زنان با احتمال دو برابر بیشتر در طول شش سال پس از حمله قلبی اول ممکن است دچار حمله قلبی دوم شوند و آنها به اندازه مردان پس از جراحی بای‌پس یا آنژیوپلاستی بهبود پیدا نمی‌کنند، اما در مقابل زنان نسبت به مردان ۱۰ سال دیرتر دچار بیماری قلبی می‌شوند.
چگونه می‌توان این تفاوت‌ها را توضیح داد؟ شروع دیررس بیماری قلبی در زنان احتمالا ناشی از اثرات محافظتی استروژن‌ها (هورمون‌های جنسی زنانه) تولیدشده در تخمدان‌هاست که تا زمان یائسگی ادامه دارد، اما از آنجایی که زنان بعدها دچار بیماری قلبی می‌شوند، با احتمال بیشتری ممکن است بیماری‌های همراه مانند دیابت، باعث ایجاد اختلال در درمان و بهبودی زنان از بیماری‌قلبی شود. زنان همچنین دارای قلب و عروق کورونر (عروق تغذیه‌کننده قلب) کوچک‌تری هستند که به نوبه خود ممکن است انجام جراحی قلب را مشکل‌تر کند و کارآیی برخی از تکنیک‌های استاندارد تشخیصی مانند آنژیوگرافی عروق کورونری را نیز کمتر کند.
آنژیوگرافی برای یافتن پلاک‌های مملو از کلسترول که به درون رگ‌های خونی برجسته می‌شوند و باعث انسداد این شریان‌ها می‌شوند، شیوه خوبی است.
پلاک‌های شریانی معمولا در مردان این گونه تشکیل می‌شوند، اما در زنان پلاک‌های چربی ممکن است به صورتی یکنواخت در طول دیواره‌های شریان‌ها تشکیل شوند و به داخل رگ برجستگی نداشته باشند، در نتیجه در آنژیوگرافی معمولا تشخیص داده نشوند. حملات قلبی در مردان معمولا ناشی از پارگی پلاک‌های شریانی است که باعث می‌شود در محل پلاک لخته‌ای تشکیل شود و جریان خون در شریان متوقف شود.
زنان با احتمال بیشتری نسبت به مردان ممکن است دچار بیماری عروق کوچک (میکروواسکولر) باشند، به این معنا که شاخه‌های ریز و میکروسکوپی شریان‌های کورونر (شریان‌های تغذیه کننده قلب) تنگ و باریک شوند. این رگ‌های میکروسکوپی آنقدر کوچک هستند که با آنژیوگرافی دیده نمی‌شوند، عضله قلب را تغذیه می‌کنند و آن را سالم نگه می‌دارند. حتی هنگامی شریان‌های اصلی کورونر باز هستند، بیماری رگ‌های میکروسکوپی ممکن است رسیدن اکسیژن به قلب را محدود کند و باعث درد قلبی و سایر علائم شود.
هنوز چیزهایی زیادی باقی مانده است که باید در مورد تفاوت قلب‌های زنان و قلب‌های مردان، چگونگی پیرشدن این اندام و چگونگی پاسخ آن به رژیم غذایی ورزش، استرس و سایر تاثیرات مشخص شود.
پژوهش‌های مداومی در این موارد درحال انجام است، فعلا این ۱۰ نکته را در مورد خطرات بیماری قلبی در زنان و بهترین شیوه کنترل آنها در نظر داشته باشید:
۱-کلسترول نامطلوب
اثر کلسترول بالا در بیماری قلبی در زنان و مردان اندکی متفاوت است. میزان پایین کلسترول «خوب» HDL (زیر ۵۰ میلی‌گرم در دسیلیتر) نسبت به میزان بالای کلسترول «بد» LDL برای زنان خطرناک‌تر است، در حالی‌که در مردان میزان بالای کلسترول بد مهم‌ترین عامل خطرساز مربوط به چربی‌خون در دچار شدن به بیماری قلبی است. میزان چربی تری‌گلیسرید (بالای ۱۵۰ میلی‌گرم در دسیلیتر) نیز برای قلب زنان خطرساز است، به‌خصوص در زنانی که دور کمر آنها ۸۹ سانتی‌متر یا بیشتر است.
میزان کل کلسترول اهمیت کمتری نسبت به شاخصی دارد که از تقسیم کردن کلسترول کل بر کلسترول HDL به دست می‌آید. نسبت مطلوب در زنان ۲/۳ است. خطر بیماری قلبی در زنان به میزان کلسترول غیر HDL آنها (کلسترول کل منهای HDL) هم بستگی دارد، این عدد باید کمتر از ۱۳۰ میلی‌گرم در دسیلیتر باشد.
