آیت‌الله حسین حقانی متولی مدرسه علمیه حقانی قم، پس از تحمل یک دوره بیماری دارفانی را وداع گفت. آیت الله حقانی، ️ استاد حوزه علمیه قم از محضر مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه همچون حضرات آیات بروجردی، امام‌راحل، علامه طباطبایی، محقق داماد و هاشم آملی بهره برده بود.
او آثار علمی، فقهی و فلسفی بسیاری تالیف کرده اما آنچه بیش از همه با نامش گره خورده، مدرسه حقانی است. همزمان با درگذشتش، مروری داریم بر تاریخ و ساختار مدرسه حقانی که شاید مهم‌ترین مرکز فکری مکتب جمهوری اسلامی باشد.
مدرسه حقانی چگونه تشکیل شد؟
مدرسه حقانی در اول فروردین ۱۳۳۹ به وسیله سید محمد بهشتی، مهدی حائری تهرانی، علی مشکینی و مرحوم حسین حقانی با هدف تحول در نظام آموزشی حوزه و کادر سازی برای فعالیت‌های آینده آن در قم تأسیس شد.
تاسیس این مدرسه به این ماجرا برمی‌گردد که چند تن از فضلا و مدرسان حوزه علمیه قم، از جمله سید محمد حسینی بهشتی، سید محمدرضا سعیدی و علی مشکینی، در دوره مرجعیت آیت‌الله بروجردی(ره) درصدد اصلاح نظام آموزشی حوزه برآمدند. پیش از این نیز برخی از مدرسان حوزه، با توجه به تأکید و توصیه آیت‌اللّه بروجردی مبنی بر «ضرورت گزینش طلبه و نظم‌پذیری حوزه» و برنامه‌ریزی برای جذب و تربیت افراد مستعد، تلاش‌هایی کرده بودند، اما این تلاش‌ها، به عللی، از جمله پاره‌ای مخالفت‌ها، بی‌نتیجه مانده بود.
در این میان حاج‌علی حقانی، از خیران قم، درصدد بود مدارسی برای خدمت به حوزه علمیه قم و رشد و ترقی طلاب احداث کند. به همین منظور زمینی خرید و بخشی از آن را به ساختمان مدرسه اختصاص داد. پس از آنکه مدرسه آماده بهره‌برداری شد، مرحوم حسین حقانی، از سیدمحمد بهشتی که طرح جدیدی برای دوره‌های آموزشی حوزه تدوین کرده بود خواست که این طرح را در مدرسه آنان اجرا کند. بهشتی این پیشنهاد را پذیرفت و فعالیت مدرسه شروع شد. چندی پس از آغاز فعالیت آن، آیت‌اللّه بروجردی از مدرسه بازدید کرد و برنامه‌های آن را ستود.
فعالیت مدرسه در ۱۳۳۹شمسی رسما آغاز شد و در سال ۱۳۴۱ برنامه رسمی آن تدوین گردید. آیت اللّه سیدهادی میلانی(از بزرگان و دانشمندان قم) از همان ابتدا از مدرسه حمایت مالی و معنوی کرد که این حمایت‌ها تا ۱۳۵۷شمسی ادامه داشت.
ساختار مدرسه
ساختار کلی مدرسه حقانی با مدارس حوزوی آن زمان در قم تفاوت بسیار داشت. طبق اساسنامه‌ای که شهید بهشتی تنظیم کرده بود، مدت تحصیل در مدرسه هجده سال در چهار دوره بود که بدین‌ترتیب طی می‌شد: سه سال مقدمات (صرف و نحو و منطق و بیان تا لمعه)، پنج سال مرتبه سطح (تعلیم متون درسی شرح لمعه و فرائدالاصول، مکاسب، کفایه)، شش تا هشت سال درس خارج تا سطح عالی، و دوره تخصصی دو ساله‌ای که شامل علوم گوناگون حوزوی مانند فقه، فلسفه، منطق و کلام می‌شد.
مدرسه حقانی از نظر شیوه گزینش طلبه نیز با مدارس حوزه علمیه قم تفاوت داشت. افزون بر امتحان ورودی و آزمون هوش، مصاحبه حضوری نیز صورت می‌گرفت. پذیرش طلبه به صورت مشروط انجام می‌شد، اگر فرد داوطلب تحصیل پس از سه ماه حائز شرایط لازم برای طلبگی نمی‌شد، حق ادامه تحصیل در مدرسه حقانی را نداشت.
با وجود این شرایط می‌توان اذعان کرد، اصلاح نظام آموزشی حوزه با برنامه مدون و منظم، با تأسیس مدرسه حقانی آغاز شد و شکل عملی به خود گرفت. پایه‌گذاران این مدرسه نظام آموزشی سنّتی حوزه را با نظام جدید تلفیق کردند و سبک جدیدی در نظام آموزشی حوزه بنیان نهادند. آنان ابزارها و روش‌های جدیدی در نوسازی نظام آموزشی حوزه به کار گرفتند، از جمله امتحان ورودی، مصاحبه، مراقبت از حضور به موقع استاد و طلبه، برنامه کلاسی، دفتر حضور و غیاب محصّلان و استادان، استفاده از میز و نیمکت و تخته‌سیاه، برنامه امتحانی، زنگ و دفتر نمره.
