فاطمه امین‌الرعایا در ابتکار نوشت :
امسال تلویزیون به مناسبت ماه مبارک رمضان، مانند هر سال برنامههای گوناگونی را تدارک دیده است. در این میان به رسم هر سال، ۴ سریال جدید مهمان خانه‌های مخاطبان این رسانه هستند. اما آیا این سریال‌ها چقدر به نسبت برنامههای سال‌های گذشته متفاوت بوده‌اند و در جذب مخاطب موفق عمل کرده‌اند؟
تقریبا از دو دهه پیش ساخت و پخش مجموعه‌های مناسبتی ماه رمضان در تلویزیون آغاز شد. پخش سریالهای ماه رمضان که البته هنوز به عنوان مجموعه‌های مناسبتی این ماه مطرح نشده بودند، به طور جسته و گریخته اوائل دهه هفتاد از شبکه‌های یک و دو آغاز شد. روند پخش مجموعه‌های تلویزیونی در ماه مبارک رمضان از سال ۷۰ آغاز شد و به جز دو سال ۷۵ و ۷۷ که هیچ کدام از شبکه‌ها تدارکی برای پخش سریال ویژه این ماه ندیده بودند تا اوائل دهه هشتاد ادامه پیدا کرد. حالا امسال هم تلویزیون ۴ سریال را برای این ماه تدارک دیده است. اما این سریال‌ها به نسبت سال‌های گذشته چه تفاوتی دارند؟ جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون با اشاره به عدم برنامه‌ریزی برای تدارک چنین سریال‌هایی با مضامین مرتبط با ماه رمضان به «ابتکار» می‌گوید: تلویزیون سال‌ها است که از تولید برنامههای مناسبتی برای مناسبت‌های ملی، مذهبی و اجتماعی به دلایل مختلف سر باز می‌زند. یکی از دلایلی که معمولا عنوان می‌شود، مشکل کمبود بودجه است اما این دلیل قانع‌کننده‌ای برای مخاطبان انبوه تلویزیون و مشتاقان تماشای این سریال‌ها نیست. اولا تلویزیون باید بر مبنای نظر و سلیقه مردم برنامه‌ریزی کند و تولیداتش را سامان دهد و از سوی دیگر این رسانه در چند دهه اخیر به قدر کفایت به لحاظ مالی تامین است که بتواند سریال‌ها و فیلم‌های متعدد تولید کند. بنابراین آنچه در این ارتباط عنوان می‌شود پذیرفتنی نیست. افزون بر این نکته، برنامههای مناسبتی باید در طول سال برنامه‌ریزی و اجرایی شود، نه اینکه با نزدیک شدن به مناسبتی خاص، دست‌اندرکاران به فکر تولید برنامه‌ای ویژه بیفتند که گاه این برنامه‌ها به دلیل ضعف‌های فراوان، به جای جاذبه، دافعه ایجاد می‌کنند.
او می‌افزاید: امسال هم که دست تلویزیون از منظر پرداخت به مولفه‌ها و ویژگی‌های ماه رمضان در قالب سریالهای تلویزیونی خالی است. به علاوه حتی در پردازش به مسئله کرونا هم کم‌کار بوده است. آنچه که در این ایام تحت عنوان ۴ سریال در ماه مبارک رمضان پخش می‌شود، از نظر مضمونی و محتوایی هیچ ارتباطی با رمضان و شرایط کرونایی ندارد و بیشتر برای زمان‌های دیگر تولید شده که به هر حال در برهوت کنونی تلویزیون برخی از آنها توانسته‌اند کم و بیش مشتری داشته باشند.
بازی‌ها و کارگردانی خوب، عوامل موفقیت «زیرخاکی»
یکی از سریالهای مناسبتی امسال که با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است، سریال «زیرخاکی» با کارگردانی جلیل سامان است. آذین درباره این سریال چنین می‌گوید: از میان ۴ سریال در حال پخش تلویزیون که عمدتا از سطح متوسط آثار تلویزیونی فراتر نمی‌روند، به دلیل موضوع، پرداخت طنزگونه و مضمون و محتوای سیاسی و انقلابی و همچنین ارائه تیپ‌های متفاوت از برخی کارکترها و بازیگران، «زیرخاکی» توانسته جلوتر از بقیه سریال‌ها قرار بگیرد.
