یادمان نرفته است که در شرایط پسابرجام زنگنه در کمترین زمان ممکن، سهم ایران را از بازار نفت پس گرفت. یادمان نرفته است که در همان شرایط پسابرجام با افتتاح فازهای باقی‌مانده عسلویه توانستیم سهممان را از مخزن مشترک یا پارس جنوبی پس بگیریم. یادمان نرفته است که آقای زنگنه قبل از دولت‌های نهم و دهم سهم برداشت ایران را از مخازن پارس جنوبی به سقف ۵۰ درصد رساند. اقداماتی را که بیژن زنگنه در تولید و تأمین گاز پالایشگاه‌ها و منازل مسکونی انجام داد، شاید بتوان در حکم شاهکاری در صنعت نفت ایران دانست.
امروز ما به یمن پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس می‌توانیم بگوییم که تولید بنزین ما بیش‌ازحد نیاز است. آمریکایی‌ها که کالاهای زیادی را در فهرست تحریم ایران قراردادند، نتوانستند ما را درزمینهٔ مصرف بنزین دچار مشکل کنند؛ چون بیژن زنگنه برای بنزین تمهیدی اندیشیده بود که نتیجه آن امروز بر همه ما آشکار است.
امروز نه‌تنها درزمینهٔ بنزین بلکه در ارتباط با سایر فرآورده‌های نفتی هم خودکفا هستیم. در زمستان گذشته کسی احساس نگرانی نکرد که گاز ایران قطع خواهد شد یا ترکمنستان به ایران گاز نخواهد داد یا دیگر فرآورده‌های نفتی کم خواهد شد. خدمتی که زنگنه در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به کشور کرد، بسیار بزرگ و مهم است.
سال گذشته ۴۳ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشتیم که بخش عمده آن پتروشیمی بوده است. اگر ایران امروز مشکل بنزین، گاز و یا فرآورده‌های پتروشیمی داشت، حاشیه‌سازان امروز می‌توانستند منتقد باشند و مدعی شوند که زنگنه مقصر است؛ اما کدام عقل سلیم و آدم آگاه و منصفی نمی‌داند که امروز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ما نه‌تنها کمبود ندارد و نیازهای داخلی را تأمین کرده است بلکه مازاد برای صادرات هم دارد.
اگر امروز بیژن زنگنه موردحمله و جوسازی گروهی خاص قرار می‌گیرد، موضوع تازه‌ای نیست. نه‌تنها در دولت آقای روحانی بلکه در دولت‌های مختلف، وزرایی که موفق بودند و دستاوردهای بزرگی داشتند، منشأ موفقیت‌ها و دستاوردهایشان تن ندادن به حاشیه‌ها بوده است. آن‌ها درنتیجه این مقاومت در برابر حاشیه‌سازی‌ها، همواره مورد حاشیه‌سازی واقع‌شده‌اند. موضوع وزیر نفت دولت فعلی هم از این قاعده بیرون نیست. شاخص‌هایی که ما امروز در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی داریم، در هیچ مقطع زمانی نداشته‌ایم.
امروز این بیژن زنگنه است که می‌تواند ادعا کند اگر مجلس و سایر دست‌اندرکاران قراردادهای جدید نفتی یا همان IPC را زودتر مصوب کرده بودند، شاید آن قراردادها در فضای برجام عملیاتی شده بود و امروز به نتیجه رسیده بود. آن‌وقت سهم اکتشاف و استخراج نفت و پتروشیمی ایران بیش از وضعیت فعلی بود. اگر در روند تصویب قراردادهای IPC اخلال ایجاد نمی‌شد، صنعت نفت ما از اینکه امروز هست، شرایط مطلوب‌تری هم می‌داشت.
بخش خصوصی در ایران به دنبال سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی است که بازدهی کوتاه‌مدت داشته باشد و به‌اصطلاح در کوتاه‌مدت، اصل و سود سرمایه را به او برگرداند
با همه این اوصاف حاشیه‌هایی که برای زنگنه ایجادشده، نسبت به دستاوردهایی که صنعت نفت در سال‌های گذشته به دست آورده، چیز مهمی نیست. به‌ویژه اگر موفقیت‌های وزارت نفت در دوره او را با بقیه بخش‌های کشور مقایسه کنیم، قاطعانه باید به این وزیر موفق نمره ممتاز بدهیم. حاشیه‌های ایجادشده برای این وزیر موفق به‌جای اینکه از دغدغه‌های صنایع نفت، گاز و پتروشیمی برآمده و محرک آن نگرانی برای منافع ملی بوده باشد، ناشی از دغدغه‌های سیاسی و جناحی حاشیه‌سازان است. به‌عنوان‌مثال یکی از مواردی که مطرح می‌کنند و محلی از اعراب ندارد، موضوع اصل ۴۴ در ارتباط با ساخت پالایشگاه است. وزارت نفت همواره آماده صدور مجوز ساخت پالایشگاه به بخش خصوصی بوده است.
منتهای مراتب این خود بخش خصوصی است که تمایلی به سرمایه‌گذاری در این بخش ندارد و دلیل آن‌هم روشن است. بخش خصوصی در ایران به دنبال سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی است که بازدهی کوتاه‌مدت داشته باشد و به‌اصطلاح در کوتاه‌مدت، اصل و سود سرمایه را به او برگرداند. ساخت پالایشگاه سرمایه‌گذاری زیرساختی تلقی می‌شود و بازگشت اصل و سود سرمایه طی کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت در آن میسر نیست. بنابراین بخش خصوصی تمایلی به ورود به آن ندارد. همان‌طور که مثلاً مایل به سرمایه‌گذاری در ساخت آزادراه نیست چون نه‌تنها تا پنج سال به سود نمی‌رسد بلکه حتی بازگشت اصل سرمایه او هم ممکن است ۱۰ سال طول بکشد. به این دلیل آزادراه مانند پالایشگاه سازی جذابیتی برای بخش خصوصی ندارد.
برعکس سکه، ارز، مسکن، زمین و خودرو که همواره زمینه جذابی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ایران است. با این اوصاف انتقاد به وزارت نفت درزمینهٔ ساخت پالایشگاه نه‌تنها توجیهی ندارد بلکه باید آن را صرفاً به‌پای همان حاشیه‌سازی‌هایی گذاشت که به‌جای منافع ملی، منویات دیگری را دنبال می‌کنند.
*اقتصاددان و نماینده اسبق مجلس
226226
