به مناسبت هفته پژوهش، پای صحبت های دکتر احمد کاظمی مدیر پژوهش های کاربردی معاونت برون مرزی و همکاران این واحد نشستیم. کاظمی که از سال ۱۳۹۳ مدیریت پژوهش های کاربردی را به عهده دارد، دارای دکترای حقوق بین الملل عمومی می باشد. تالیف چندین کتاب از جمله کتاب های «مفهوم اقلیت در اسناد بین المللی حقوق بشر»، «امنیت در قفقاز جنوبی»، مشارکت در نویسندگی کتاب دو جلدی «رسانه های برون مرزی در جهان» و نگارش دهها پژوهش و مقاله حوزه های بین المللی ، حقوقی و رسانه ای از جمله آثار علمی وی می باشد.   

 مدیر پژوهش های کاربردی می گوید: رسانه برون مرزی، رسانه ای پژوهش مدار است و از بدو فعالیت این واحد از سال ۱۳۷۶، صدها پژوهش منتشر و در اختیار شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی قرار گرفته است؛ اما با توجه به سرعت توسعه شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی نیاز به توسعه و تغییرات در ساختار واحد پژوهش وجود دارد،  چراکه  ساختار پژوهش با اندک تغییراتی مربوط به سال ۱۳۷۶ است و علیرغم دستورات معاون محترم برون مرزی، این موضوع تاکنون تحقق پیدا نکرده است.

دکتر کاظمی با تاکید بر اینکه که تحول آفرینی در پژوهش برون مرزی نه در شعار، بلکه در عمل مورد اهتمام پژوهش های کاربردی بوده است تاکید کرد: مهمترین سند بالادستی و نقشه راه در خصوص ضرورت تحول آفرینی در پژوهش، «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» می باشد.

وی افزود: اولین سرفصل از سرفصل ها و توصیه های اساسی هفت‌گانه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، «علم و پژوهش» می باشد؛ مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بیانیه مذکور، به عنوان راهکار، اولین سرفصل و توصیه اساسی برای دفاع از نظریه‌ نظام انقلابی و ایجاد تمدّن نوین اسلامی را «علم و پژوهش» خوانده و فرموده اند:«راه طی‌شده (در حوزه پژوهش)، با همه‌ی اهمّیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. مطالبه‌ی عمومی من آن است که این راه را با احساس مسئولیّت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید و سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شود».

 مدیر واحد پژوهش های کاربردی با تاکید بر اینکه مهمترین رهنمود بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی از منظر پژوهشی این است که در همه بخش ها در کشور نیاز به یک «جهاد پژوهشی» وجود دارد، افزود: این هدف تنها با رویکرد تحول آفرینی به پژوهش ایجاد می شود. وی افزود: برای رسیدن به این هدف، «پژوهش های کاربردی» منتظر فرایندهای اداری طولانی و بی نتیجه نشده و برهمین اساس، علیرغم عدم افزایش نیرو و بودجه، فعالیت های پژوهشی در سال های اخیر، توسعه چند برابری پیدا کرده است؛ بطوریکه چندین سرفصل جدید به مجموعه ماموریت‌ها و وظایف پژوهش‌های کاربردی اضافه شده است.

دکتر کاظمی افزود:  موفقیت پژوهش های کاربردی برون مرزی در اخذ رتبه علمی «ب» برای نشریه «پژوهشنامه رسانه بین الملل»، تولید سالانه بیش از چهارصد برنامه از پژوهش های منتشره که تجریه ای بی سابقه در سازمان محسوب می شود، توسعه کمّی و تغییر فرایند نظارت کیفی پژوهش ها، توسعه پژوهش های آسیب شناسانه ، طراحی سامانه بومی و ترکیبی نظرسنجی ویژه برون مرزی برپایه «سیستم داده کاوی اطلاعات با عامل های هوشمند» متناسب با بند ۵-۲ در سند «پیوست حکم»، انتشار ماهنامه «مطالعات افول آمریکا»، بهره برداری رسانه ای از ظرفیت نشست های تخصصی مراکز پژوهشی در خصوص تحولات بین المللی، نشان می دهد که پژوهش های کاربردی برون مرزی در «میدان عمل»، به تحول آفرینی اعتقاد داشته و به اذعان مراکز ذیربط، در این روند موفق عمل کرده است.

