شوره سر» یکی از ناراحتی های شایع پوست و مو است که با پوسته پوسته شدن پوست سر مشخص می شود. شوره سر مسری نیست و مشکل جدی به حساب نمی آید؛ اما کسانی که شوره سر دارند از اینکه همیشه پوسته های ریزی لابلای موهایشان و روی لباسشان جا خوش کرده حسابی گله مند و ناراحتند و حاضرند هر کاری انجام دهند تا از این پوسته ریزی ها خلاص شوند.
به گزارش «بهپوم، در جوامع امروزی، حدود نیمی از مردان و نزدیک به ۴۴ درصد زنان دچار شوره سر هستند. برای پیشگیری یا درمان این مشکل یک راه‌حل وجود دارد؛ مراقبت بهتر از پوست سر و پیشگیری از التهاب و خشکی آن.
 
شوره سر چیست و به چه دلیل ایجاد می‌شود؟
پوست سر از ۲ لایه سلول تشکیل شده است؛ لایه درم که لایه درونی و شامل کلاژن و ریشه مو است و لایه خارجی که از سلول‌هایی تشکیل شده که طول عمر ۳ هفته‌ای دارند. گاهی به دلایل مختلف مثل آلودگی هوا، استفاده از شامپوی نامناسب، استفاده از مواد شیمیایی برای رنگ کردن یا دکلره یا فر و صاف کردن مو یا حتی سشوار کشیدن‌های مکرر، استفاده از کاندیشنر یا ژل‌های حالت‌دهنده به مو یا اسپری‌های تحریک‌کننده پوست سر، بیماری، گرمی و سردی هوا و خارش‌های مکرر پوست سر، روند تجدیدی ۳ هفته‌ای سلول‌های پوست سر دچار اختلال می‌شود و این مساله خود را با شوره سر بروز می‌دهد. شوره در واقع پوسته‌پوسته‌های سر است که به دنبال تجدید بسیار سریع سلول‌های اپیدرم برای رهایی از تهاجمات خارجی ایجاد می‌شود. پوسته‌پوسته شدن سر با التهاب همراه است که خود باعث رشد بیشتر نوعی قارچ به نام «مالاسزیا» می‌شود که به‌طور طبیعی روی پوست سر وجود دارد. این چرخه معیوب ادامه می‌یابد و تجمع و رشد قارچ سبب بروز التهاب می‌‌شود که با گسترش بیش از حد سلول‌های کراتینوسیت همراه است که خود مواد غذایی بیشتری برای قارچ تولید می‌کنند.
 
شوره سر می تواند چند دلیل داشته باشد:

    پوست روغنی و حساس –درماتیت سبوریک: این بیماری که یکی از شایع ترین علل شوره سر است. درماتیت سبوره باعث ریزش پوست بصورت تکه های کوچک و پوسته پوسته می گردد. درماتیت سبوریک پوست سر و سایر نقاطی از بدن که غدد چربی بیشتری دارند را تحت تاثیر قرار می دهد؛ مثل ابروها، دو طرف بینی و پشت گوش ها، استخوان جناغ سینه، ناحیه کشاله ران و گاهی زیر بغل. این نوع از شوره‌ها به رنگ زرد یا قهوه‌ای روشن هستند و روی شانه نمی‌ریزند بلکه به ساقه مو و کف سر می‌چسبند و می‌توانند زمینه‌ساز تجمع و رشد باکتری‌ها باشند. آلودگی هوا، تغییرات آب و هوایی، استفاده از درمان‌های تهاجمی شوره سر و… می‌تواند در بروز این نوع شوره دخیل باشد. درمان این نوع از شوره سر سخت‌تر از شوره خشک است و باید به سرعت آن را درمان کرد در غیر این صورت به مرور سبب خفگی سلول‌های پوست سر و ریزش مو می‌شود.
    به اندازه کافی موها را شامپو نمی کنید: اگر به طور منظم موهایتان را نشویید، سلول های پوستی و چربی پوست سر جمع شده و باعث شوره می شوند.
    قارچ مخمری –مالاسزیا: مالاسزیا روی پوست سر بیشتر بزرگسالان زندگی می کند؛ اما در برخی افراد باعث تحریک پوست سر و رشد تعداد بیشتری سلول های پوستی می شود. سلول های پوستی اضافی می میرند و ریزش می کنند و ظاهری مثل شوره ایجاد می کنند. اینکه چرا مالاسزیا در برخی افراد باعث تحریک پوست سر می شود، مشخص نیست.
    خشکی پوست: در کسانی که پوستشان خشک است شوره سر ریزتر است و چربی کمتری نسبت به کسانی دارد که به دلایل دیگر به شوره سر مبتلا شده اند. همچنین قرمزی پوست یا التهاب هم دیده نمی شود. خشکی پوست در سایر نقاط بدن این افراد هم ددیه می شود مثل پاها و بازوها.