*چه باید کرد: هر پنج سال یک بار چربی‌خون ناشتایتان را اندازه بگیرید. اگر میزان کلسترولتان بالا باشد، اول باید تغییرات سبک زندگی، ورزش، سیگار نکشیدن، کنترل وزن و رژیم غذایی مغذی که حاوی مقدار زیادی سبزی، میوه و غلات سبوس‌دار باشد را مورد توجه قرار دهید. پزشک شما ممکن است میزان خطری که با آن مواجه هستید، دارو هم برایتان تجویز کند.
۲-نقش التهاب
کلسترول تنها شاخص خطر بیماری قلبی نیست. شواهد موجود نشان می‌دهد که التهاب هم در ایجاد پلاک‌های شریانی مسدودکننده نقش دارد. امروزه به پروتئین واکنشی C (CRP)، ماده‌ای که در بدن در پاسخ به عفونت و التهاب ایجاد می‌شود، توجه زیاد شده است. اکنون یک آزمایش برای تعیین التهاب رگ‌های خونی وجود دارد که CRP با حساسیت بالا یا hsCRP نامیده می‌شود. بررسی‌ها نشان دادهاند که زنانی که hsCRP بالا دارند، با احتمال دو برابر بیشتر نسبت به افرادی کلسترول بد یا LDL بالا دارند، به علت حمله قلبی یا سکته مغزی می‌میرند و زنانی که میزان کلسترول LDL آنها طبیعی است، اما hsCRP آنها بالاست، در معرض خطر بیشتر حمله قلبی نسبت به افرادی هستند که LDL بالا و hsCRP پایین دارند. در نتیجه چنین یافته‌هایی، آزمایش hsCRP در حال حاضر اغلب برای تخمین زدن احتمال حمله قلبی به کار می‌رود.
*چه باید کرد: زنان سالم بدون عوامل خطرساز برای بیماری قلب، نیازی به انجام دادن آزمایش hsCRP ندارند. همچنین زنان در معرض خطر بالای بیماری قلبی که از قلب تحت درمان هستند، هم لازم نیست این آزمایش را انجام دهند. بااین‌حال اگر میزان کلسترول شما طبیعی است، اما سایر عوامل خطرساز برای بیماری قلبی مانند فشارخون بالا یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی را دارید، آزمایش hsCRP ممکن است به‌عنوان شاخصی برای کمک به تصمیم‌گیری برای دادن یا ندادن دارو به شما به کار رود.
۳-کنترل فشارخون
فشارخون بالا هم در زنان و هم در مدران به سلول‌های پوشاننده جدار داخلی رگ‌های کورونری آسیب می‌رسانند و زمینه را برای ایجاد التهاب و ایجاد پلاک چربی فراهم می‌کنند. میزان مطلوب فشارخون کمتر از ۱۲۰روی ۸۰ میلی‌متر جیوه است. زنان تا سن ۵۵ سالگی نسبت به مردان با احتمال کمتری دچار فشارخون بالا می‌شوند، اما پس از آن، فشارخون زنان به‌طور معمول با سرعت بیشتری نسبت به مردان افزایش پیدا می کند و تا ۷۰ سالگی حدود ۸۰ درصد زنان فشارخون بالا دارند.
*چه باید کرد: اگر فشارخون شما تدریجا در حال افزایش به بالای حد مطلوب است، سعی کنید با تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، افزایش فعالیت جسمی، کاهش مصرف نمک و داشتن یک رژیم غذایی سالم، آن را کاهش دهید. اگر فشارخون شما به ۱۴۰ روی ۹۰ میلی‌متر جیوه یا بالاتر برسد، پزشکتان ممکن است برایتان دارو، معمولا یک داروی ادرارآور تیازیدی، تجویز کند.
