این روزها سؤال تکراری اما مهمی که از صاحبنظران می شود این است که تصور شما از دنیا و شرایط پساکرونا چیست و فکر می کنید ما به سمت چه نوع تغییراتی می رویم؟ شما به این سؤال ها چه پاسخی می دهید؟
به نظر من در دنیای پساکرونا به آن مفهومی که خیلی ها این روزها دنبال می کنند، مسائل و چالش های ما متفاوت نخواهند شد.
ما اگر تا همین جا به توضیحات پزشکی و درمانی غالب درباره کرونا پایبند باشیم این بیماری یک پدیده جدیدی است که با یک اوج و شدت کارش را آغاز کرده. دلیلش هم این بوده که به صورت یکباره کارش را آغاز کرده و از قبل هم شناخته شده نبوده و در واقع بشر را غافلگیر کرده. بعد هم فروکش می کند و این بشر هوشمند هم بالاخره برای فائق آمدن بر آن یا کنترل اثراتش کاری خواهد کرد. بنابراین  دوره کرونا یک دوره گذرا و تمام شدنی است.
اما پس از کرونا چه می شود؟ من فکر می کنم آن تصوری که از یک تحول بزرگ و عجیب نه تنها در ایران بلکه در دنیا ترسیم شده قدری بزرگنمایی است.
به نظر من تا همین جا هم تأثیر آن عمیق نبوده؛ شما ببینید الان تقریباً تمام دنیا درگیر این بیماری است اما کجای این دنیا و در کدام سیستم شما نشانه ای از تغییر رفتار می بینید؟ حکومت چین همان روشی را دارد که قبل از کرونا داشته، ترامپ همان کارهایی را می کند که قبل از کرونا می کرده، اتحادیه اروپا بر همان مداری رفتار می کند که قبل از این بیماری رفتار می کرده. بنابراین من حداقل تحولی سریع و زودهنگام را متصور نیستم. مگر اینکه بپذیریم که این موقعیت تاریخی بتواند در تئوری های مدیریت و  سازماندهی سیاسی موردی برای مطالعات و یافته های جدید شود که به نظر من هم اینگونه خواهد شد اما تأثیرش را در درازمدت نشان خواهد داد.
چون مراحل آن طولانی است؛ اول باید اطلاعات و داده ها و تجربیات و مشاهدات به عنوان مواد خام وارد محیط های دانشگاهی و پژوهشی شوند، آنجا به نتیجه گیری هایی برسند و بعد حکومت ها و سیاسیون هم ضرورت توجه به این نتیجه گیری ها را درک کنند و کم کم شاهد تحولاتی باشیم.
به نظر من تحولات پزشکی پسا کرونا در کوتاه مدت جدی تر از حوزه های دیگر هستند و برای مشاهده تحول در حوزه های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی احتمالاً باید بیشتر صبر کنیم.
سؤال من البته بیشتر وجهی داخلی و ناظر به ایران داشت. آیا باید خود را برای مسائل تازه ای در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آماده کنیم؟
من مسائل تازه ای را حداقل در ابعاد کلان نمی توانم تصور کنم. پسا کرونا خودش موقعیت تازه ای خواهد بود ولی از حیث تعمیق برخی مسائل قبلی.
اقتصاد به طور مشهود ضربه خورده و ضربه هم کاملاً روشن و غیرقابل انکار است اما من باور دارم که سریع تر از چیزی که خیلی ها فکر می کنند این اقتصاد به شرایط اولیه خود برخواهد گشت، خصوصاً در اقتصاد جهانی اینگونه است اما کار ما در ایران برای این بازگشت سخت تر خواهد بود، چون به هر حال قبل از کرونا هم یک اقتصاد زیر فشار و تحت تحریم داشتیم که شرایط مساعدی نداشت اما از آن سوی قضیه هم می گویم که حتی در همین ایران تحت فشار و با شرایط نامساعد اقتصادی هم تأثیر کرونا طوری نخواهد بود که ما را مثلاً ورشکسته کند و از پا بیندازد، یعنی ضربه آن ضربه قابل ترمیمی است که می شود با صرف زمان آثار آن را جبران کرد. این اولین بار نیست که اقتصاد ما ضربه می خورد قبلاً هم اتفاق افتاده، گاهی جنگ بوده، گاهی یک زلزله بزرگ بوده، گاهی یک تنش ارزی بوده، گاهی تشدید یک سری تحریم ها بوده، اما بعدش کشور همچنان روی پای خودش ایستاده و ادامه داده.