شوره‌های سر خشک روی ساقه‌های مو دیده می‌شوند و مثل برف روی سرشانه می‌ریزند. این نوع شوره به ندرت در دوران کودکی و سالمندی بروز می‌کند و بین نوجوانی و درنهایت ۵۰ سالگی دیده می‌شود. دلایل بروز شوره سر خشک متعدد است و می‌تواند دلایل داخلی یا خارجی داشته باشد. استفاده از شامپوی بسیار قوی که سبب خشکی پوست سر شود، شرایط آب و هوایی، استرس، مسائل عصبی و بی‌خوابی از شایع‌ترین دلایل بروز این نوع شوره سر است و تنها راه پیشگیری از آن، مرطوب نگه داشتن پوست سر و پرهیز از شستشوی خشن پوست سر و استفاده نکردن از سشوار و مواد شیمیایی است. این نوع شوره سبب کدری مو می‌شود و با خارش گهگاهی و التهاب کف سر همراه است.
حساسیت به محصولات مراقبت پوست –اگزمای تماسی: حساسیت به برخی محصولات مراقبت پوست یا رنگ موها باعث قرمزی، خارش و پوسته ریزی می شود.
 
برخی عوامل شانس ابتلا به شوره سر را در افراد بالا می برد:

    سن: شوره سر معمولا در سنین جوانی شروع می شود و در تمام سنین میانسالی ادامه می یابد. این بدان معنا نیست که مسن سالان شوره سر ندارند. در برخی افراد شوره سر در تمام طول عمر ادامه خواهد داشت.
    جنسیت: چون بیشتر مردان به شوره سر مبتلا هستند محققان می گویند هورمون های مردانه در بروز شوره سر نقش دارند.
    پوست سر و موی چرب: قارچ مالاسزیا از چربی پوست سر تغذیه می کند. به همین دلیل پوست و موی چرب شانس شوره زدن را بالا می برد.
    بیماریهای خاص: به دلایلی که مشخص نیست، بزرگسالانی که به بیماریهای عصبی مثل پارکینسون مبتلا هستند بیشتر احتمال دارد به درماتیت سبوریک و شوره سر دچار شوند. این وضعیت در مبتلایان به عفونت HIV یا کسانی که به دلیل دیگر بیماریها سیستم ایمنی ضعیفی دارند هم دیده می شود.

