نیو صدر: «ایجاد آلودگی زیست‌محیطی» این یکی از دلایل اصلی توقیف کشتی بریتانیایی در خلیج فارس بود، موضوعی که تاکنون پیامدهای زیادی برای زندگی دریایی در خلیج فارس داشته است.
البته این بحران فقط مخصوص خلیج فارس نیست. به طور کلی حرکت کشتی‌ها و مخصوصا تانکرهای نفتی همیشه با پیامدهای زیست محیطی زیادی در مناطق مختلف دنیا همراه بوده است و در برخی مواقع حوادث دریایی شدت آن را زیاد کرده است؛ مانند اتفاقی که یک سال پیش برای کشتی ایرانی سانچی افتاد و باعث ایجاد آلودگی زیادی در آب‌های چین شد.
همین مسائل باعث شده تا سال‌های گذشته قوانین بین‌المللی مختلفی تصویب شد تا به نوعی جلوی وقوع این آلودگی‌ها گرفته شود و در صورت ایجاد آلودگی خسارت آن پرداخته شود. در برخی مواقع این قوانین شامل توقیف کشتی‌های آلاینده هم می‌شود.
علی فرخنده، سرمهندس کشتی که از سال ۱۳۵۵ وارد حوزه کشتیرانی شده و مدرک تحصیلی خود را در کشور انگلیس دریافت کرده و ۷ سال سرمهندس کشتی بوده، در گفتگویی با خبرآنلاین در رابطه با آلودگی ناشی از تانکرها، قوانین بازدارنده و بحث توقیف کشتی بریتانیایی به دلیل خسارت‌های زیست‌محیطی آن، توضیحاتی ارائه داد. این گفتگو را اینجا بخوانید:
بحث را با این سوال شروع کنیم؛ تانکرها به چه شکلی می‌توانند در دریاها آلودگی ایجاد کنند؟
به طور کلی چون در تمام شناورهایی که در دریا وجود دارند موتور وجود دارد و این موتورها از روغن یا سوخت استفاده می‌کنند، همیشه این احتمال وجود دارد که مقداری از این روغن یا سوخت نشت پیدا کند، مثلا امکان دارد هنگام کار کردن کشتی از کنار لوله‌ها، از کنار موتور و … این روغن نشت پیدا کند. در این حالت نوع کشتی اصلا مهم نیست و به خاطر ماهیت موتوری که در کشتی وجود دارد، امکان ایجاد آلودگی هست.
به طور کلی چون در تمام شناورهایی که در دریا وجود دارند موتور وجود دارد و این موتورها از روغن یا سوخت استفاده می‌کنند، همیشه این احتمال وجود دارد که مقداری از این روغن یا سوخت نشت پیدا کند، مثلا امکان دارد هنگام کار کردن کشتی از کنار لوله‌ها، از کنار موتور و … این روغن نشت پیدا کند. در این حالت نوع کشتی اصلا مهم نیست و به خاطر ماهیت موتوری که در کشتی وجود دارد، امکان ایجاد آلودگی هست
اما در کشتی‌هایی که تانکر هستند و به نوعی انباری برای حمل مواد نفتی در آن وجود دارد، در کنار مشکل قبلی که گفتم امکان نشت روغن یا نفت موجود در انبار وجود دارد. همچنین از بخشی از این روغن برای تمیزکاری مصرف می‌شود و استفاده‌های مختلفی از آن در تانکر می‌شود.
اگر همه شرایط را ایده‌آل در نظر بگیریم قطعا روغنی هم نشت پیدا نمی‌کند اما زندگی هیچوقت ایده‌آل نیست.
و این نشت روغن‌ها چه پیامدهای زیست‌محیطی دارد؟
اگر تصادفی توسط نفتکشها به وجود بیاید طبیعتا روغن روی دریا ریخته می‌شود، روغن و نفت ویژگی مثل طلا دارند و می‌تواند به شدت نازک شود. روغن هم به این شکل روی آب پخش می‌شود و به گفته بسیاری از دانشمندان حوزه محیط زیست این موضوع طبیعتا به زندگی دریایی آسیب وارد می‌کند.
از طرفی برای کشورهایی که از آب‌شیرین‌کن‌ها استفاده می‌کنند این نوع اتفاقات خطراتی به وجود می‌آورد، البته باید گفت آب‌شیرین‌کن‌ها معمولا از آب موجود در عمق اقیانوس‌ها استفاده می‌کنند.
اگر کشتی آلودگی ایجاد کند شما می‌توانید آن کشتی را توقیف کند اما مدت اینکار نمی‌تواند طولانی باشد چراکه بلافاصله بیمه آن کشتی می‌تواند پولی را بگذارد تا بعد از ثابت شد کشتی آلودگی ایجاد کرده، هزینه آن پرداخت شود. معمولا کشتی‌های تانکر تا ۱میلیارد دلار بیمه آلودگی دارند و اگر آلودگی ایجاد شده باشد هزینه از طریق این آلودگی پرداخته می‌شود
چه قوانین بین‌المللی برای جلوگیری از این اتفاقات وجود دارد؟
همانطور که گفتم در موتورخانه‌ها همیشه مقداری آب و روغن وجود دارد که هر چند وقت یکبار باید آن را از آن محیط تخلیه کرد، اما نه به نوعی که باعث ایجاد آلودگی دریایی شود. به همین دلیل کنوانسیون مارپل ایجاد شده است؛ معاهده اصلی مارپل در تاریخ ۱۷ فوریهٔ ۱۹۷۳ امضا شد اما برای به اجرا درآمدن باید نصف اعضا آن را تایید می‌کردند و این اتفاق رخ نداد. بعد به دلیل اینکه تانکر زیادی تصادف کردند و حوادث دریایی زیادی به وجود آمد یک پروتکل به وجود آمد که این کنوانسیون که شامل چیزی حدود ۹۸درصد کشتیرانی جهان می‌شود را لازم‌الاجرا کرد.
