آخرین بازوی ارتش جمهوری اسلامی ایران که فرماندهی معظم کل قوا آن را خط مقدم دفاع از کشور نامیدند، نیروی پدافند هوایی است که وظیفه دارد آسمان کشور را برای تمام پرنده‌های ایرانی و غیر ایرانی امن نگاه دارد.
این نیرو برای رصد آسمان ایران نیاز دارد تا چشمان تیزبینی داشته باشد و به همین خاطر رادارهای پیشرفته‌ای را ساخته است، از طرف دیگر برای جلوگیری از تجاوز هر دشمنی باید به انواع سامانه‌های دفاع موشکی مجهز شود که امروز به لطف جوانان مومن و انقلابی این مهم تحقق پیدا کرده است.
نیروی پدافند هوایی که امروز به قدرتی بی‌بدیل در منطقه غرب آسیا تبدیل شده قدمتی کمتر از ۳۰ سال دارد و به همت افرادی چون شهید ستاری کار خود را آغاز کرد، اما در آن زمان چه توانی باعث شد تا این نیروی نوپای ارتش شکل بگیرد و روز به روز پیشرفت کند.
نیروی پدافند جوان با کارنامه درخشان
پدافند هوایی در زمان حکومت پهلوی وجود داشت، اما نکته مهم این است که تمامی رادارهای خریداری شده در زمان رضاخان و محمدرضا تماما غربی بود و حتی افسران غربی آن‌ها را مدیریت می‌کردند تا نیروهای ایرانی نتوانند به دانش این سیستم‌ها دست پیدا کنند، اما پس از انقلاب ورق برگشت.
در دوران جنگ تحمیلی، جمهوری اسلامی ایران رادارهای کمی داشت و بخاطر نقاط کور راداری که اطلاعات آن توسط نیروهای آمریکایی به صدام داده شده بود پرنده‌های رژیم بعث در برخی مواقع تا عمق ایران نفوذ و شهرها را بمباران می‌کردند، این موضوع باعث شد تا نیروهای مسلح کشور به فکر تامین رادار بیافتند و این گونه بود که قرارگاه پدافند هوایی شکل گرفت.
فرماندهی پدافند هوایی در راستای رسالت سنگین خود مبنی بر دفاع هوایی از آسمان جمهوری اسلامی ایران از بدو شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اقدام به گسترش جنگ افزارهای پدافند زمین و رادارهای خود به مناطق حساس، حیاتی و اقتصادی کشور که مورد هجوم همه جانبه دشمن واقع شده بود کرد و به تدریج با ادامه جنگ و قدرت گرفتن نیروی هوایی دشمن، ادامه فعالیت خود را گسترش داده، به طوری که تا خاتمه جنگ دفاع هوایی بیش از ۲۳۵ نقطه از نقاط حساس و حیاتی کشور را تأمین می‌کرد و دیگر نقطه کوری وجود نداشت.
از تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۶۴ (بعد از تشکیل ستاد پدافند هوایی کشور) تا تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۶۷، تعداد ۱۲۷ فروند هواپیما و ۶۷ فروند بالگرد عراقی ساقط شد و ۲۹ نفر از خلبانان عراقی به اسارت درآمدند. این در حالی است که تعداد کل خلبانان اسیر شده عراقی توسط کارکنان پدافند هوایی ۵۹ نفر بودند که ۵۵ نفر خلبان جنگنده و چهار نفر خلبان بالگرد بودند. این تعداد خلبان مربوط به آن دسته از هواپیماهای عراقی است که خلبان آن‌ها زنده به اسارت درآمده‌اند؛ تعداد زیادی از خلبانان عراقی نیز به دلیل اصابت هواگردشان توسط پدافند هوایی به هلاکت رسیدند.
مجموع تجاوزات کشف شده عراق توسط سامانه‌های پدافند هوایی ایران در سه سال آخر جنگ، ۹۸ هزار و ۷۹۲ مورد بوده است. ضمن اینکه تعداد ۷۰۰ پایگاه دیدبانی عملیاتی شد. از نظر میزان آمادگی شبکه فرماندهی و کنترل و اجزای کشف هواگرد دشمن، در سه سال آخر دفاع مقدس، تعداد ۵۴ هزار مورد پیام از پایگاه‌های دیدبانی مبنی بر رویت هواپیما، بالگرد، کشتی، موشک زمین به زمین و… دریافت شد. این در حالی است که فقط در طی سال‌های ۱۳۶۵ الی ۱۳۶۷ تعداد ۵۱۰ پایگاه دیدبانی در عملیات‌های رزمی حضور موثر داشتند.