مدیر پژوهش های کاربردی برون مرزی، پُر کردن فاصله میان پژوهش و آنتن را یکی از مهمترین دستاوردهای پژوهش برون مرزی خواند و افزود: هیچ پژوهشی در این واحد تولید نمی شود مگر اینکه به برنامه تبدیل و از طریق «سامانه نیوزروم» برون مرزی در اختیار شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی قرار گیرد.

دکتر کاظمی افرود: پژوهش های کاربردی برون مرزی با قدرت، فرایند توسعه و تحول آفرینی پژوهشی متناسب با نیازهای رسانه های برون مرزی را ادامه می دهد اما ضرورت دارد واحدهای ذیربط در خصوص  الگو و بودجه، متناسب با رویکرد بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به پژوهش (اصل اول پژوهش) و با توجه به توسعه شبکه های برون مرزی و چشم انداز آن، اهتمام جدی برای تغییر در چارت سازمانی و بودجه پژوهش های کاربردی بویژه برای اجرایی کردن سامانه مرکزی نظرسنجی داشته باشند.

استقبال مخاطبان از توسعه انتشار کتاب های جدید

 محمد روحی کارشناس واحد پژوهش های کاربردی معاونت برون مرزی با تاکید بر اینکه کتب منتشر از جمله کتاب دو جلدی «رسانه های برون مرزی در جهان» با استقبال خوب مخاطبان و مراکز علمی مواجه شده است، می گوید: از سال ۹۶ که پروانه نشر کتاب برای معاونت برون مرزی اخذ شده، تبدیل پژوهش های فاخر به کتاب، در دستورکار قرار گرفته است. در این راستا همسو با اولویتهای ابلاغی، در سالجاری علاوه بر ترجمه و چاپ کتاب «هیزم بر آتش: نقش ترامپ در افول سیاست خارجی آمریکا» در آذرماه، فرایند نگارش و نظارت علمی کتاب «نگاهی به اندیشکده های آمریکایی در حوزه سیاست خارجی» به اتمام رسیده و بزودی در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت.

وی افزود: انتشارات پژوهش‌های کاربردی آمادگی دارد در جهت کمک به تولید محتوای علمی در حوزه‌های برون مرزی با محوریت دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای و مطالعات روابط، سیاست، ارتباطات و حقوق بین‌الملل، کلیه آثار مرتبط با این زمینه‌ها که با ماموریت‌های موضوعی رسانه‌های برون مرزی ارتباط داشته باشد و هزینه‌های مالی آن از سوی متقاضیان تقبل گردد، به زیور طبع آراسته نماید.

تقویت فرایند تولید برنامه های چند رسانه ای از پژوهش ها   

رویا موفق کارشناس پژوهش های کاربردی نیز در پاسخ به این سوال که برنامه های تولیدی که برپایه پژوهش تولید می شود چه تاثیری بر جذب مخاطب دارند؟ می گوید: در فضای رقابتی رسانه ای، تنها برنامه ای که حاصل پژوهش متقن و شناخت ذائقه رسانه ای مخاطبان باشد، می تواند منجر به جذب حداکثری مخاطبان گردد.

وی افزود: استقبال شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی از برنامه های ارسالی پژوهشهای کاربری روی سامانه برون مرزی، بدلیل موفقیت این برنامه ها در جذب مخاطبان هست. بگفته موفق، با اهتمام جدی این واحد برای تبدیل مستقیم پژوهش های منتشره در موضوعات مهم منطقه ای و بین المللی به برنامه های تولیدی، در چهار سال گذشته بیش از صد و بیست عنوان برنامه در سری های ۱۳ ، ۲۶ یا ۳۹ قسمتی از پژوهش ها، استخراج شده است که بالغ بر ۵ هزار دقیقه برنامه می شوند. متون این برنامه ها، علاوه بر سامانه برون مرزی، به منظور بهره برداری سایر مراکز علمی و پژوهشگران، در بخش های «از نگاه پژوهشی» و «متون برنامه ای» سایت واحد به آدرس arc.irib.ir  بارگذاری می شوند.