این منتقد می‌افزاید: سازنده این سریال پیشتر در زمینه تولید آثار سیاسی، انقلابی و اجتماعی نیز سریال‌هایی تولید کرده است، اما با تجربه در ساخت آثار طنز و کمدی نشان می‌دهد که می‌تواند و قادر است سریال‌هایی از این دست هم بسازد، بدون آنکه وارد حریم‌های تخریب ارزش‌ها و مناسبات خانوادگی و اجتماعی شود. گرچه مضمون این سریال تکراری است و موضوعاتی چون تعویض آدم‌ها و وسایل و همچنین وارد شدن شخصیت اصلی سریال در فضاهایی غیر از فضای معمول شغل و زندگی‌اش حوادثی به وقوع می‌پیوندد، در بسیاری از سریالهای داخلی و خارجی مورد استفاده قرار گرفته اما چون جلیل سامان کوشیده نگاه متفاوتی در پردازش جدید به این موضوع داشته باشد توانسته به موفقیتی نسبی دست پیدا کند. «زیرخاکی» موفق شده شخصیت‌پردازی‌های غیرمتعارفی از کارکترهای اصلی قصه ارائه کند. همچنین ابزارهایی مثل استفاده از بخشی از عوامل خوب هنری و فنی و بازیگرانی که در مجموع توانسته‌اند در ایفای نقش‌های خود به توفیق برسند، به ویژه بازی فوق‌العاده ژاله صامتی و بازی خوب هادی حجازی‌فر و پژمان جمشیدی و همراه کارگردانی این سریال در مجموع سبب شده تا این سریال در میان سریالهای رمضانی امسال گرچه ربطی به ماه رمضان ندارند، با استقبال مخاطب روبه‌رو شود.
سریال‌هایی ناموفق
آذین درباره دیگر سریالهای مناسبتی امسال ماه رمضان با اشاره به سریال «بچه مهندس» می‌گوید: سریال «بچه مهندس» گرچه ادامه فصل‌های پیشین است اما عمدتا با آب بستن به سریال و پرداختن به موضوع‌های فرعی و ساختن ماجراها و حادثه‌سازی سعی در جذب مخاطب دارد. وگرنه آنچه در این سریال تحت عنوان قصه شخصیت اصلی به نام «جواد جوادی» مطرح می‌شود، می‌توانست در یک سریال باشکوه به تصویر کشیده شود. از این منظر نه به لحاظ مضمون و نه به لحاظ ساختار هنری چیز جدیدی برای مخاطب ندارد و آنچه که ممکن است برخی را ترغیب به تماشای آن کند، پیگیری ماجراهای زندگی شخصیت اصلی این سریال است.
او همچنین درباره سریال «پدر پسری» می‌افزاید: مجموعه دیگری که در ماه مبارک رمضان پخش می‌شود و به‌گونه‌ای تلاش سازندگان آن بر این بوده که از آن یک سریال خانوادگی و طنز بسازند اما در ساخت و پرداخت، تهیه و تدوین داستان دچار سطحی‌نگری و سطحی‌سازی شده، سریال «پدر پسری» است. مجموعه‌ای که بیشتر به جنگ‌ها و شوخی‌های فضای مجازی یا برخی برنامههای استندآپ کمدی دست چندم تلویزیون شباهت داد. این سریال هم نه در پردازش فیلمنامه و نه در ساختار هنری دارای امتیازهای استاندارد نیست.
این منتقد درباره سریال «سرباز» نیز می‌گوید: مجموعه تلویزیونی دیگر که به لحاظ مضمون می‌توانست با توجه به تبحر نویسنده و کارگردان آن تبدیل به یکی از سریالهای خوب تلویزیون شود، به یکی از بدترین و بی‌استقبال‌ترین سریال‌ها شده است. این سریال ظرفیت موضوعی خوبی برای ارائه و تولید یک سریال خانوادگی و اجتماعی داشت اما غرق شدن کارگردان آن در فضای فرم‌پردازی و استفاده از نوعی تداخل نریشن و قصه‌گویی باعث شده تا روند قصه دچار اختلال شود و ارتباط مناسب و پویا بین مخاطب و شخصیت‌های سریال برقرار نشود.
آذین می‌افزاید: از همین‌رو این سریال گرچه برای سازنده آن نوعی تجربه در عرصه بازی با فرم تلقی می‌شود اما از منظر پرداخت موضوعی و ساختار هنری، حرف تازه‌ای برای مخاطب ندارد. به علاوه آنچه که کارگردان در این اثر در حوزه نوآوری از آن بهره گرفته است، چیزی است که پیشتر دیگران هم آن را تجربه کرده‌اند اما در این سریال جواب نداده و به همین دلیل کمتر کسی را می‌توان یافت که از تماشای این سریال لذت برده باشه و دچار ناراحتی نشده باشد.
