پوریا ناظمی: در فاصله یک هفته، دومین پروژه ساخت واکسن مقابله با کوید-۱۹ خبر از موفقیت تحلیل مقدماتی نتایج فاز سوم آزمایش بالینی خود داد.پیش از اینکه به این واکسن و آنچه درباره آن می‌دانیم بپردازیم، شاید لازم باشد لحظه‌ای درنگ کنیم و به یاد بیاوریم که ما شاهد رویدادی بی‌سابقه در جریان تاریخ معاصر پزشکی هستیم.

فرآیند واکسن‌سازی فرآیندی طولانی و زمان‌بر است و به‌طورمعمول چندین سال و گاه تا یک دهه زمان لازم دارد. از زمانی که با ویروس SARS-CoV-۲ آشنا شدیم تنها حدود ده ماه می‌گذرد و تا این لحظه نه‌تنها نتایج اولیه تحلیل دو مورد از واکسن‌هایی که فاز سوم خود را می‌گذرانند، به گونه امیدوارکننده‌ای منتشرشده که ده واکسن دیگر نیز در فاز سوم تحقیقات بالینی به سر می‌برند. این اتفاق ازنظر تاریخی و سرعت طراحی و تولید واکسن اتفاقی بی‌نظیر و قابل‌توجه است.

بر اساس اعلام شرکت مدرنا  پروژه واکسن این شرکت که با حمایت و همکاری موسسه ملی سلامت انجام‌شده است و بانام mRNA-۱۲۷۳ شناخته می‌شود به نتایج امیدوارکننده‌ای دست‌یافته است.

در بخش اول تحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده فاز سوم آزمون بالینی این واکسن که بر روی ۳۰ هزار داوطلب صورت گرفته بود مشخص‌شده است که تنها ۱۰۰ نفر از این شرکت‌کنندگان (از بین زیرگروهی از شرکت‌کنندگان که در این مجموعه آماری موردبررسی قرارگرفته‌اند) به بیماری کوید-۱۹ مبتلا شده‌اند. از بین این صد نفر ۹۵ نفر در رده افرادی بوده‌اند که دارونما به آن‌ها داده‌شده بود (واکسن را دریافت نکرده بودند) و تنها ۵ نفر از کسانی که واکسن را دریافت کرده بودند مبتلا به کوید ۱۹ شدند. این عدد قابل‌توجهی است که درصد موفقیت واکسن را به عددی در حدود۹۴% می‌رساند. این عدد بسیار بالاتر از چیزی است که متخصصان انتظار داشتند. دکتر آنتونی فاوچی، مدیر موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا پیش‌تر اظهار داشته بود که انتظار می‌رود میزان اثرگذاری این واکسن در حدود ۷۰ درصد باشد و انتشار داده‌های جدید چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای را بروز داده است.

نکته‌ای که هم درباره این عدد مؤثر بودن و هم در مورد مشابه (مؤثر بودن ۹۰ درصدی شرکت فایزر) باید به یاد داشته باشیم این است که این عدد دقیقاً چه چیزی را بیان می‌کند. برخلاف برداشت اولیه این عدد در این گزارش به این معنی نیست که این واکسن در بین ۹۴ درصد دریافت‌کنندگان ایمنی ایجاد کرده است بلکه به این معنی است که از بین حدود ۹۴ درصد افرادی که در این مجموعه زیر نظر بوده و مبتلا به کوید-۱۹ شده‌اند واکسن را دریافت نکرده بودند و تنها حدود ۴ تا ۵ درصد از کسانی که از این مجموعه مبتلا به کوید-۱۹ شده‌اند واکسن دریافت کرده بودند.

نکته قابل‌توجه در این تحقیق این است که در این گزارش به تعداد افرادی در زیرمجموعه افراد موردبررسی که مبتلا به شرایط حاد کوید-۱۹ شده بودند نیز اشاره‌شده است. بر اساس این گزارش تا اینجا تنها ۱۱ نفر مبتلا به شرایط حاد کوید-۱۹ شدند که هر یازده نفر کسانی بودند که دارونما دریافت کرده بودند.

نکته قابل‌توجه و مهم دیگر در این تحقیق این است که ۳۷ درصد شرکت‌کنندگان در این آزمایش را اقلیت‌های نژادی و قومیتی تشکیل می‌دادند.