بازنمایی افول هژمونی امریکا در جهان با انتشار ماهنامه افول امریکا  

رویا موفق همچنین با اشاره به انتشار ماهنامه «مطالعات افول آمریکا» از فروردین سالجاری می گوید: علیرغم هیاهوی رسانه های غربی درباره قدرت آمریکا و بازنمایی غیر واقعی از آن، به اذعان موسسات مطالعاتی مهم، دوران پسا آمریکا آغاز شده است. پژوهش های کابردی با انتشار این ماهنامه تلاش کرده است در قالب مطالعات افول پژوهشی امریکا، تصویر روشنی از افول امریکا برای مخاطبان بازنمایی کند و نشان دهد که این افول تنها محدود به حوزه اقتصادی و نظامی نیست بلکه شامل سایر زمینه های سیاسی، علمی، اجتماعی، فرهنگی، رسانه ای، حقوقی، اخلاقی و دینی نیز می شود. وی افزود: ارائه تحلیل، راهبردهای رسانه ای، اخبار، معرفی تولیدات رسانه ای و کتب، همچنین انعکاس دیدگاه اندیشکده ها، صاحبنظران و گزارش های ویژه بخش های اصلی این ماهنامه را تشکیل می دهد.

مؤفقیت «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» در کسب رتبه علمی «ب» از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

محمود ترابی اقدم کارشناس پژوهش و مدیر داخلی «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» در خصوص فرایند کسب اعتبار علمی «ب» برای دوفصلنامه «پژوهشنامه رسانه ‌بین‌الملل» و اولویت‌های موضوعی آن تصریح کرد: با توجه به ضریب نفوذ بالای نشریات علمی در عرصه‌های پژوهشی، نخبگانی، مدیریتی و رسانه‌ای، معاونت برون‌مرزی، تهیه و انتشار «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» را از سال ۱۳۹۵، با حمایت معاون محترم برون‌مرزی و با جذب تعدادی از اساتید برجسته حوزه‌های ارتباطات سیاسی، مدیریت رسانه، مطالعات رادیو و تلویزیون، روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل به‌عنوان هیئت تحریریه به‌صورت سالنامه آغاز کرد. علیرغم کمبود منابع مالی و نیروی انسانی، با اهتمامی که گروه اجرایی-علمی نشریه برای انتشار مقالات علمی- پژوهشی فاخر داشتند، سالنامه «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» از سال ۱۳۹۹ تبدیل به دوفصلنامه گردید و پس از انتشار ۶ شماره، بر اساس ارزیابی کمیسیون بررسی نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، مؤفق به کسب رتبه علمی «ب» شد که این اعتبار از شماره ۴ نشریه (۱۳۹۸) احتساب می‌گردد. این نشریه میان‌رشته‌ای از طریق سامانه تخصصی به نشانی imrl.arc.irib.ir به تأمین، داوری و انتشار مقالات علمی- پژوهشی با محوریت دیپلماسی (رسانه‌ای، فرهنگی، حقوقی، سایبری و هنری) که همسو با ظرفیت‌ها و کارکردهای رسانه‌های برون‌مرزی هستند، می‌پردازد. بگفته ترابی، هفتمین شماره «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» در هفته پژوهش منتشر می شود.
 

تنوع پژوهش های در دست انتشار  

فریبا آنی دیگر کارشناس پژوهش های کاربردی است که از وی درباره پژوهش های در دست انتشار پرسیدیم، پاسخ داد: غیر از پژوهش های که مربوط به ارزیابی، تکمیل و توسعه آرایش رسانه ای برون مرزی هست، دهها عنوان پژوهش دیگر در دو قالب «پژوهش‌های برنامه‌ای» و «مجموعه‌ راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی»، در دست انتشار است که مربوط به طیف گسترده ای از تحولات بین المللی، روابط بین الملل و حقوق بین الملل با رویکرد رسانه ای هست.

وی افزود: اولویت سنجی موضوعات پژوهشی بر اساس نیازهای شبکه های رادیویی و تلویزیونی صورت می گیرد، ضمن اینکه شورای پژوهشی برون مرزی در این روند تلاش می کند موضوعات فرایند محور و موضوعات خاصی که اغلب در رسانه های نظام سلطه درخصوص آنها سکوت می شود یا وارونه بازنمایی می شوند، انتخاب کند. اساسا مهمترین دلیل اینکه برنامه های تولیدی از پژوهش ها، کنشگرانه و جریان ساز هستند نه واکنشی، همین رویکرد می باشد .