این کنوانسیون ۶ پیوست دارد و پیوست اول آن در رابطه با آلودگی است که ما درباره آن صحبت کردیم.
از سویی گواهینامه‌هایی برای این کشتی‌ها صادر می‌شود که کشتی‌ها باید آنها را بروز نگه دارند و در هر بندری آنها را به کنترل کننده‌های دولتی هر کشور ارائه بدهند.
در خلیج فارس که روزانه تانکرهای زیادی در آن تردد می‌کنند و امکان آلودگی در آن به شدت زیاد است، چقدر این کنوانسیون و به طور کلی این نوع قوانین اجرا می‌شود؟
خلیج‌فارس شرایط ویژه‌ای دارد، آمار و ارقام دقیقی برای ارائه دادن وجود ندارد ولی به طور کلی این قوانین در خلیج فارس به خوبی ارائه می‌شوند. حتی قرار بود طی پروژه‌ای از سازمان ملل ایستگاه‌هایی ایجاد شود که این آب و روغن‌ها را تصفیه کند از روغن به شکلی استفاده کند و آب را به دریا برگرداند.
طبیعتا همیشه امکان تخلف وجود دارد، اما اصولا با توجه به فرهنگ‌سازی که در سطح دریایی شده معمولا چنین اتفاقاتی رخ نمی‌دهد، مخصوصا در خلیج فارس که زمان تردد در آن بسیار کم است. یعنی اگر بخواهید از تنگه هرمز تا بندر امام حرکت کنید حدود ۳۶ ساعت در راه هستید، این زمانی نیست که کسی بخواهد در کشتی شست‌وشو کند مگر اینکه یک شرایط اضطراری به وجود آمده باشد.
چگونه می‌توان اثبات کرد که یک کشتی آلودگی ایجاد کرده است؟
مسیر تردد یک کشتی مشخص است، در این مسیر اگر آلودگی وجود داشته باشد و بعد اثبات شود که مواد موجود در این آلودگی با مواد موجود در کشتی مشابه هستند می‌توانید به این نتیجه برسید که یک کشتی آلودگی تولید کرده است.
یادم است در دهه ۸۰ میلادی در ژاپن کشتی‌هایی که تردد می‌کردند با دوربین‌های مادون قرمز مشاهده می‌کردند تا بفهمند روغن می‌ریزند یا نه.
درباره اتفاقی که چند روز پیش رخ داد و ایران کشتی بریتانیایی را توقیف کرد یکی از دلایل اعلام شده از این اتفاق ایجاد آلودگی زیست محیطی توسط نفتکش است.می‌توان براساس این قوانین چنین کاری را انجام داد؟
اگر کشتی آلودگی ایجاد کند شما می‌توانید آن کشتی را توقیف کند اما مدت اینکار نمی‌تواند طولانی باشد چراکه بلافاصله بیمه آن کشتی می‌تواند پولی را بگذارد تا بعد از ثابت شد کشتی آلودگی ایجاد کرده، هزینه آن پرداخت شود. معمولا کشتی‌های تانکر تا ۱میلیارد دلار بیمه آلودگی دارند و اگر آلودگی ایجاد شده باشد هزینه از طریق این آلودگی پرداخته می‌شود.
به طور کلی به ۲ دلیل می‌شود در جایی آلودگی زیست‌محیطی ایجاد کرد، یا انجام اینکار به قصد است یا به شکل غیرعمد این اتفاق رخ می‌دهد و معمولا چنین اتفاقاتی به شکل غیرعمدی رخ می‌دهد، قطعا کسی در منطقه‌ای که مسیر تردد کشتی‌های زیادی است، آلودگی ایجاد نمی‌کند. قبلا در بندر شهید رجایی این اتفاق افتاده که سرمهندس کشتی که روغن می‌ریخته را توقیف کنند. این امکان وجود دارد که یک کشتی بی‌توجه را نگه داشت و پیگیری‌های لازم را انجام داد. در واقع لازم‌الجرا بودن کنوانسیون مارپل را کشورهای عضو آن اجرا می‌کنند و اگر متوجه شوند قوانین درست اجرا نشده می‌توانند به کشتی اجازه خروج از بندر را ندهند.
البته باز هم می‌گویم اگر کاری به عمد انجام شده باشد، شرایط فرق می‌کند.
جدا از هر کدام از این سناریوها که ممکن است رخ داده باشند به عنوان کسی که سال‌ها در دریا کار کرده باید بگویم در این شرایط چه کسانی که در کشتی ایرانی توقیف شده و چه کسانی که در کشتی بریتانیایی حضور داشتند هیچ تقصیری ندارند و باید با آنها با احترام برخورد شود.
۴۷۲۳۷