سامانه‌های رادارهای جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس
پیش از بررسی عملکرد سامانه‌های راداری ایران به موقعیت و سال استقرار رادارها اشاره خواهد شد. برخی از سامانه‌های راداری ایران در سال‌های دفاع مقدس عبارتند از:
رادارهای تونیک (انگلیسی) مستقر در دوشان تپه و قلعه مرغی
رادارهای هایدرا (انگلیسی) مستقر در تبریز، بابلسر، مشهد و شهرآباد
رادارهای FPS-۱۰۰ (امریکایی) مستقر در همدان و دزفول
رادارهای FPS-۱۰۰ (آمریکایی) مستقر در بندرعباس، بوشهر، جاسک و کیش
رادار AR-۵ (انگلیسی) مستقر در تبریز
هفت دستگاه GPS-۱۱ (آمریکایی) مستقر در آبدانان و بندر طاهری
رادارهای ADS-۴ (آمریکایی) مستقر در کرج و بندرعباس (گنو)
رادارهای GPS-۱۱ (آمریکایی) مستقر در جاسک و قلعه مرغی
در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه نظام و ملت ایران، گروه پدافند هوایی کشور با تجهیزاتی که در دست داشت، به خوبی در مقابل دشمن ایستادگی کرد تا قدم به قدم به تشکیل نیرو و ساخت تجهیزات روی بیاورد. تشکیل قرارگاه پدافند هوایی ارتش به سال ۱۳۷۱ بازمی‌گردد که به صورت محدود فعالیت خود را آغاز کرد، اما در همین موقع هم افرادی چون شهید ستاری که فرمانده وقت نیروی هوایی بود با تحقیقات و تفکر آینده‌نگرانه خود سرعتی فوق‌العاده را به این قرارگاه داد.
شهید ستاری در گام نخست جهت تقویت پدافند هوایی به سمت ایجاد شبکه دیده بانی حرکت و آن را به سرانجام رساند، اما این پایان کار این شهید بزرگوار نبود و در زمینه تقویت پدافند هوایی گام‌های فراوانی را برداشت، این شهید بزرگوار که در واقع می‌توان وی را معمار آینده‌نگر پدافند هوایی کشور نامید در گام بعدی خود علاوه بر ایجاد راه‌کارهایی برای تعمیر و نگه‌داری تجهیزات پدافندی، توانست پروژه‌هایی نظیر پروژه اوج و پتا را اجرایی کند.
شهید ستاری تازه در ابتدای راه قرار داشت و قرار بود با تفکر این شهید پدافندی قدرتمند ایجاد شود، اما سال ۱۳۷۳ با شهادت این فرمانده باهوش احتمال این می‌رفت که پدافند شکل واحدی به خود نگیرد، اما از آنجایی همیشه جوانان ایرانی مسیر شهدا را در پیش می‌گیرند سرعت رشد پدافند هوایی بعد از شهادت شهید ستاری چند برابر شد.
در سال‌های بعد با وجود تفکر امثال شهید ستاری، جوانان متخصص ایرانی که در دانشگاه پدافند هوایی آموزش دیده بودند به میدان آمده و تجهیزات جدیدی را تولید کردند که این موضوع باعث شد تا در سال ۱۳۸۷ واحد پدافند هوایی با شکل جدید و تقویت شده در نیروی هوایی ایجاد شود که در این واحد سامانه‌های پدافندی سپاه پاسداران هم وارد شد و شبکه یکپارچه پدافند هوایی شکل گرفت.
در آن زمان به این واحد قرارگاه پدافند هوایی گفته می‌شد و تجهیزات بسیاری در آن به واسطه حضور نیروهای جوان بومی سازی و وارد شبکه یکپارچه پدافند هوایی شد که یکی از مهم‌ترین آن ساخت سامانه پدافندی باور ۳۷۳ بود، این سامانه برد بلند پدافندی که نمونه پیشرفته‌تر از اس ۳۰۰ روسی است می‌تواند تعداد ۳۰۰ هدف را شناسایی و تعداد ۶۰ هدف را ردگیری نموده و با ۶ هدف به طور همزمان درگیر شود.