 علت شوره سر در کودکان با افراد بزرگسال متفاوت است. در حالی که در افراد بزرگسال علت اصلی قارچ است، در کودکان خشکی بیش از حد پوست کف سر یا شستشوی نامناسب و ناکافی سر باعث پوسته‌پوسته شدن و شوره می‌شود. در کودکان ابتدا باید به نوع شستشو توجه کرد. سر کودک را باید هفته‌ای ۳ بار با شامپوی مناسب کاملا شستشو داد و آبکشی کرد اما اگر با این کار شوره برطرف نشد پوسته‌ریزی می‌تواند یکی از علائم ابتلا به درماتیت آتوپیک باشد. در این گروه از کودکان علاوه بر شستشوی مناسب با شامپوهای مخصوص باید بعد از استحمام کف سر را با روغن زیتون چرب کرد. در کودکانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند یا نزدیک سن بلوغ هستند غدد سباسه شروع به ترشح چربی می‌کنند و موها و پوست سر زودتر از موعد چرب می‌شود. افزایش چربی همراه با خارش و التهاب به معنی درماتیت سبورییک است و باید آن را درمان کرد. در صورتی که تنها یک ناحیه از پوست سر دچار پوسته‌ریزی شده و قرمز و ملتهب است باید به فکر دیگر بیماری‌های پوستی از جمله پسوریازیس بود. برای کودکانی که به نظر می‌رسد به شوره سر بالغان مبتلا هستند می‌توان از شامپوهای ضدشوره مخصوص کودکان استفاده کرد. اگر شوره برطرف شد عامل پوسته‌ریزی قارچ است. می‌توان کنار شامپو بچه معمولی هفته‌ای ۱ تا ۲ بار از این نوع شامپوها استفاده کرد تا مشکل رفع شود.
 
درمان شوره سر
خوشبختانه با درمان های موجود می توان شوره سر را کنترل کرد، اما این درمان ها نیازمند آزمون و خطا هستند. به این معنا که شاید لازم باشد چند محصول را امتحان کنید تا به محصولی که مناسب شماست برسید. به طور کلی، شستشوی روزانه با یک شامپوی ملایم برای کاهش چربی و سلول های مرده اغلب به تخفیف شوره سر کمک می کند. اگر شامپوهای معمولی کمکی به کاهش شوره سرتان نکرد می توانی داز داروخانه شامپوی ضد شوره تهیه کنید که البته انواع مختلفی دارند و با چند بار امتحان بالاخره به محصول مناسب خودتان دست خواهید یافت.
اگر محصولی که استفاده می کنید باعث بروز خارش، قرمزی یا سوزش شد مصرف آن را قطع کنید و اگر با واکنش آلرژیک –راش پوستی، کهیر یا اشکال در تنفس- روبرو شدید به پزشک مراجعه کنید.
 
شامپوهای ضد شوره بر اساس داروی موجود در آنها طبقه بندی می شوند:

    شامپوی زینک پیریتیون: این شامپوها دارای ماده ضد قارچ و باکتری زینک پیریتیون هستند. این شامپوها می توانند قارچ پوست سر را که باعث شوره و درماتیت سبوریک می شود کاهش دهند.
    شامپو بر پایه تار: قطران زغال سنگ که از محصولات جانبی تولید زغال سنک است در درمان بیماری هایی چون شوره سر، درماتیت سبوریک و پسوریازیس کمک می کند. این ماده سرعت مردن و ریزش سلول های پوستی را کم می کند. اگر رنگ موهایتان روشن است، این نوع شامپوها رنگ مو را تغییر می دهند.
    شامپوهای دارای سالیسیلیک اسید: این شامپوها همانند یک اسکراب پوست سر عمل می کنند و باعث کم شدن فلس های پوست می شوند؛ اما ممکن است خشکی پوست سر را به دنبال داشته باشند و پوسته ریزی را بیشتر کنند. استفاده از یک نرم کننده پس از استفاده از این نوع شامپوها می تواند خشکی مو را کاهش دهد.
    شامپوی سلنیوم سولفات: این شامپوها سرعت مرگ سلول های پوستی را کم کرده و مالاسزیا را کاهش می دهند. از آنجا که این شامپوها می توانند باعث بی رنگ شدن موهای بلوند، خاکستری یا رنگ شده شوند حتما شامپو را طبق دستور مصرف کرده و کامل با آب بشویید.
    شامپوی کتوکونازول: کتوکونازول یک ماده ضد قارچ طیف گسترده است که اگر سایر شامپوها نتوانند کمکی به تسکین شوره سر کنند، توصیه می شود. این شامپو با نسخه و بدون نسخه قابل تهیه است.