۴-نیاز به ورزش
بیش از ۵۰ سال پژوهش نشان داده که هر چه از لحاظ جسمی فعال‌تر باشید، خطر ابتلا به بیماری قلبی در شما کاهش می‌یابد. در یک بررسی در زنان پس از سن یائسگی در خطر بیماری قلبی- عروقی، زنانی که آمادگی بدنی داشتند (می‌توانستند با سرعت ۸ کیلومتر در ساعت به‌طور آهسته بدوند یا یک فعالیت جسمی معادل آن را انجام دهند)، نسبت به افرادی که آمادگی بدنی نداشتند، بدون توجه به وزنشان، میزان کمتری از حمله قلبی، سکته مغزی و مرگ‌ومیر به این علت را تجربه می‌کردند. ورزش باعث تشدید بسیاری از تغییرات مفید در قلب و شریان‌های کورونر می‌شود، از جمله افزاش فعالیت آنتی‌اکسیدان (ضداکسیداسیون) و بهبود آندوتلیوم (سلول‌هایی که پوشش درونی رگ‌ها را تشکیل می‌دهند). ورزش می‌تواند میزان HDL را بالا ببرد و میزان تری‌گلیسیریدهای خون را پایین بیاورد، یعنی تغییراتی که به‌خصوص برای سلامت قلب زنان اهمیت دارند ورزش همچنین به تسکین استرس روانی، یک عامل خطرساز برای فشارخون بالا و بنابراین مشکلات قلبی کمک می‌کند.
*چه باید کرد: ورزش کردن پس از سیگار نکشیدن، احتمالا مهم‌ترین عامل منفردی است که خطر ابتلا به بیماری قلبی را کاهش می‌دهد.
۵-تفاوت در علائم
هم زنان و هم مردان ممکن است دچار آنژین صدری شوند که نشانه کلاسیک بیماری قلبی است و باعث درد قفسه سینه، عرق سرد کردن، احساس تهوع و سایر علائم می‌شود، اما زنان با احتمال بیشتری ممکن است علائم بیماری قلبی به صورتی غیرمعمول گزارش دهند، مثل یک ناراحتی کلی، احساس فرسودگی یا تنگی نفس که در هنگام استرس یا حین انجام کارهای معمول روزانه رخ می‌دهند. زنان همچنین با احتمال بیشتری ممکن است دچار «آنژین پرینزمتال» شوند که معمولا در هنگام استراحت (معمولا در شب) رخ می‌دهد و ناشی از اسپاسم یا تنگ‌شدن شریان کورونر است. هم در مردان و هم در زنان، احساس درد یا فشار در قفسه سینه اولین نشانه حمله قلبی است؛ درد بازو، درد شانه و عرق کردن نیز شایع است و در هر دو جنس رخ می‌دهد، اما زنان با احتمال بیشتری ممکن است از خستگی، تهوع، کمردرد، سرگیجه و تپش قلب شکایت کنند. یک بررسی نشان داد که ۸۴ درصد زنان (درمقابل۷۶ درصد مردان) پیش از بروز حمله قلبی علائم پیشینی (پرودرومال) علائم اولیه هشدار‌دهنده اولیه مربوط به بیماری قلبی (درد قفسه سینه، بازو، تنگ نفس و خستگی) را در طول یک سال پیش از اولین حمله قلبی را از خود بروز دادهاند.
۶-افسردگی و قلب
پیوندهای میان روان و قلب را به سختی می‌توان به صورت کمی بیان کرد، اما اغلب کارشناسان سلامت توافق دارند که عوامل روانی ممکن است در خطر بیماری قلبی دخیل باشند. یکی از قابل‌توجه‌ترین این عوامل برای زنان افسردگی است. در «بررسی سلامت پرستاران» که سال‌هاست در آمریکا در جریان است، افسردگی با افزایش خطر بیماری قلبی مرگبار، از جمله مرگ قلبی ناگهانی همراهی داشت، حتی پس از آنکه سایر عوامل خطرساز (مانند فشارخون بالا، کلسترول بالا، سیگار کشیدن، چاقی و عدم تحرک جسمی کافی) در نظر گرفته شده بود. تنها افسردگی نیست که خطر بیماری قلبی را می‌افزاید، حمله قلبی هم باعث افسردگی می‌شود که خود این افسردگی به نوبه خود خطر حمله قلبی دوم را افزایش می‌دهد. یک تاثیر افسردگی این است که باعث می‌شود زن در مراقبت خودش از لحاظ ورزش کردن، اجتناب از سیگار، داشتن رژیم غذایی مناسب و مصرف داروها اهمال کند. سازوکارهای زیستی مستقیمی نیز در این رابطه وجود دارند، از جمله افزایش پاسخ‌های التهابی و لخته‌شدن خون.
*چه باید کرد: اگر از لحاظ عاطفی دوره سختی را می‌گذرانید، سلامت قلبتان یکی از دلایل بسیاری است که باید رفتن به نزد متخصص بهداشت روانی را در نظر داشته باشید. از پزشک خانواده‌تان بخواهید شما را به متخصص مناسب معرفی کند.
