را نیز هم‌زمان بالا می‌برند. اما از سوی دیگر، حرکت یاد شده می‌تواند این مفهوم را هم برساند که «قبول… اصلاً هرچه تو بگویی»؛ همان مفهوم بی‌تفاوت شانه تکان دادن خودمان.

کسانی که همه زندگی‌شان را در هند گذرانده‌اند، به‌خوبی می‌دانند که هندی‌ها فروتن و مؤدب تربیت می‌شوند و این صفات آن‌ها به‌ویژه در برابر مهمانان و سالخوردگان اهمیت می‌یابد و رعایت می‌شود؛ به همین دلیل دوست ندارند مستقیم به روی مخاطبشان بگویند «نه». هندی‌ها با شرم زیر لب من‌من می‌کنند، با سرافکندگی می‌خندند و مبهم سر تکان می‌دهند تا تعهد استوار خودشان به روابط اجتماعی را نشان دهند. این سرتکان دادن حرکتی است که به وسیله آن یک مفهوم ابهام‌آمیز به‌خوبی به ذهن مخاطب منتقل می‌شود. می‌توانید به‌جای رد کردن مستقیم چیزی یا حرفی، از عمد واکنشی ابهام‌آمیز از خودتان نشان دهید و برای خود زمان بخرید.

پرادیپ چاکراوارتی نویسنده‌ای از شهر چنای که یک مشاور رفتاری حقوقی نیز هست، می‌گوید این رفتار را می‌توان روش هندی‌ها برای رویارویی با موقعیت‌های خاکستری و ابهام‌آمیز دانست و آن‌ها از این طریق تمام درب‌ها را در روابط خرد و کلان اجتماعی‌شان باز می‌گذارند. چاکراوارتی مطالعات گسترده‌ای درباره رسمیت مطلق روابط و سلسله مقام‌ها و مراتب اجتماعی در جامعه هند انجام داده است. این یعنی هندی‌ها مکرراً خود را در موقعیت‌هایی می‌یابند که «نه» گفتن به‌هیچ‌وجه در آن‌ها ممکن نیست و باید از این روش استفاده کنند.

ظاهراً به نظر می‌رسد که این کار دستورالعمل خوبی برای پاسداری از خشنودی همگانی باشد، اما خیلی از مواقع سردرگمی و خشم ایجاد می‌کند. با اینکه این مشکل بیشتر در مورد تعامل هندی‌ها با دیگر کشورها صادق است (برای مثال هنگامی‌که رئیس‌های خارجی با کارکنان هندی‌شان صحبت می‌کنند یا هنگامی‌که گردشگرها قصد دارند با یک دست‌فروش خیابانی چانه بزنند) اما گاهی هم خود هندی‌ها به این کج‌فهمی دچار می‌شوند، حتی اگر خودشان این حرکت را در دیگر موقعیت‌ها استفاده کرده باشند.

به هر حال خوب است اینجا به کسانی که خیلی مایل‌اند این کد فرهنگی هند را رمزگشایی کنند، یک توصیه دوستانه بکنیم. اگر زمانی به این نوع سرجنباندن هندی برخوردید، در برابرش شما هم سرتان را تکان بدهید؛ این‌گونه می‌توانید یک دوست صمیمی و همیشگی برای خودتان پیدا کنید.

منبع: bbc.com