بهتر است این شامپوها را تا زمانی که شوره سر تحت کنترل در آید هر روز یا یک روز در میان استفاده کنید؛ سپس دو تا سه بار در هفته مصرف آن را کاهش دهید. اگر یک نوع شامپو برای مدتی تاثیر خوب و مثبتی داشت و سپس نتیجه مطلوب را مثل قبل از آن نگرفتید بهتر است نوع دیگری از شامپو را انتخاب و امتحان کنید.
دستور شامپو را به دقت مطالعه کنید، برخی لازم است چند دقیقه ای روی مو بمانند و برخی باید به سرعت شسته شوند. اگر پس از چند هفته استفاده از شامپو همچنان روی شانه خود شوره سر را مشاهده می کنید به پزشک مراجعه کنید تا برایتان نوع قوی تری از شامپوها یا لوسیون کورتونی را تجویز کند.
برخی کارها هم هستند که به کاهش شوره سر کمک زیادی می کنند. مثلا استرس عامل افزایش شوره سر است؛ بنابراین مدیریت استرس نقش مهمی در کاهش آن دارد. اگر پوست سرتان چرب است شستشوی روزانه موها را فراموش نکنید و قرار گرفتن در مقابل نور خورشید به شرط اینکه خطر سرطان پوست را در شما بالا نبرد، از روش هایی است که به تسکین شوره سر کمک می کنند. تعدادی از مطالعات هم نشان داده اند که روغن درخت چای تاثیر مثبتی بر کاهش شوره سر دارد. البته توصیه می کنیم از روغن درخت چای مستقیما روی مو استفاده نکنید چون ممکن است باعث واکنش های آلرژیک شود، شامپوهای دارای روغن درخت چای انتخاب مطمئن تری هستند.
 
نگاه طب سنتی به شوره سر و درمان آن
شوره سر یا ناشی از مزاج افراد است که معمولا در افراد زیر ۲۰ سال که مزاج گرم و خشک دارند و زنان میانسالی که مزاج سرد و خشک دارند، دیده می‌شود یا به‌دلیل شستشوی سر با شامپو و صابون‌های نامناسب و استفاده از مواد شیمیایی یا آبکشی ناکافی مواد شوینده از روی سر یا بیماری‌های قارچی است. در صورتی که علت، بیماری باشد باید به کمک شامپوهای ضدقارچ مشکل را برطرف کرد. در صورتی که علت، شامپو باشد شستشوی سر با مواد شوینده ملایم و آبکشی کافی را توصیه می‌کنیم اما اگر ناشی از مزاج افراد باشد، به کسانی که مزاج گرم و خشک دارند، مصرف مواد غذایی خنک و مرطوب -عرق کاسنی و شاه‌تره و ماء‌الشعیر طبیعی- و به افرادی که مزاج سرد و خشک دارند، مصرف مواد گرم -روغن سیاه‌دانه یا زیتون و بادام- را توصیه می‌کنیم. این روغن‌ها را باید به سر بزنند و بعد استحمام کنند یا در صورتی که از چرب شدن مو بدشان نمی‌آید آن را بعد از استحمام استفاده کنند. برای تهیه ماء‌الشعیر سنتی نیز یک لیوان جو را با ۴ لیوان آب بخیسانید تا جو شکوفه بزند. بعد آن را صاف کنید و روزی یک فنجان از آن بنوشید.
در گذشته میزان شیوع شوره سر کمتر بود زیرا براساس احکام طب سنتی آقایان نیز با شروع فصل پاییز مو‌هایشان را می‌پوشاندند تا از خشک شدن پوست سر پیشگیری کنند. امروزه آقایان معمولا موها را نمی‌پوشانند و بیشتر کف سر در معرض سرما و آلودگی قرار دارد و به همین دلیل میزان شیوع شوره در آقایان بیشتر است.

بهپو