۷-خواب و قلب
خواب بد با فشارخون بالا، تصلب شرائین، نارسایی قلبی، حمله قلبی، سکته مغزی، دیابت و چاقی ارتباط دارد. یک بررسی نشان‌داده در زنان میانسال که هر شب بیش از ۵ ساعت نمی‌خوابیدند، در طول یک دوره ۱۰ ساله نسبت به زنانی که به‌طور متوسط ۸ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابیدند، ۳۰ بیشتر در معرض بیماری قلبی بودند. خواب ناکافی همچنین با رسوب کلسیم در عروق کورنری قلب که یک بخش تشکیل‌دهنده پلاک تصلب شرایین است، ارتباط دارد.
یک خطر قلبی‌عروقی دیگر یک مشکل تنفسی مختل‌کننده خواب به نام «قطع تنفس حین خواب» (sleep apnea) است و میزان شاخص‌های التهابی در خون (CRP، اینترلوکین ۶، فاکتور نکروز تومور آلفا و دیگر شاخص‌ها) در نتیجه خواب ناکافی افزایش می‌یابد.
*چه باید کرد: سعی کنید ۷ تا ۸ ساعت در شب بخوابید. اگر خواب شما به‌طور مزمن مختل شده یا ناکافی است یا اغلب در حین روز احساس خواب‌آلودگی می‌کنید با پزشک عمومی‌تان در این مورد مشورت کنید.
۸-ارزیابی خطر
کارشناسان برای سال‌های بسیار برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری قلبی به داده‌های به دست‌آمده از یک بررسی مشهور به نام «بررسی قلب فرامینگهام» اتکا می‌کردند که خطر دچار شدن به حمله قلبی را ۱۰ سال آینده با در نظر گرفتن سن، جنسیت، سیگار کشیدن، میزان کلسترول و فشارخون تخمین می‌زند. یک معیار اندازه‌گیری به نام «نمره خطر رینولدز» که علاوه بر اینها، اندازه‌گیری با حساسیت بالای CRP خون یا hsCRP و سابقه خانوادگی را نیز در نظر می‌گیرد، به‌خصوص در مورد حملات قلبی در زنان توانایی پیش‌بینی را بهبود بخشید است. در یک بررسی مدل رینولد در نیمی از زنانی که بر اساس مدل فرامینگهام خطر حمله قلبی در آنها بینابینی ارزیابی شده بود با مدل رینولدز در رده‌های با خطر بالاتر یا پایین‌تر طبقه‌بندی مجدد شدند.
*چه باید کرد: پس از محاسبه نمره خطر حمله قلبی برحسب مدل فرامینگهام، www.health.harvard.edu/heartrisk. اگر میزان خطر شما در حد متوسط ۵ تا ۲۰ درصد بود، انجام آزمایش hsCRP را در نظر داشته باشید، سپس موقعیتتان را با مدل جدید رینولدز www.reynoldsriskscore.org. ارزیابی مجدد کنید.
۹-داروهای که ممکن است به آنها نیاز داشته باشید یا نداشته باشید
داروهای گروه استاتین‌ها، درمان انتخابی برای بهبود میزان کلسترول خون هستند. این دارو میزان کلسترول بد (LDL) را کاهش می‌دهند، اندکی میزان کلسترول خوب (HDL) را بالا می‌برند و اندکی میزان تری‌گلیسریدها را کاهش می‌دهند. میزان این کاهش‌‌ها بسته نوع و مقدار استاتین مصرفی دارد. استاتین‌ها برای افرادی که علیرغم تغییرات سبک زندگی میزان کلسترول خون آنها بالا می‌‌ماند، یک گزینه درمانی است، اما این داروها برای هر کسی ضروری نیستند. این داروها ممکن است باعث عوارض جانبی ناراحت‌کننده‌ای به‌خصوص دردهای عضلانی و در موارد نادری مشکلات کبدی شوند و گرچه نشان داده شده‌است که این داروها خطر مشکلات قلبی‌عروقی (از جمله حملات قلبی مرگبار) را در زنانی که قبلا دچار بیماری قلبی بوده‌اند، کاهش می‌دهند، هنوز روشن نیست که آیا زنان دارای میزان بالای کلسترول بدون نشانه بیماری قلبی نیز ممکن است از مصرف این داروها سود ببرند یا نه. سایر داروهایی که میزان کلسترول را هدف قرار می‌دهند نیز ممکن است در برخی شرایط مناسب باشند.