از نوگرایی‌های دیگر مدرسه حقانی، که تا آن زمان در نظام آموزشی حوزه سابقه نداشت، استفاده از روزنامه، رادیو، ضبط صوت و رفتن به اردوهای دسته‌جمعی بود.
توجه به علوم اسلامی که غالباً در حوزه‌ها به صورت رسمی تدریس نمی‌شد (چون علم تفسیر، علم درایه، و علم رجال)، تجدیدنظر در درس‌ها و کتابهای حوزه و تدریس علوم نوین، این مدرسه را از دیگر مدارس حوزه علمیه قم متمایز ساخت.
برخی از کتابهای درسی حوزه، نظیر جامع المقدمات، که حاوی چندین کتاب صرفی و نحوی با سبکی دشوار و قدیمی است، حذف گردید و به‌جای آن کتابی با عنوان صرف ساده، تألیف سیدمحمدرضا طباطبایی، از نخستین شاگردان مدرسه حقانی، تدریس شد. مبادی‌العربیه الرشید الشِرطونی جانشین شرح سیوطی بر الفیه ابن‌مالک (البهجه المرضیه) گردید.
در زمینه فقه و اصول، مرحوم مشکینی دو کتاب بسیار مهم و اساسی رسائل (فرائدالاصول) و مکاسب هر دو از شیخ مرتضی انصاری را تلخیص و تحریر کرد.
برخی کتابهای درسی چون کتاب اصول الفقه شیخ محمدرضا مظفّر (متوفی ۱۳۴۲ش) برای نخستین بار، و به جای قوانین‌الاصول میرزای قمی، تدریس شد و سپس تدریس آن در تمام مدارس حوزه رایج گردید.
از طرف دیگر، به‌جای برخی مباحث بسیار تخصصی که به‌ویژه در علم اصول فقه مطرح می‌شود با نظارت و مراقبت شهید بهشتی و همکارانش علوم طبیعی، دین‌شناسی و تاریخ ادیان، اقتصاد، جامعه‌شناسی، فلسفه غرب، ادبیات فارسی و زبان انگلیسی در برنامه درسی مدرسه گنجانده شد. این علوم مقدمه‌ای برای تعمق بیشتر در «کتاب و سنّت» است و از طریق نقادی ملل و نحل غیراسلامی و شناخت جریان‌های فکری دیگر می‌توان به یک شیوه دین‌شناسی اصیل دست یافت.
شهید بهشتی برای زبان انگلیسی اهمیت خاصی قائل بود و برای این درس شهریه ویژه‌ای تعیین کرده بود. همچنین به زبان و ادبیات فارسی نیز توجه خاص می‌شد.
مهم‌تر از اینها، برخی از استادان غیرحوزوی و غیرروحانی وارد مدرسه شدند. در دهه ۱۳۵۰شمسی افراد نام‌آشنایی مانند حسین نمازی و حسن توانایان فرد، استادان علم اقتصاد؛ خالقی، استاد جامعه‌شناسی و روان‌شناسی ؛ علی شریعتمداری، استاد علوم تربیتی.
دانش‌آموختگان و مدرسان مدرسه حقانی؛ از مصباح تا روحانی
بسیاری از دانش‌آموختگان مدرسه حقانی پس از انقلاب اسلامی ایران به مدیریت ارشد دستگاه‌های قضایی و امنیتی درآمدند. این افراد شامل اشخاصی مانند سید ابراهیم رئیسی، محسنی اژه ای، حسن روحانی، مرتضی آقا تهرانی، مصطفی پورمحمدی، علی جنتی، روح الله حسینیان، محمد ری‌شهری، علی شاهرودی، کاظم صدیقی، علی فلاحیان، غلام‌حسین کرباسچی، غلام‌حسین اژه ای، علی یونسی و… هستند.
یکی از مهم‌ترین افرادی که در راس معلمین مدرسه حقانی بود، آیت الله مصباح یزدی بوده است. البته مصباح مدتی است که از این مدرسه جدا شده است. برخی مدعی‌اند از نظر این روحانی باسابقه، هرگونه همکاری با گروه‌های غیراسلامی و التقاطی صحیح نیست و از آنجا که در مقطعی زمزمه ورود افکار التقاطی به مدرسه حقانی به گوش رسید، این را سبب شد تا آیت الله مصباح یزدی، موسسه علمی و پژوهشی امام خمینی را بنیان نهد.
علاوه بر مصباح یزدی، در پیش از انقلاب ایران، آیت الله احمد جنتی و ایت الله یوسف صانعی نیز در مدرسه حقانی تدریس می‌کرده‌اند.
2327219
