زهره نورزپور: یک سال است که ایالات متحده آمریکا از برجام خارج شده است. در این یکسال اتفاقات بی سابقه ای میان تهران واشنتگن رخ داد. از صفر شدن فروش نفت ایران تا قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریستی آمریکا، در این میان تنش های تنگه هرمز نیز مزید بر علت شد. یک سال گذشته است و اروپا همچنان با وعده اینستکس برای خود زمان می خرد. اما تهران مقابل این بدعهدی ایستاد و پس از بالا گرفتن تنش ها در تنگه هرمز و رفت و آمدهای میانجی ها به تهران، دولت دوازدهم به ریاست حسن روحانی تصمیم به شروع گام گام تعهدات برجامی گرفت به معنی افزایش ذخایر غنی سازی اورانیوم که مرحله سوم آن نسبت به اقدامات اروپا مشخص خواهد شد که اجرا می شود یا خیر. اما مساله مصاحبه ما معطوف به این مسائل نیست، به مساله ای بر می گردد که این روزها کمی مشکوک و سوال برانگیز شده است! سوال این است؛ نقش روسیه در این میان چیست؟ از آغاز تنش ها و خروج امریکا از برجام روسیه که به اصطلاح خود را متحد ایران می داند موضعی منفعلانه یا حتی محتاطانه گرفته است و حتی اقدامی در جهت کاهش تنش ها انجام نداده است و بعضا موضع گیری هایی از سوی مقامات گرفته شده است و اخرین اظهار نظر جنجالی پوتین هم این بود که ما آتشنشان نیستیم! روسیه به دنبال چیست؟ چرا در این بلبشوی بین المل در سکوت منفعلانه به سر می برد؟ چرا تا کنون اقدامی حتی برای اینستکس انجام نداده است؟ سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در یکی از نشست های مطبوعاتی خود در ماه های گذشته گفت برخی کشورها نباید با کارت ایران بازی کنند!

دکتر علی سعادت آذر کارشناس مطالعات منطقه ای و مدیرکل مبادلات فرهنگی و سازمانهای بین المللی ، مدرس دانشگاه و مدیر مطالعات ترکیه معاصر درباره نقش روسیه معقتد است که سیاست ابهام، تنش و مذاکره به روسی سازی منطقه می انجامد. مشروح این گفتگو را بخوانید:

در وهله اول بفرمایید با توجه به توضیحات فوق اوضاع منطقه را چه طور ارزیابی می کنید، کشور ما در چه حال است؟ آیا اوضاع ما در هرمز خوب است؟ نقش عرب ها و آمریکا در چه وضعیتی به سر می برد؟
سیاست خارجی هرکشوری ریشه در منافع و توان داخلی آن دارد و باید بپذیریم که سیاست خارجی همان برآیند خواسته جریان های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در درون یک نظام ملی است. این که سیاست خارجی آمریکا مبهم، پیچیده و گاه متناقض است نشان دهنده پیچیدگی منافع آمریکا است که رفتارشناسی سیاست خارجی را سخت و دشوار می کند. اما تحولات پرتنش که درحد یک جنگ سرد درمنطقه جاری است در حال تغییر موازنه های منطقه ای است.

اگرچه اقدامات سیاسی ایران و نمایش قدرت نظامی آن نشان داد که معادلات نظامی در منطقه به نفع ایران است اما هنوز تکلیف روندهای اقتصادی در منطقه معلوم نیست و ایران مسیر شفافی برای تجارت در منطقه تحت مدیریت خود ندارد و تحریم های اقتصادی اثرات قابل توجه خود را داشته است شرایط به وجود آمده بر منافع و امنیت سایر بازیگران نیز اثرگذار بوده است.

مسیرهای انتقال انرژی غیر از تنگه هرمز، اهمیت استراتژیک پیدا کرده اند تا خلاء به اصطلاح ناامنی در تنگه هرمز تا حدودی تأمین شود. آمریکا اگرچه بیشترین نقش را درتنش تنگه هرمز دارد اما کمترین اثر را می پذیرد و کشورهای عربی با درک همین موضوع نرمش بیشتری برای کنار آمدن با ایران از خود نشان می دهند هرچند که احتمال جنگ ایران و عربستان از احتمال صلح دوکشور بیشتر است .

