این ماجرا که منجر به تظاهرات گسترده در سراسر کشور، درگیری پلیس و مردم در خیابان‌ها و کشته و مجروح‌شدن شماری از هموطنان شد، براساس شواهد موجود از هفتم دی‌ماه ۹۶ در مشهد و چند شهر دیگر در استان‌های خراسان شمالی و جنوبی آغاز شد؛ گرچه حسن روحانی، «۵ دی» را نقطه آغاز می‌داند. از شنبه، نهم دی، بین روزنامه‌های اصولگرا، اصلاح‌طلب و میانه‌رو تقریباً روزنامه‌ی معتبری نبود که به این حوادث بی‌اعتنا باشد.
هرچند بسته به سیاست هر روزنامه درباره این اتفاق، رویکردهای متفاوتی نسبت به آن اتخاذ شد اما برخی روزنامه‌ها بازتاب پررنگی از اعتراضات داشتند و برخی دیگر تنها یک گوشه‌ی کوچک از صفحه‌ی اول خود را به آن اختصاص دادند.
بدون شک صفحات اول روزنامه‌ها، در حکم ویترین آنها و جایی است که هر نشریه مهم‌ترین اخبارش را در آن قرار می‌دهد. جای قرارگرفتن هر خبر در صفحه‌ی اول، اندازه‌ی تیترها، عکس و کاربست‌های گرافیکی و … همگی نشان‌دهنده‌ی اهمیت موضوع در «قاب رسانه‌ای» هر نشریه‌ای است. از این رو با گذشت یک سال از این اعتراضات نگاهی داریم به صفحه ی چند روزنامه‌ی مطرح و نحوه‌ی بازتاب این اعتراضات.
روزنامه‌ی میانه‌رویِ اطلاعات تیتر یک خود را به این جمله‌ی رئیس جمهوری اختصاص داد: «دشمنان به دنبال ناامید کردن مردم و اختلاف‌افکنی هستند». این روزنامه در چند زیرتیتر، جملاتی از سخنرانی حسن روحانی را هم درج کرده بود. هرچند رئیس جمهوری در این سخنرانی اشاره‌ی مستقیمی به آغاز اعتراضات نداشت اما بیان عبارت «اختلاف‌افکنی و ضربه‌زدن به پشتوانه‌ی اجتماعی نظام» اشاره‌ی غیرمستقیم او به این اتفاقات و نسبت‌دادن منشأ آن به «دشمنان انقلاب» بود.
روزنامه‌ی اصلاح‌طلب اعتماد اما در صفحه‌ی اول خود جای مهمی را به این رویداد اختصاص نداد. تیتر اصلی و عکسِ یکِ این روزنامه به مصاحبه با معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری اختصاص داشت و تنها دو تیتر کوچک گوشه‌ی پایین صفحه به اعتراضات اختصاص یافت: «واکنش معاون اول رئیس جمهور به تجمع مشهد: دود این اقدامات به چشم خودشان می‌رود» و «سوار بر موج اعتراضات مردم» از قول رضا درایتی.
روزنامه‌ی ایران، ارگان خبری دولت، تیتر یک خود را به سخنان اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری اختصاص داد: «تفاهم ملی برای بهبود اقتصادی». زیرتیترهای این خبر در صفحه‌ی اول روزنامه هم گزیده‌های سخنان جهانگیری بود که گفته بود «وقتی جریان اجتماعی ایجاد شد و به خیابان رسید قطعاً کسانی که آن را شروع کرده‌اند کنترل‌کننده آن نخواهند بود و دیگران سوار بر آن موج خواهند شد».
روزنامه‌ی جام جم، وابسته به صداوسیما هم توجه ویژه‌ای به این رویداد داشت و با خط درشت «۹ راهکار برای حل مشکلات اقتصادی» را به عنوان تیتر یک خود انتخاب کرد.
روزنامه جامعه فردا با گرایش اصلاح‌طلبی چند روز قبل از اینکه برای همیشه تعطیل شود، با قوت به پوشش اخبار اعتراضات مشغول بود. روز نهم دی این روزنامه با تیتر «کشمکش بر سر ماهیت تظاهرات دو روز اخیر» و زیرتیترهای «سردرگمی چهره‌های اصولگرا و رسانه‌های رسمی در واکنش به تظاهرات» و «معاوت اول روحانی معتقد است شروع تظاهرات درمشهد با تحریک و برای تخریب دولت بوده اما دود آن به چشم محرکان می‌رود» به این ماجرا پرداخت. برخلاف سایر روزنامه‌های آن روز، جامعه‌ی فردا با رویکردی حرفه‌ای‌تر تلاش می‌کرد برای عکس صفحه‌ی یک هم عکسی دست اول مرتبط با آن حوادث انتخاب کند.