در کنار باور سامانه ۱۵ خرداد هم یکی دیگر از سامانه‌های موشکی بردبلند ارتش جمهوری اسلامی ایران است، این سامانه تحت پروژه سامانه سلاح پدافند هوایی شهدای سوباشی طراحی و ساخته شده است که قادر به رهگیری انواع اهداف هوایی در شبکه جامع پدافند هوایی کشور بوده و بر این اساس توانایی شناسایی اهدافی همچون جنگنده و پهپادهای مهاجم را در برد ۱۵۰ کیلومتر شناسایی و تا برد ۱۲۰ کیلومتر ردگیری نماید و توانایی شناسایی اهداف پنهان‌کار در برد ۸۵ کیلومتر و درگیری و انهدام آن‌ها را در برد ۴۵ کیلومتری را داراست.
سومین سامانه پدافندی ایران تلاش نام دارد که مانند ۱۵ خرداد است و همان مشخصات را دارد، تنها تفاوت این سامانه با ۱۵ خرداد در تعداد لانچرها است، تلاش دارای ۲ لانچر پرتاب موشک صیاد است و دقیقا همان موشک‌های سامانه ۱۵ خرداد روی آن سوار می‌شود.
در همین زمینه قرارگاه پدافند هوایی سامانه‌هایی چون مرصاد و شلمچه را نیز تولید و وارد چرخه دفاعی کرد، از طرف دیگر این قرارگاه جهت مراقبت‌های هوایی و مقابله با هر تهدیدی در حوزه ساخت پهپاد وارد شد و انواع مختلف پرنده‌های بدون سرنشین را ساخت که یک نمونه آن کیان است.
پهپاد کیان جز یکی از پهپادهای سِری پدافند هوایی است که تاکنون مشخصاتی از آن اعلام نشده، اما فرماندهان این واحد آن را پهپادی نقطه‌زن و دارای مداومت پروازی بسیار بالا معرفی کردند که می‌تواند اهدافی بسیار دورتر از مرزهای کشور را مورد هدف قرار دهد.
یکی دیگر از پهپادهای پدافند هوایی کشور، کرار است که سرعتی در حدود ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت، بردی بالغ بر ۱ هزار کیلومتر، سقف پروازی ۷۵۰۰ تا ۱۲ هزار متر دارد و قادر است میزان محموله جنگی تا ۲۵۰ کیلوگرم را با خود حمل کند.
این موارد فقط بخشی از توانمندی‌های پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران است، اما این نیرو اقدامات فراوانی هم در زمینه امنیت آسمان کشور انجام داده، مانند کاری که در شهریور ۱۳۹۳ انجام دادند و هواپیمای حامل نیروهای ناتو که قصد عبور غیرقانونی از آسمان ایران را داشتند مجبور به فرود در فرودگاه بندرعباس کردند، اما این نه تنها پایان ماجرا نبود، بلکه آغاز راهی پر فراز و نشیب بود.
تبدیل قرارگاه پدافند هوایی به نیروی پدافند ارتش
در سال ۱۳۹۸ فرماندهی معظم کل قوا در حکمی اسم قرارگاه پدافند هوایی را به نیروی پدافند هوایی تغییر دادند و مسئولیت این قرارگاه را به امیر سرلشکر عبدالرحیم موسوی فرمانده کل ارتش واگذار کردند، پس این اتفاق اتحاد بین ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بیش از پیش قوی شد، به نحوی که سامانه پدافندی طبس در رژه ۲۹ فروردین ارتش جمهوری اسلامی ایران به نمایش درآمد.
این اتحاد چنان قوی بود که در یک اتفاق بزرگ آمریکایی‌ها بزرگترین خسارت عمر خود را تجربه کردند، در ۳۰ خرداد ۱۳۹۸ قرارگاه پدافند هوایی کشور و بنا به دستور فرمانده این قرارگاه پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی که ارزش بالغ بر ۲۲۰ میلیون دلار داشت را منهدم کرد تا ضربه‌ای کشنده بر پیکر آمریکا وارد کند.
این فقط گوشه‌ای از توانمندی‌های پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که در کم تر از ۳۰ سال و به واسطه حضور جوانان به دست آمده است و با انرژی این نیروهای باانگیزه و انقلابی در آینده بسیار نزدیک پدافندی قوی‌تر از آنچه دشمن تصور می‌کند ایجاد خواهد شد.
2727