آنی افزود: در حال حاضر دهها پژوهش برنامه ای در دست انتشار است که عناوین تعدادی از آنها عبارتند از : «چشم انداز روابط آمریکا و عربستان سعودی در دوره ریاست جمهوری جو بایدن»، «گروه های قومی مذهبی در رژیم صهیونیستی و جایگاه آنها در جامعه و سیاست»، «بررسی تبعات ۲۰ سال مداخله نظامی امریکا در افغانستان» ، «سیاست‌های هیدروپلیتیکی افغانستان و نقش کشورهای خارجی»، «جایگاه ایران در طرح ابتکار یک کمربند -یک جاده چین»،  «بررسی دلایل و پیامدهای شکل گیری و تداوم رویکرد غرب گرایی گرجستان از زمان انقلاب گل رز تا ۲۰۲۰ »، « نقش سی پک و تفاهمنامه ۲۵ ساله در تقویت همگرایی منطقه ای ایران، چین، پاکستان و افغانستان»، « بررسی پیامدهای ریاست جمهوری ترامپ بر سیاست داخلی و خارجی آمریکا»، « پیامدهای افول قدرت آمریکا در منطقه غرب آسیا»، «تبعات کودتا در میانمار بر وضعیت مسلمانان روهینگیایی» و «ابعاد تحریم دارویی آمریکا علیه ایران از منظر حقوق بین الملل»

وی افزود: در سالجاری در قالب مجموعه راهبردهای پژوهشی رسانه ای و کاربردی، در مورد موضوعاتی که نیاز فوری به برنامه سازیِ پژوهش مَدار و تحلیل راهبردی، سناریوپردازی و ارائه راهبردهای رسانه‌ای دارند، نیز آثار متعددی منتشر شده است که از جمله می توان به شیوه های نظرسنجی در شبکه های تلویزیونی و رادیویی آمریکا و اروپا، دستاوردهای راهبرد حملات پهپادی یمن علیه ائتلاف سعودی، بررسی مقایسه ای (تطبیقی) اقتصاد ایران و نزوئلا از منظر دکترین ونزوئلایی شدن اقتصاد، مناسبات داکا- تل آویو، نگاهی به فعالیت ها و آزمایشگاه های بیولوژیکی آمریکا در جهان، اشاره کرد. از سال ۱۳۹۳ در معاونت برون مرزی، بیش از ۷۰ عنوان پژوهش در قالب «مجموعه‌ راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی» تولید شده است.

ضرورت دوزبانه شدن پژوهشنامه رسانه بین الملل

دکتر محمدقلی میناوند، سردبیر نشریه «پژوهشنامه رسانه بین الملل» در خصوص طرح های آتی در خصوص این نشریه می گوید : دوفصلنامه میان‌رشته‌ای «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» حاصل ایده‌ای خلاقانه و نگاهی آینده­نگرانه به امر پژوهش کاربردی در رسانه ملی بود که در سال ۱۳۹۵ به همت همکاران حوزه پژوهش معاونت برون‌مرزی به‌ویژه آقای دکتر کاظمی و با حمایت بی‌دریغ و مداوم معاونان محترم سابق این حوزه آقایان دکتر اخگری و دکتر جبلّی توسعه و تکامل پیدا کرد و خوشبختانه امروز این نشریه وزین به درختی بارآور مبدل شده است. در شش شماره قبلی نشریه تلاش همه همکاران مصروف جذب و تأمین مقالات علمی با بالاترین سطوح کیفیت بود که در عین قرار داشتن در تراز یک نشریه دانشگاهی معتبر، سیاست‌های خبری و برنامه‌سازی شکلی و محتوایی رسانه‌های برون مرزی را به بهترین وجه تغذیه و پشتیبانی محتوایی کند.