اما برخی با برجسته کردن حوزه اجتماعی و تداوم مشکلات معیشتی و اقتصادی پیش بینی می کنند تغییراتی در سبک زندگی جامعه بوجود بیاید.
یک وقت هست که می گویید فلان تحول یا حتی مشکل باعث جهش و تغییر فرهنگی می شود که این در اینجا مصداق ندارد. یا مثلاً می گویید باعث جهش تکنولوژیک می شود که باز هم چنین نیست؛ یا در حوزه سبک زندگی و مسائل اجتماعی هم همینطور. من فکر نمی کنم یک بیماری موقت فعلاً توان این چیزها را داشته باشد. بله، این وضعیت حرکت ما را در فازی که قبلاً داشتیم پیش می رفتیم قدری شدیدتر می کند اما من نشانی از تغییر فاز در جامعه نمی بینم.
برای مثال تغییر کامل معادلات زندگی قشری که گفته می شود حدود 4 میلیون نفر هستند و محتاج کمک های ضروری هستند. آیا نمی تواند شرایط ایران را متأثر از خود کند؟ در کنار این توجه داشته باشیم که مسأله فقط همین نیست و ما مسائل دیگری هم متأثر از کرونا داشته ایم.
  این پدیده تازه ای نیست. یعنی من تغییر فازی در آن نمی بینم فقط شاهد تشدید پدیده ای هستیم که از قبل وجود داشته. من هم قبول دارم که مسأله فقر خصوصاً در سال های اخیر در حال تشدید بوده و هست.
ما وقتی متوسط رشد اقتصادی مان از رشد جمعیت مان کمتر است بسیار روشن است که در چه اوضاع و احوالی به سر می بریم و حرکتمان به کدام سمت است. ببینید تمام حرف من این است که در ایران مشخصاً بعد از دوران کرونا شاهد یک آرایش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جدید نخواهیم بود بلکه همان آرایش قبلی شدیدتر و غلیظ تر می شود. مثلاً اگر ما در حوزه فرهنگ کار و حرفه ها شاهد یک مسئولیت گریزی و کارآمدی پایین بودیم این جدی تر می شود. اگر این تشدید برخی پدیده ها را تحول بدانیم، بله در دوران پسا کرونا ما شاهد تحول هستیم.
آن خستگی هم که شما گفتید من قبول دارم اما در چارچوب تغییر شرایط آن را نمی بینم اتفاقاً آن را در چارچوب تحکیم برخی شرایط می بینم. مهمترین اثری هم که کرونا می تواند بگذارد این است که جامعه ایران را در همه بخش ها چه تغییراتی می کند.  
این وضعیت قبلاً هم بود. جامعه دائم درباره چشم انداز و تضمین آینده اش می پرسید و در مقابل پدیده هایی مثل تحریم، کاهش ارزش پول ملی، وعده برای خروج از این شرایط و این طور چیزها را می دید. خب این در دوران پسا کرونا برایش مهم است که زندگی پساکرونا چگوته خواخد شد ؟ امثال این دست مسائل را زیاد داریم که تشدید خواهند شد و این خطرناک است.

 شما اول گفتید که ما این دوره را رد می کنیم و در ادامه اما درباره یک خطر هشدار دادید. این دو را چگونه می توان با هم جمع بست؟
من می گویم ما این دوره را هم رد می کنیم و این باعث خوشحالی است، اما نه بدون آسیب. از منظر اجتماعی مانند کسی است که تنشی را تجربه می کند و از آن رد می شود اما جای زخم آن روی روحش باقی می ماند و این اتفاق مکرراً تکرار می شود. این شخص شاید تا مدت ها یا حتی تا آخر عمرش روی پای خودش بایستد اما دیگر آن توان و بازده و سرخوشی و شادابی را ندارد. دیگر نمی تواند موقعیت هایی برای خودش فراهم کند که در آنها بدرخشد و باید به یک زندگی روزمره و شاید حتی کسل کننده تن دهد. جامعه ایرانی بعد از کرونا هم سرپا خواهد ایستاد اما کیفیت این سرپا ماندن و ایستادن هم مهم است.
خطر اینجاست که توان سرپا ماندن جامعه ایرانی و کیفیت ایستادنش تقلیل یابد، چیزی که ما باید ببینیم این است که تضمین کیفیت سرپا ماندن و ایستادن جامعه ایرانی روی پاهای خودش هم تا حد زیادی مربوط به کنش های سطح حاکمیت است که چگونه این بستر را فراهم کند.

17302