سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی

“جدال” یا “کشمکش” (CONFLICT) یکی از عناصرمهم شخصیت پردازی است. درفضای یک  داستان  یا فیلمنامه و نمایشنامه، رویارویی یا درگیری و تعارض شخصیت اصلی (قهرمان) با فرد یا گروهی از افراد دیگر که در برابر او قرار می گیرند، منجر به کشمکش  یا جدال میان آن ها می شود. این درگیری ممکن است تنها به جدال بین فرد با شخص یا اشخاص دیگری محدود نشود . گاه می تواند این کشمکش میان یک فرد با طبیعت، جامعه و یا حتی شرایط جغرافیایی و برخی پدیده های  اقلیمی باشد. در مواردی نیز یک شخصیت در شرایطی خاص، با برخی از خصایل روحی – روانی و اخلاقی خود درستیز باشد و در کنش و واکنشی آشکار، درگیر جدال وکشمکش شود. وقتی یک قهرمان  با برخی از تمایلات درونی خود مقابله می کند، خود را درگیر یک کشمکش جدی می کند. شاید کم اهمیت شمردن این گونه از درگیری ها، به این دلیل باشد که گاه دارای نمودی فیزیکی و عینی و قابل مشاهده نیستند . اما به هرحال برای کسی که در این کشمکش خود را درگیر می بیند، عملی توان فرسا به حساب می آید. کسانی هم ممکن است تنها از طریق درگیری ذهنی و درونی، واکنش هایی از خود بروز دهند که نشان دهد اسیر یک کشمکش ذهنی شده اند. صدالبته نباید انتظار داشت که در این دسته از کشمکش ها نیز مثل درگیری یک شخصیت با فرد یا گروهی از افراد، دارای کنش ها و واکنش های عینی، فیزیکی و ملموسی باشد. در واقع در این دسته از کشمکش ها با همه توان فرسایی شان، نه مشت و لگدی زده می شود نه زخمی بر چهره ای می نشیند و نه دندانی شکسته می شود!

در بسیاری از داستان ها و فیلمنامه ها  و نمایشنامه ها، گاه ممکن است یک شخصیت همزمان با چند نیروی متضاد درگیر و درحال ستیز باشد. یعنی فرد می تواند درحالی که با خودش در جدال است، در همان حال با فرد دیگر یا با پدیده و شرایط اقلیمی دیگری نیز در حال کشمکش باشد. در بسیاری از شخصیت پردازی ها  در فیلمنامه ها و جلوه های عینی همین وضعیت پیچیده را در بسیاری از فیلم ها به خوبی می توان شاهد بود. در واقع، تصاویر روی پرده تجلی عینی کنش ها یا واکنش های شخصیت موردنظرمان در جریان همین درگیری ها و جدال های فیزیکی و غیر فیزیکی یا ذهنی است. نمود عینی این کنش ها و واکنش ها، فضای تصویری یک فیلم سینمایی یا تلویزیونی را شکل می دهد. ما از طریق همین تصاویر، به عنوان  نمودهای خارجی و عینی پدیده ها، با زوایای پنهان و آشکار یک شخصیت آشنا می شویم. تنها به کمک همین تصاویر و رمز گشایی از برخی نشانه ها و تفسیر مفاهیم نمادین است که از منظر روانشناختی به تحلیل شخصیت می پردازیم. چرا که می دانیم، دوربین فیلمبرداری و پس از آن، هنر “تدوین” و مهارت تدوینگر هوشمند، به ما این امکان را می دهد که بتوانیم با استفاده از نور و سایه روشن و زوایای خاص دوربین، احساسات متفاوتی از غم و شادی و ترس و دلهره  و زشتی و زیبایی را بر روی پرده به نمایش بگذاریم و صد البته نباید از یاد برد که ما در تحلیل شخصیت از این کنش ها و واکنش ها تنها برای شناخت وضعیت روحی شخصیت موردنظرمان در یک داستان یا فیلمنامه و… بسنده نمی کنیم، بلکه با استفاده از همین نمونه ها، می توانیم به واکنش تماشاگران یا مخاطبان یک داستان یا فیلم و نمایش نیز پی ببریم و دریابیم که تصاویر روی پرده، به راستی چه تاثیری در برانگیختن احساسات آنان داشته است و  تا چه اندازه مو جب ایجاد اندوه و غم، امید و اشتیاق و ترس و تردید یا شور وهیجان در وجودشان شده است؟