برویم سراغ روسیه که در اول گعده ما مورد بحث و بررسی قرار گرفت؛ نقش روسیه در این میان چیست؟ چرا احساس می شود که روس ها در این تنش در حال ماهیگیری هستند و ظاهرا سکوت را  به اقدام موثر ترجیح داده اند؟
واقعیت گاه کتمان شده سال های اخیر این است که روسیه بزرگترین اگر نگویم کاسب، برنده تنش و تحریم در منطقه است که دلایل بیشمار آن امروز هویدا شده است.
آمریکا به خوبی متوجه است که می تواند با اقداماتی چون قطع مسیرهای انرژی به چین بر اقتصاد پویا و درحال توسعه چین ضربه وارد کند. بخشی از جنگ اقتصادی بزرگی که علیه شرق دور به ویژه چین برنامه ریزی شده است از پاره کردن برجام یا بهتر بگویم از قطع صادرات انرژی از تنگه هرمز تأمین خواهد شد روسیه در این میان می تواند به عنوان بازیگری با انگیزه برای رقابت با قدرتهای شرقی وارد عمل شود.

یادمان نرود همه توافقات بزرگ بین المللی در چند دهه گذشته با توافق روسیه و آمریکا صورت می پذیرد و هنوز به صورت غیررسمی حدود و صغور زمین بازی هردوطرف مشخص است. اگر بپذیریم که معامله بزرگ ترامپ و روسیه در انتخابات ریاست جمهوری واقعی یا شبه واقعی بوده آنگاه باید منتظر پاداش ترامپ به پوتین هم باشیم. چه پاداشی بهتر از بازگرداندن ایران از مسیر غرب به شرق و بازگذاشتن دست روسیه در تحولات منطقه ای همچون حضور در سوریه و غیره.

به هرحال اقدامات سیاسی خارجی ترامپ چه عامرانه و چه تصادفی باعث افزایش توان چانه زنی و بازیگری روسیه شده است. این بازیگری تا حدی پیش رفته است که امروز با اصطلاحی با عنوان  ” روسی سازی منطقه”  مواجهیم جایی که ترکیه و دیگر بازیگران منطقه ای علیرغم حضور در ترتیبات سیاسی امنیتی غرب سامانه های اس 400 از روسیه خریداری می کنند و قراراست حوزه این خریدهای تبلیغاتی به سایر کشورها هم سرایت کند.

برگردیم به تنش ایران و آمریکا و یک سوال اصلی و اساسی درمورد نقش روسیه در این تنش. بهترین سناریو برای روسیه و منافع ملی این کشور در رابطه با ایران و برنامه صلح آمیز هسته ای چیست ؟
با توضیحاتی که دادم و رفتارشناسی سیاست خارجی روسیه شاید می توان به جرأت به این پرداخت که روسیه تحمل اجرای بندهای امضاء شده در برجام را ندارد. برجامی که درآن حضورشرکت های اقتصادی اروپایی در ایران ریشه دار شود و از طرف دیگر تعاملات آزادانه و بدون مزاحمت با جهان داشته باشد و راحت تر بگویم بدون توجه به روسیه اقدام کند. حتی موضوع ناکارآمدی اینستکس هم به نفع روسیه است و علیرغم ژست سیاسی روسیه از ناکارآمد بودن آن خوشحال خواهد شد. روسیه به متحدی چون ایران عادت کرده است و به راحتی با تغییر رویکردهای آن کنار نخواهد آمد.

آیا در این میان چین هم نقشی دارد؟
درمورد چین و رابطه این کشور با تنش ایران و آمریکا هم حرف بسیاراست اما باید به این نکته اشاره کنم اولآ حجم روابط اقتصادی آمریکا و چین و سطح بالای  تجارت دوکشور اجازه همراهی در طولانی مدت چین با ایران را نمی دهد. دوم اینکه درجنگ تجاری آمریکا و چین احتمال تبدیل شدن ایران به کارت بازی بسیار زیاد است. فرجام سخن اینکه نمایش قدرت منطقه ای ایران در چند هفته گذشته نشان داد که ایران نه تنها نیازی به ژست های رسانه ای و کم اثر چین و روسیه ندارد بلکه می تواند با تدبیر و موازنه صحیح قدرت از بحران به وجود آمده گذر کند. آنچه بدیهی است رها شدن از وضعیت ایجاد شده به ویژه درحوزه اقتصاد بین الملل بیش از آنکه نیاز طرف ما و بازیگران دیگر باشد به نیاز حیاتی ایران تبدیل شده است. روشن تر بگویم ” تایم دیپلماسی ” یا همان بازی زمان به نفع ایران نیست.

310 310