افراد بی شماری امروز در حال فعالیت هستند که ملبس به البسه شیک و گران قیمت، با به نمایش گذاشتن دارایی های لوکس همچون خانه، ویلا و خودرو شخصی از گذشته سخت خود برای مخاطبان می گویند و ارائه راهکارهای عملی را موکول به شرکت در سمینارها و همایش­ها و یا حتی خرید پکیج های رنگارنگ و به خصوص طلایی (!) موفقیت می­‌کنند. این دسته از تاجران تاراج گر حتی در عرصه هنر نیز وارد شده  و با ضبط و انتشار آهنگ­های انگیزشی و ساخت ویدیو کلیپ­هایی پرزرق و برق که مال و اموال یا مهمانی­هایشان را به نمایش می گذارد، مسیر مشابهی را ریل گذاری کرده‌اند.

تصریح به اینکته ضروریست که اشتراک تجربیات سخت و به دست آوردن نتایج مثبت به خودی خود یک امر پسندیده تلقی می شود؛ اما موشکافی در جریان غالب موجود در فضای ایران حاکی از آسیب­های جدی است که در ادامه با بررسی ویژگی­های مشترک این دسته از فعالیت­ها، به آسیب شناسی آن نیز می پردازیم:

اولین نقطه مشترک این دسته از فعالیت­های انگیزشی آن است که تمام امور زندگی را وابسته به اراده انسان­ها می داند و سعی دارد تا با نفی گذشته و وضعیت فعلی افراد این مسئله را القا کند که همه چیز در ید قدرت انسان است و بدبختی و خوشبختی انسان­ها تماما از خود فرد نشات ­می گیرد. این نوع تفکر در حقیقت در صدد آن است تا ساختارهای ناعادلانه اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی را انکار کند و حتی خط بطلانی بر تمام نظریات معتبر علمی روانشناسی که انسان را محصول دوره کودکی، تربیت خانوادگی، محیط زندگی و … می داند، بکشد.

این اولین آسیب شناسی جریان القای انگیزه است. بر همین اساس است که مانیفست منتشر شده از سوی این دسته از افراد معمولا دید ایده آل گرایانه را سرلوحه کار قرار می دهد و با انکار وضعیت موجود در حقیقت از اخذ یک رویکرد واقع گرایانه پرهیز می کند. به همین دلیل است که این دسته از افراد برای ادامه فعالیت قانونی خود معمولا در برابر معضلات سیاسی و اجتماعی سکوت اختیار کرده و تنها راه حل آن­ها معطوف به توسعه فردی برای پیشرفت در مسیر پرچالش و پرمانع موجود است.

نمایش یا به اصطلاح شوآف ثروت و شهرت حربه ثابتی است که توسط این دسته از افراد به کار برده می‌­شود تا گواهی بر حقانیت آن­ها محسوب گردد. به همین دلیل است که عموما در کارهای تبلیغاتی عناصری همچون لباس­های مارک دار، خودروهای لوکس، معماری­های پرشکوه، میهمانی­های مختلط، ساعت، جواهر و به طور کلی اکسسوری گران قیمت چاشنی کار شده است و حتی از حضور سلبریتی و افراد مشهور دیگر نیز استفاده ابزاری می­شود. در عین حال فعالیت­های جانبی خیریه نیز می­تواند برای تلطیف دوز نمایشی به کار بسته شود.

ارائه یک سند موفقیت در عین بالا بردن عطش، انگیزه اصلی از رعایت کردن این صرافت­ها و دستورالعمل­های همیشگی است. به هرحال پیش از سوال مخاطبین باید پاسخی برای پرسش “توکه لالایی بلدی پس چرا خودت خوابت نمیبره؟” ارائه گردد. بلافاصله پس از این شواف نیز از گذشته سخت و پرچالش و برامدن از یک خانواده فقیر یا نهایتا وابستگی پیشین به طبقه متوسط رونمایی می­شود تا ارائه راهکار معنا پیدا کند. بدیهی است که بدون وجود این امکان پیشرفت، صحبت از خرید بلیط همایش، پکیج­های ارائه شده یا سرمایه­گذاری در سایت­های شرط بندی بی معناست.

نکته سوم هم در امتداد همین بحث گنجانده می­شود. ارائه راه حل­های غیرواقعی نتیجه غیرمنفک این دسته از فعالیت­هاست. در حقیقت راه حل ارائه شده باید با مسیر عادی پیشرفت افراد عموما که به صورت پله به پله و تدریجی اتفاق افتاده یا بر اساس یک تجربه انبوه پیشین شکوفا می­گردد، متفاوت بوده و یک مسیر جهشی، متحول کننده و غیرعادی را ارائه دهد. بر همین اساس است که سرمایه­گذاری حتی با مبالغ کم در بازارهای پر نوسان روز همانند بورس، دلار و سکه، ارزهای دیجیتال و … همواره مورد توصیه قرار می­گیرد. در حقیقت به جای تمرکز بر توسعه فردی حقیقی، بر توسعه سرمایه­گذاری فردی تاکید می­گردد. آسیب اصلی این نوع از راه حل ­ها آن است که به­جای تشویق به یادگیری مهارت یا دانش و تنظیم مسیر پیشرفت پله به پله، به راه حل­های غیر بنیادین، زودگذر و پرریسک مانند بازی در جریانات نوسانگیری تاکید می­گردد.

یکی از راه حل­های رایج دیگر گسترش شبکه قمار از طریق بازی­های اینترنتی یا سایت­های شرط بندی است که به شدت گریبانگیر خوانندگان و هنرمندان غیر مجاز که فرصت کسب درامد دیگری ندارند شده است. تبلیغات متعددی از سوی این دسته از افراد شکل گرفته تا با سرمایه گذرای طرفداران در پنل­های طراحی شده هم با شرط بندی شانس خود را امتحان کنند و هم درصدی از سود نصیب صاحبان این نرم افزارهای اینترنتی گردد. این نوع از تبلیغات تا جایی پیش رفته که برخی از صاحبان این پنل­ها از شرط بندی و قمار نه به عنوان یک فعالیت فرعی، بلکه روشی برای کسب درامد یاد می­کنند. با توجه به نبود چارچوب­های قانونی در این زمینه و عدم شفافیت در نحوه عملکرد این نوع سایت­ها که با پرداخت از داخل کشور هم کار می­کنند، از این قضیه باید به عنوان یک مسئه بغرنج و نگران کننده یاد کرد.

فعالیت­های انگیزشی توسط افراد صاحب منصب و موفق از دیرباز وجود داشته و اشتراک تجربیات امری مفید، حمایت­گر و مثبت است. اما هرگونه فعالیتی که موجد و موید یکی از سه ضلع انکار واقعیت و ساخارهای غیرعادلانه، بزرگن مایی و شواف و همچنین ارائه راهکارهای غیربنیادین باشد، بیش از اینکه یک فعالیت مثمرثمر انگیزشی محسوب گردد، سوداگری چالش برانگیزی است که بر پایه عملیات روانی بر افراد ساده اندیش انجام می­شود. فرهنگسازی و مقابله با سودجویان شیاد وظیفه متقابل سه ضلعی دولت، شهروندان و جامعه مدنی است که جای خالی آن قویا مشهود است. به امید تحقق حقیقی آرمان عدالت.

*پژوهشگر اجتماعی

۴۷۲۳۷