روزنامه‌ی جمهوری اسلامی به عنوان روزنامه‌ای معتدل و میانه‌رو، البته مایل به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، پرداختن به اعتراضات مردمی را به یک کادر کوچک در سمت راست صفحه محدود کرد؛ خبری از زبان وزیر کشور با تیتر «تجمعات اخیر در چند شهر کشور، سیاسی و بدون مجوز بود»، «برخی جریانهای سیاسی مخالف دولت پشت پرده تجمعات بودند» و نقل قولی از جهانگیری که گفته بود «کسانی که جریانهای اجتماعی را به راه می‌اندازند کنترل کننده این حرکت‌ها نخواهند بود».
روزنامه‌ی جوان نزدیک به سپاه پاسداران هم تیتر یک خود را به سخنان رئیس جمهوری اختصاص داد که گفته بود: «دشمنان پشتوانه اجتماعی نظام را هدف گرفته‌اند». این روزنامه ذیل تیتر دومش که با رنگ قرمز جلب توجه می‌کرد، گزارش خود از این وقایع را با عنوان «تجمعات صنفی مردم و موج‌سواری ضد انقلاب» چاپ کرد. گزارشی در صفحه‌ی اول که در سطور ابتدایی آن با این عبارات که «مشکلاتی که اگر همت حل کردنش در بین مسئولان بود اکنون کار به اعتراضات کف خیابان نمی‌رسید»، دولت را مسئول بروز اعتراضات مردمی معرفی می‌کرد.
روزنامه‌ی خراسان با صبغه‌ی اصولگرایی و البته به عنوان یک روزنامه که خاستگاه آن مشهد، پایتخت مخالفان دولت است نیز تیتر یک خود را به اعتراضات اختصاص داد و عبارت «اعتراضات معیشتی مردم و سوءاستفاده فرصت‌طلبان» را انتخاب کرد. این روزنامه در تیترِ عکس خود از ۹ دی به عنوان «روز پاسخ به دشمن» یاد کرد و البته برای این عنوان روتیتری مربوط به اعتراضات را استفاده کرد که نوشته بود: «با وجود مشکلات اقتصادی، برای ناامیدکردن دشمنان همه باهم در راهپیمایی وحدت حضور می‌یابیم»! خراسان همچنین در کادری کم‌اهمیت و کوچک‌تر به بازتاب سخنان حسن روحانی پرداخت که گفته بود: «حل مشکلات معیشتی مردم اولویت اصلی دولت است».
روزنامه ی رسالت، دیگر روزنامه‌ی اصولگرا هیچ اشاره‌ای به تظاهرات و تجمعات اعتراضی نکرد. در عوض به مناسبت ۹ دی تیتر یک خود را به سخنان امام جمعه‌ی تهران درباره‌ی «فتنه» اختصاص داد و تیتر عکس صفحه‌ی اول را به «نهضت مؤدبانه‌نویسی در فضای مجازی» از قول سید حسن خمینی.
روزنامه‌ی شرق نیز در صفحه‌ی اول خود جای مهمی برای بازتاب اعتراضات خیابانی باز نکرد. شاید مبهم‌بودن سرچشمه‌ی این اعتراضات یا شاید گرایش اصلاح‌طلبی و حمایت از دولت دلیل این امر بوده باشد. اما به هر حال به نظر می‌رسد جای رویدادی با این سطح از اهمیت خبری نباید در ستون حاشیه‌ی صفحه با تیتر مبهم «اعتراض شهری» باشد.
روزنامه‌ی شهروند وابسته به هلال احمر نیز موضوع اعتراضات خیابانی را در اولویت خبری خود گذاشت و تیتر یک خود را به عبارت مبهم «نوبت هوشیاری» اختصاص داد و برای اینکه مخاطب بفهمد قضیه چیست، زیرتیتر از قول جهانگیری نوشت: «وقتی حرکت سیاسی در خیابان شروع می‌شود دیگران بر آن سوار می‌شوند».
روزنامه‌ی فرهیختگان، ارگان رسانه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی که پس از ریاست ولایتی بر هیئت امنای دانشگاه رنگ اصولگرایی گرفته، روز نهم دی از منظری دیگر به اعتراضات مشهد پرداخت. اول از همه مشکلات را ناشی از ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی دولت دانست و با تیتر درشت از قول هفت اقتصاددان نوشت: «به این راه‌کارها فوری عمل کنید» و در تیتر سرمقاله‌ی خود به قلم سردبیر روزنامه نیز نوشت: «درباره‌ی تجمع مشهد و حواشی آن چه باید کرد؟ نه سانسور، نه جوگیری».