نکته مهم دیگری که درباره این واکسن تا اینجا می‌دانیم این است که پرونده اثرات جنبی آن تاکنون و بر اساس داده‌های موجود پرونده مثبتی است. بر اساس گزارش مدرنا در حدود دو درصد دریافت‌کنندگان واکسن شاهد خستگی، درد عضلانی، سردرد و التهاب خفیفی بوده‌ایم که در مدت کوتاهی از بین رفته است.

شرکت مدرنا برای تولید این واکسن کمکی یک میلیارد دلاری از مرکز تحقیق و توسعه زیست پزشکی دریافت کرده است و در قالب پروژه ضربتی تولید واکسن ایالات‌متحده (Operation Warp Speed) قراردادی یک و نیم میلیارد دلاری برای تولید ۱۰۰ میلیون دُز واکسن و تحویل آن به دولت فدرال برای توزیع منعقد کرده است.

این واکسن مانند واکسن فایزر واکسنی است که باید در دو مرحله به فرد تزریق شود و بین دو مرحله تزریق واکسن ۲۸ روز فاصله است.

ما هنوز اطلاعی از مدت دوام ایمنی ایجادشده توسط این واکسن در بدن نداریم. ولی این احتمال وجود دارد این واکسن به واکسنی فصلی بدل شود که لازم باشد افراد به‌طور سالانه آن را تزریق کنند.

 همچنین آمار مؤثر بودن اعلام‌شده ممکن است با بررسی تعداد بیشتر افراد شرکت کرده در فاز سوم تغییر کرده و کاهش یابد.

هر دو واکسن مدرنا و فایزر قرار است در هفته‌های پیش رو برای دریافت مجوز استفاده اضطراری به اداره نظارت بر دارو و غذا FDA ارائه شوند. درصورتی‌که این سازمان مجوز لازم را اهدا کند، انتظار می‌رود توزیع این واکسن تا اواخر سال جاری آغازشده و در ابتدا در اختیار نیروهای خط مقدم مقابله با کوید و همچنین افرادی که دارای احتمال خطر بالاتری هستند (مانند سالخوردگان) ارائه‌شده و در سال آینده به تعداد بیشتری از شهروندان ارائه شود.

بیشتر بخوانید:

واکسن کرونا چه زمانی به ایران می رسد؟

جزییاتی درباره واکسن لاکچری آمریکایی برای مقابله با کرونا

این واکسن نیز مانند واکسن فایزر از فناوری RNA پیام‌رسان یا mRNA استفاده کرده است. این فناوری تازه‌ای است که تاکنون هیچ واکسنی بر این مبنا تولید نشده است.

هدف این واکسن پروتئین‌های شاخک یا Spike این ویروس است و بدن را با آن آشنا کرده و اجازه می‌دهد بدن پادتن لازم را تولید کند تا در صورت مواجهه با ویروس واقعی و مشاهده این پروتئین در برابر آن آماده دفاع باشد.

نکته مهمی که بالقوه این واکسن را نسبت به واکسن فایزر برای توزیع‌کنندگان قابل‌توجه‌تر می‌کند این است که برخلاف واکسن فایزر که برای توزیع و انتقال نیاز به دمای فوق‌العاده پایین و سردکننده‌های ویژه‌ای دارد که در اختیار همگان نیست، این واکسن می‌تواند در دمایی که خنک‌کننده‌های رایج و موجود در داروخانه‌ها و مراکز پزشکی وجود دارد سالم مانده و توزیع شود.

ما همچنین در انتظار اعلام نتایج دو واکسن دیگر که از سوی شرکت جانسون و جانسون و همچنین آسترا زنکا در حال تولید هستند نیز هستیم.

کارایی واکسن در مهار همه‌گیری غیر از ویژگی‌های واکسن به دو عامل دیگر نیز بستگی دارد: نخست اینکه مردم واکسن را دریافت کنند و در مقابل دریافت آن مقاومت نکنند و دوم اینکه تا زمانی که زنجیره انتقال شکسته نشده است کماکان به توصیه فاصله‌گذاری اجتماعی، زدن ماسک و شستن مداوم دست و صورت با آب و صابون ادامه دهند.

۴۷۲۳۱