سینماسینما، فریبا اشوئی
فیلمنامه، پایه تولید و خلق یک اثر سینمایی است. فیلمنامه خوب شاخص های خاص خود را دارد. این که مثلا ابتدا و انتهایش مشخص است، قابل فهم است و یا عناصر ساختاری اش معلوم. ویلیام گلدمن از جمله فیلم نامه نویسان و اساتید مطرح فیلم نامه به نیت در نگارش متنِ فیلمنامه معتقد است. او دراین باره می گوید: «در نوشتن یک فیلم نامه، همانند فعل هدیه دادن، نیت مهم است.» نیت در فیلمنامه نویسی در حقیقت همان هدف در داستان نویسی است.
در یک فیلمنامه خوب، هدف یا هر سخنی که قرار است به مخاطب فیلم منتقل شود می بایست پیشتر، توسط نویسنده آن ادراک و راهکار انتقال پیام (هدف) هم معلوم شده باشد. بدین مفهوم که خالق پیام (نویسنده فیلمنامه) ابتدا باید بر قلب و هویت پیامش وقوف پیدا کند و سپس ابزار و شیوه انتقال آن را درست انتخاب نماید. با این مقدمه می توان صراحتا گفت که امروز در شمار بالایی از تولیدات سینمایی داخلی نیت یا هدف (پیام) فیلمسازی گُم شده است و ابزار پیام (هنر فیلم) هم دیگر قادر نیست از پیامی مخدوش، معجزه ای خاص برای گیرندگان پیام (تماشاگران) به ارمغان بیاورد. بررسی کوتاهِ پیامِ چند نمونه موفق و غیر موفق از آثار در حال اکران و قیاس محتوایی پیام ها، بهتر می تواند ابهامات این مهم را روشن سازد.
داستان «ایده اصلی» به نویسندگی امیر عربی و کارگردانی آزیتا موگویی درباره راه اندازی یک پروژه بزرگ اقتصادی با همکاری ایران و اسپانیا در جزیره هندورابی و طمعِ برنده شدن شرکت ها و افراد، در مناقصه این پروژه است. پیام فیلم لابی بازی و نفوذ افراد نالایق به پروژه های اقتصادی مهم و کلان است. اما این پیام با پی رنگ های فرعی و بی ثمر عشق و عاشقی و پلان های زائد خارج از کشور (به نیت جذب مخاطب) مخدوش می شود و نویسنده از پرداخت درست و دقیق هزارتوی لابی های اقتصادی باز می‌ماند. اضافه بر این پیام رسان دیگر فیلم (کارگردان) هم بر ابزار انتقال پیام (هنر فیلم) مسلط نیست (ناتوانی در دراماتیزه کردن داستان و بیگانگی با ریتم) و اثری خسته کننده و ملال آور خلق کرده است.
داستان صدای منو می شنوید ؟ به کارگردانی صادق پروین آشتیانی درباره پدری است که بعد از سال ها کلیدی زنگ زده همراه با استخوان های منسوب به پسرش به دستش می رسد .او به دنبال دری است که آن کلید زنگ زده بازش کند و هویت استخوان ها نیز معلوم شود. پیام فیلم بررسی احوالات خانواده شهدای مفقود الاثر است. واضح است که پیام این فیلم(فیلمنامه) تکراری است، اما عناصر روایتی این پیام هویت و کیفیت آن را تاحدودی تغییر و به نوعی قابل قبول کرده است. پدر شهید مهم ترین عناصر این روایت است. پدری که شنوایی اش مخدوش شده، اما نهایتاصدای عزیزش را می شنود. پیام در این فیلم منتقل می شود اما پیام‌رسان نتوانسته پیامش را خوب پرورش دهد (دراماتیزه ناموفق). به تَبَع آن کارگردان هم بر ابزار پیام رسانی (هنر فیلم) تسلط کافی ندارد وصرفا از طبیعت و بُردن داستان در دل آن برای پُر کردن خلاء ساختاری فیلم کمک گرفته است.
داستان سرکوب درباره پدری است که سه روز است گم شده، مادری که آلزایمر دارد وخواهرانی که هرکدام به شکلی دردمندند و برادری که از اعتیاد مرده و…اما پدر قبل از این سه روز پیشترها درزندگی این خانواده گم شده و افراد خانواده با او بیگانه اند. پیام فیلم درباره نقش کلیدی پدر در موفقیت خانواده و تصویرسازی خانواده ای معیوب و از هم گسیخته در غیبت او است. پیام رسان، پیام و تاحدودی ابزار پیام (میزانسن های فیلم به دلیل سبقه تاتری کارگردان اکثرا پلاتویی است) هم راستا باهم اند و مخاطب به بهترین شکل پیام را دریافت می کند.
روایت قسم درباره خانواده ای است که برای قسم خوردن به قرآن درباره وقوف یک جُرم عازم مشهد هستند. پیام فیلم مستقیم به پروسه قَسامه (یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت در فقه اسلامی و حقوق کیفری) می پردازد.پیام رسان(فیلمنامه نویس) با چیدن عناصر دراماتیک (حوادث)و عوامل دراماتیک( هم سفرانِ هم قسم و انگیزه هایشان) درام را ساخته و پرداخته و گارگردان با تسلط ویژه و متفاوتش بر ابزار (هنر فیلم) به بهترین و موثر ترین شکل، پیام را به مخاطب می رساند. فیلم نامه خوب، مدیون پیام آشکار آن است. عناصر این پیام، همان اطلاعات مورد نیاز مخاطب (گیرنده پیام) برای همراهی با فیلم هستند. شخصیت پردازی، پرداخت دراماتیک، دیالوگ نویسی (موجز، عمیق و موثر) و… پیام را کامل می کنند و کارگردان، فیلم‌بردار، صدابردار، تدوینگر و سایر عوامل فیلم هم، بخش ابزار انتقال پیام (هنر فیلم) را پشتیبانی می کنند تا پیام (فیلمنامه) به درستی به گیرنده (مخاطب فیلم) آن منتقل شود. بنابر این مطابق با الگوی مارشال مک لوهان (فیلسوف نظریه‌پرداز تئوری‌های ارتباطی، روشنگر اجتماعی)که معتقد است: “رسانه خود پیام است” فیلمنامه (پیام) به عنوان مهم ترین و کلیدی ترین جزء ساختاری رسانهِ فیلم می بایست بیش از پیش مورد توجه و اقبال فیلم‌سازان، تهیه‌کنندگان و عناصر سازنده فیلم قرار گیرد.
