جلال میرزایی

اعلام استعفای غیر منتظره محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه کشورمان، گمانه زنی ها را نسبت به دلایل و اهداف ظریف از این اقدام بالا برده است. با توجه به همزمانی اعلام استعفای ظریف با سفر بشار اسد رئیس جمهوری سوریه، بسیاری بر این باورند که ظریف با اعلام استعفایش نارضایتی اش را از وضعیت موجود در سیاست خارجی کشور و فقدان هماهنگی ها در این راستا ابراز داشته است. از سوی دیگر این باور نیز مطرح است که با توجه به بلاتکلیفی وضعیت لوایح چهارگانه در مجمع تشخیص مصلحت نظام و افزایش فشارها از سوی جریان های محافظه کار داخلی به ظریف در به سرانجام نرسیدن وعده های هسته ای، معمار توافق برجام تنها گزینه پیش رو را در ترک مسند وزرات خارجه و سپردن امور به جریان های مطالبه گر دید.

سوای بر این دیدگاهها آنچه که مطرح است اینکه اعلام استعفای ظریف برای اولین بار نبود که اتفاق افتاد. ظریف پیشتر هم آمادگی‌اش را برای اعلام استعفا ابراز داشته بود. اما هیچ وقت علنی و رسانه ای نشد. برای همین به نظر می رسد استعفای اخیر ضمن اینکه از سوی خود ظریف جدی و برگشت ناپذیر است، نشان از به اوج رسیدن سطح اختلاف نظرها در حوزه های دیپلماسی و سیاست منطقه ای و بین المللی است. از این منظر استعفای ظریف گرچه با اقدام خودش انجام شده اما نشانه ها گویای این است که وی در اثر شرایط اضطرار و فشار تن به این کار داده است. نطق ظریف هم از این واقعیت حکایت داردکه مناقشه و اختلاف نظر در حوزه سیاست خارجی به مرحله خاص رسیده و چه بسا ظریف با اعلام استعفا به دنبال رساندن این پیام به مخالفان است که بیش از حدود قانونی شان در حوزه سیاست خارجی مداخله ننمایند. برای همین ظریف ابراز امیدواری کرده که وزارت خارجه به عنوان متولی اصلی سیاست خارجی به جایگاه قانونی و واقعی اش در تعاملات بین المللی بازگردد. و استعفایش تلنگری برای این بازگشت مهم باشد.

با این حال باید توجه داشت که استعفای ظریف به نوعی حکایت حال روز و وضعیت دشوار دولت در حوزه بین المللی است. دولت روحانی هم اکنون از سوی دو جریان مخالف تند بین المللی مثلث آمریکا، عربستان و اسرائیل تحت فشار است و این جریان ها از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به دولت ایران دریغ نمی ورزند و همزمان جریان های موسوم به دلواپسان دولت را به ماسمالی و اهمال در بهره گیری از ظرفیت های جریان مقاومت در سیاست خارجی متهم می کنند و بر این دیدگاهند که دولت روحانی واکنش فعال در قبال رویکردهای ترامپ ندارد و صرفا به نظاره نشسته است. بی گمان در راس این انتقادها اقای ظریف مرد خاص دیپلماسی ایران قرار دارد. همه در دنیا نام ظریف را با دیپلماسی و توافق برجام می شناسند و امروز که این توافق بر اثر فشارهای ترامپ درمعرض سقوط نهایی قرار دارد، ظریف نیز با میراث اش در حال سقوط است. از منظری گروههای مخالف در داخل ایران این تئوری را مطرح می کنند که برجام در عمل باعث افزایش فشارهای اقتصادی و تحریم ها علیه ایران شده است. نکته در اینجاست که مخالفان به این مسئله توجه نمی کنند که اینجا با ترامپی مواجه هستیم که به همه توافق های بین المللی پشت پا زده و کل نظام بین الملل درگیر این پدیده ترامپ است.

ظریف آنچه که در توان داشته برای تامین، حفظ و ارتقای منافع ملی و امنیتی کشورمان به کار گرفته است. نباید رویکرد ضد برجامی ترامپ به پای ظریف نوشته شود. فقدان حضور ظریف در کسوت وزارت خارجه چه بسا حجم فشارها و تحریم ها را علیه کشورمان افزایش دهد. ظریف با رایزنی ها و انجام سفرهای متعدد حداقل توانسته شکافی میان دو محور بروکسل و واشنگتن بیندازد. تنها مشکلی که ظریف طی این مدت به آن دچار بود و این امر در کنفرانس اخیر امنیتی مونیخ نیز دیده شد، تعارض میان باور و عمل بود. ظریف به انچه که در حوزه روابط بین الملل و دیپلماسی باور دارد، نمی توانست مطابق آن باور و دکترین اش در حوزه اجرایی گام بردارد و مدام در تعارض این دوگانه قرار می گرفت. از یکسو مراقب بود که حرف و گفتمانی را بر زبان بیاورد که در سطح بین المللی تفسیر و برداشت منفی از ایران نشود و از سوی دیگر درگیریهای جناحی در ایران تشدید نشود. برای همین باید توجه داشت که از فردای فقدان ظریف چه پیامی از خود در سطح بین المللی ساطع کنیم. ایا اینکه دیگر برجام تامین کننده منافع ملی ما نیست و پایان ظریف پایان برجام است. واقعیت این است که دولت روحانی کماکان به سیاست تنش زدایی و اعتماد سازی با اتحادیه اروپا باور دارد و حتی به فرض کنار رفتن ظریف این رویکرد در بدنه سیاست خارجی دولت حفظ خواهد شد. بدین رو نباید این طور در فضای بین المللی القا شود که با خروج ظریف، ایران به دنبال تنش زدایی نیست.

تعامل با دنیا وجه اصلی سیاست خارجی دولت هاست و جمهوری اسلامی ایران هم باید برای حفظ منافع اش رویکرد تعاملی اش را با قدرت های اروپایی، چین، هند و سایر قدرت های متوسط جهانی حفظ و عمق بخشد.

* رئیس کمیته سیاسی فراکسیون امید مجلس

17219