*چه باید کرد: با دکترتان صحبت کنید. اگر تری‌گلیسرید بالا و LDL بالا دارید، یک گروه دارویی به نام مشتقات اسید فیبریک (مانند جمفیبروزیل) ممکن است به شما کمک کند.
اگر میزان HDL یا کلسترول خوبتان پایین است، یک گزینه درمانی، استفاده از داروی نیاسین است که هم HDL را بالا می‌برد و هم LDL و تری‌گلیسرید را کاهش می‌دهد. برای ایجاد این اثر معمولا باید نیاسین با دوزهای نسبتا بالا به بیمار داده شود و درمان تحت نظر متخصص باشد.
مصرف آسپیرین یک علامت سوال برای زنان بوده است. نشان داده شده است که مصرف روزانه آسپیرین خطر اولین حمله قلبی در مردان را کاهش می‌دهد، اما «بررسی سلامت زنان» در آمریکا نتوانست نتایج مشابهی را در مورد زنان به دست دهد. مصرف روزانه آسپیرین به پیشگیری از سکته‌های مغزی ناشی از نرسیدن خون به مغز (شایع‌ترین نوع سکته مغزی) کمک کرد و تا حدودی در پیشگیری از حملات قلبی در میان زنان ۶۵ ساله و بالاتر موثر بود، اما در زنان زیر ۶۵ سال، مصرف روزانه آسپیرین نسبت به دارونما اثر بیشتری در پیشگیری از حملات قلبی نداشت. روشن است که آسپیرین دارویی معجزه‌آسا نیست و دارویی کاملا بدون عارضه هم نیست. خونریزی گوارشی و سکته مغزی ناشی از خونریزی در رگ‌ها مغز جزو خطرات مصرف منظم آسپیرین هستند.
*چه باید کرد: با دکترتان در مورد خطرات و منافع مصرف آسپیرین مشورت کنید. به یاد داشته باشید که یک سبک زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری از سکته مغزی و حمله قلبی بسیار موثرتر از آسپیرین باشد.
۱۰-بهبود تشخیص
شیوه استاندارد برای ارزیابی علائم قلبی گرفتن الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب در حین استراحت و روی ترد میل (تست استرس) است و ممکن است در مرحله بعدی آنژیوگرافی رگ‌های کورونر (سرخرگ‌های تغذیه کننده قلب) انجام شود. آنژیوگرافی یک شیوه تصویربرداری با اشعه ایکس است که پس از فرستادن سوندی به درون رگ‌های کورونر قلب و تزریق ماده حاجب، می‌تواند هر نوع انسداد این رگ‌ها را نشان دهد، اما نوار قلب ممکن است نتواند بیماری قلبی در زنان را تشخیص دهد و حتی آنژیوگرافی نیز همان‌طور که قبلا گفتیم ممکن است در تشخیص ناتوان بماند.
*چه باید کرد: تست هسته‌ای تحت استرس (تزریق ماده رادیواکتیو در حالی که بیمار روی تردمیل در حال فعالیت است و عکسبرداری از قلب) و اکوکاردیوگرافی تحت استرس (تصویربرداری از قلب با امواج مافوق صوت در حین فعالیت بیمار روی ترد میل) نسبت به الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب مطمئن‌تر هستند و بسیاری از مراکز تخصصی این آزمایش‌ها را انجام می‌دهند.
همچنین برخی از زنان ممکن است نیاز به دو تست دیگر داشته باشند: سونوگرافی داخل‌عروقی که تصاویر سطح مقطع دیواره‌های شریان می‌گیرد و «بررسی‌های رزرو جریان خون ورونر» که در آنها میزان افزایش خون در این رگ‌ها در پاسخ به افزایش تقاضا اندازه‌گیری می‌شود. این دو تست می‌توانند نشان دهند آیا رگ‌های ذره‌بینی در قلب مقدار کافی خون به ماهیچه قلب می‌رسانند یا نه. هر دوی این تست‌ها ممکن است حین آنژیوگرافی انجام شود.
آخرین کلام
اگر علائم نگران‌کننده‌ای دارید، آن را با دکترتان در میان بگذارید و پیش متخصصی بروید که به حرف شما گوش می‌دهد و نگرانی‌های شما را جدی می‌گیرد. حتی ممکن است در یک مرکز تخصصی قلب بتوانید پزشکی را که متخصص سلامت قلب زنان است را پیدا کنید.
سلامت