وی افزود: بر اساس شرایط وزارت علوم برای صدور گواهی اعتبار نشریات علمی، با هماهنگی صورت گرفته میان آقای دکتر جبلّی در دوره تصدی ایشان در معاونت برون‌مرزی و آقای دکتر اسفندیاری رئیس محترم دانشگاه صداوسیما، این نشریه از این پس به صاحب‌امتیازی مشترک معاونت برون‌مرزی و دانشگاه صداوسیما منتشر خواهد شد. تلاش می شود که ان شاء الله در آینده با دوزبانه و حتی سه زبانه شدن نشریه، ضمن ارتقاء آن به رتبه علمی «الف» و Q۱ در ISC، بتوانیم علاوه بر پژوهشگران ایرانی، از مشارکت محققان غیر ایرانی نیز در تولید و نشر محتوای علمی هرچه بهتر این نشریه با رویکرد رسانه‌ای بهره‌مند شویم.
 

عمل گرایی و پرهیز از شعار زدگی در پژوهش

حسن بهشتی پور عضو شورای پژوهشی برون مرزی در خصوص تجریه همکاری خود با پژوهش های برون مرزی می گوید: به قول فردوسی حکیم، دو صد گفتار به اندازه نیم کردار ارزش نخواهد داشت. در بیش از بیست سالی که با پژوهش کاربردی برون مرزی همکاری داشتم به این واقعیت رسیدم که این واحد دقیقا مصداق بارز تولید کننده پژوهش های فاخر کاربردی است. یعنی پژوهشی که اغلب آنها، کم یا بیش هر پنج شرط اصلی پژوهش فاخر را دارند. یعنی اول در مساله شناسی و بیان مطالب استوار و محکم هستند، دوم ساختار علمی، مستند و دقیق دارند، سوم نثری روان، رسا و منسجم دارند، چهارم مطابق با نیازهای مخاطبان و سیاستهای تعیین شده هستند، و پنجم با تلفیق رویکرد علمی و رسانه ای، جامع و مانع اند.

مدیر اسبق شبکه العالم می گوید: واحد پژوهش های برون مرزی در زمینه کاربردی شدن این پژوهش های فاخر نیز برای هر سه مرحله پیش تولید، حین تولید و پس از تولید، برنامه ریزی دارد. یعنی پیش از تولید، پژوهش اقدام های لازم را برای جذب پژوهشگران خِبره و نیز تعیین موضوع های اولویت دار برای رسانه های برون مرزی و فراخوان عمومی و سرانجام ارایه راهنمایی های لازم برای پژوهشگران را برنامه ریزی کرده است. اما در جریان نگارش پژوهش نیز همکاری استاد راهنما (ناظر) با پژوهشگر در عمل به هدایت اثر در مسیر پروپوزال تصویب شده کمک می کند. در مرحله پس از تولید نیز پژوهش علاوه بر ارزیابی نهایی کیفیت پژوهش،  نتیجه تحقیق به تیم برنامه ساز تحویل می شود تا آنها متناسب با نیاز شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی، متن تحقیق را به متن برنامه های چندرسانه ای تبدیل کنند. در پایان لازم می دانم از صمیم قلب کسب رتبه علمی پژوهشی برای دو فصلنامه برون مرزی را خدمت مدیر محترم و همه همکاران تبریک عرض کنم.
 

استفاده رسانه ای  از ظرفیت های نشست های تخصصی

مهدی فرید کارشناس و گزارشگر پژوهش های کاربردی نیز در خصوص تعاملات پژوهش های کاربردی با سایر مراکز پژوهشی می گوید: علاوه بر توسعه تعاملات پژوهشی که از سالها قبل از جمله در قالب امضاء تفاهمنامه ها ادامه دارد، از امسال فعالیت جدیدی در این خصوص در قالب رویکرد عمل گرایانه برای بهره برداری از ظرفیت نشست های تخصصی مراکز علمی و دانشگاهی در راستای نیازهای رسانه های برون مرزی آغاز شده است.

 وی افزود: از سالجای، پژوهش های کاربردی در نشست ها و وبینارهایی که موضوعات آنها مربوط به تحولات بین المللی و متناسب با اولویت ها و نیازهای شبکه های برون مرزی هست، حضور یافته و اقدام به تهیه گزارش از  مهمترین محورهای طرح شده در آن نشست ها بعلاوه توصیه ها و راهبردهای رسانه ای می کند. بگفته فرید، این گزارش های کاربردی، برای بهره برداری شبکه های رادیویی و تلویزیونی به سامانه برون مرزی ارسال می شوند.

۳۱۱۳۱۱