روزنامه‌ی قانون نیز که گرایش اصلاح‌طلبی دارد، به موضوع تجمعات با تیتر «اجرای مردمی اصل ۲۷» واکنش نشان داد اما در روتیتر خبرش نوشت: «ناکارآمدی مسئولان دولتی برای حل مشکلات معیشتی ملت سبب اعتراضات بخشی از جامعه شد». این روزنامه در تیتر فرعی همین خبر نیز که به اصل ۲۷ قانون اساسی اشاره داشت، بطور تلویحی از تجمع و راهپیمایی در اعتراض به دولت حمایت کرد.
روزنامه‌ی اصولگرای قدس نیز تیتر یک خود را به نقل قولی از امام جمعه‌ی مشهد اختصاص داد که با انتقاد از دولتمردان درباره مشکلات معیشتی مردم، گفته بود: «پاسخ مطالبات مردم بنزین ۱۵۰۰ تومانی نیست». علم‌الهدی خواسته یا ناخواسته با این اظهارات، خود را همراه اعتراضات نشان می‌داد؛ گرچه روز ۲۸ دی در نامه‌ای به دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی به اتهام دخالت در این اعتراضات واکنش نشان داد و نوشت: شواهد متعددی وجود دارد که موج اعتراضات از تهران آغاز شده است.
روزنامه‌ی همدلی با گرایش اعتدالی نیز موضوع تجمع اعتراضی مشهد را در اولویت سوم خود قرار داد و با تیتر «بومرنگ مخالفان دولت» به آن پرداخت. روتیترِ این روزنامه که این تجمع را «غیرقانونی» و همراه با «شعارهای ساختارشکنانه» توصیف کرده بود گویای گرایش این روزنامه است.
روزنامه‌ی همشهری نیز به عنوان ارگان رسانه‌ای شهرداری اصلاح‌طلب تهران، این رویداد را در کانون توجه خود قرار داد و با تیتر کردن سخنان معاون اول رئیس جمهوری که گفته بود «امید مردم را نشانه گرفته‌اند» و تهیه‌ی یک «پرونده‌ی ویژه» درباره‌ی منشأ اعتراضات و وضعیت اقتصادی در دولت روحانی، تلاش کرد این پیام را به مخاطب منتقل کند که قضیه از جایی بیرون دولت آب می‌خورد و فراتر از مسائل معیشتی است.
روزنامه‌ی اصولگرای وطن امروز درست برعکس همشهری با تیتر «پاسخگو باشید» روی عکسی از اسحاق جهانگیری، دولت را مسئول مستقیم اعتراضات دانست. این روزنامه روی همین تیتر نوشته بود: «پس از دسیسه خواندن انتقادات از دولت توسط خاتمی، معاون اول روحانی نیز اعتراضات معیشتی را بهانه‌جویی علیه دولت عنوان کرد». این روزنامه با این عبارات، مسئولان دولتی را تلویحاً متهم به فرافکنی کرد.
روزنامه‌ی وقایع اتفاقیه که آن روزها هنوز تعطیل نشده بود، با عکسی تمام‌صفحه از اعتراضات و تیتر اول و دوم خود به این رویداد خبری پرداخت؛ تیتر «آغاز داستان از خراسان» و نقل قولی از یک «مقام آگاه در بانک مرکزی» که گفته بود «سهامداران اصلی (مؤسسات مالی غیرمجاز) پشت اعتراض‌ها قرار دارند»، بعلاوه‌ی یک گزارش از این تجمعات با تیتر «نه به روحانی یا گرانی؟».
روزنامه‌ی کیهان نیز که داعیه‌ی اصولگرایی دارد، راهپیمایی ۹ دی را با اعتراضات دی‌ماه ۹۶ پیوند داد. این روزنامه‌ی منتقد دولت در یکی از آن «گزارش خبری تحلیلی»های معروفش تیتر زد که «فتنه‌گران دیروز گرای تحریم می‌دادند، امروز چوب لای چرخ اقتصاد می‌گذارند»! و در زیرتیتر خبر نوشت: «مرزبندی دولت با فتنه‌گران، باطل‌السحر مشکلات اقتصادی است». اینکه این روزنامه با چه فرمولی به این جمع‌بندی رسیده بود، باید از حسین شریعتمداری پرسید.
جالب آنکه کیهان در همین شماره و در کادر سمت چپ صفحه از قول اسحاق جهانگیری نوشت «برخورد جناحی با گلایه‌های اقتصادی مردم خیانت است»!
با نگاهی به نحوه پرداختن این روزنامه‌ها به «اعتراضات مردمی دی‌ماه ۹۶» مشاهده می‌شود که هیچ‌یک از آنها حداقل در بازتاب‌های اولیه رویداد، گزارشی میدانی از این اعتراضات منعکس نکردند و بدون انعکاس صدای مردم، صرفا با رویکردهای سیاسی خود به برجسته‌سازی این اعتراضات به سود خود یا علیه رقیب، پرداختند.
۶۴۲۳۱
