سینماسینما، رضا دانش پژوه
اگر همه مباحث تکنیکی و فنی فیلم را از منظر فیلمنامه و کارگردانی کنار بگذاریم و به بررسی موقعیت کاراکترهای زن فیلم دقت بیشتری کنیم ، متوجه یک جریان حماقت بار و به شدت فرسایشی می شویم. اینکه چقدر جامعه ایرانی همچنان درگیر مناسبات بیخود و مخاطره آمیز ارتباطی هستند. ارتباطات تقریبا عقیم خانوادگی و حتی عدم کنترل بر روی اجرای دستورالعملهای فرسوده زندگی ایرانی.
در فیلم جان دار قتلی روی می دهد. اما مناسبات روی دادن قتل را به دقت مرور کنید. چرا قتل روی می دهد؟ پاسخ را به شکل ساده اینطور می شود داد که؛ به علتی که مقتول قصد بر هم زدن عروسی را داشته است . اما مسله فیلم به شکلی روایت می شود که ما نگران خانواده ای هستیم که حماقت بار موجب مرگ شده اند. اما قربانیان اصلی این ماجرا همچنان زنان هستند. نکته اینجاست که اگر خانواده عروس، خود را جایگاه بر حق می دانند ، چرا برای اصلاح وضعیت وخیم خانواده ، پیشنهاد طلاق و ساخت و ساز با خواستگار سابق و برادر مقتول را می دهند ؟ این بحران وضعیت مبتلا به جریان مردسالارانه و دگم روابط اجتماعی و مذهبی ایران است. اساسا این چنین برداشت می شود که شرع در زندگی ایرانی جایگاه واقعی ندارد و ریاکارانه و مسالمت آمیز می شود از مناسبات شرعی گذشت . اما آنچه روز به روز قوی تر می شود ، عرف در جامعه ایرانی ست. عرف می تواند موازین دینی و شرعی را به راحتی دور بزند. چرا که الزاما اهمیت شرع به شرط پذیرش عرف مورد تایید می شود و نتیجه این ریاکاری اجتماعی ، ثبت قوانین و مقررات شفاهی که برای فرار از پاسخگویی های منطقی تدارک دیده شده است.
در جامعه ایرانی همچنان که فیلم جان دار نشان می دهد ، زنان باید ابزار لذت جنسی و بله قربان گوی میادین اضطرار باشند. سلسله رویدادهای فیلم ، جامعه را فاقد عنصر عشق به زنان نشان می دهد. رویکرد جانبدارانه از خانواده قاتل و وارونگی حق و حقدار تا پایان فیلم ادامه می یابد .اما آنچه در واقع پیروز می شود حق است و مجازات کج سلیقگی های اخلاقی امری بدیهی جلوه داده می شود.اینجا شرع بر عرف ساختگی و دست و پاگیر پیروز می شود. حکم ارباب و رعیتی حاکم بر فیلم ، برخاسته از جامعه کمتر توسعه یافته ایست که هنوز چالش های اولیه تقسیم مصائب را از سر نگذرانده است و الزامی نیز بر این شکل همزیستی منصفانه ندارد.
