کتاب در سال887قمری توسط فردی به نام حسین بن شمس الححسینی استرآبادی در دارالسطنه تبریز کتابت شده اما نامی از مولف کتاب و زمان تالیف آن در دسترس نیست. زمان کتابت باز می گردد به قبل از صفویه و به نظر می رسد در دوره غلبه مغول بر ایران نگاشته شده باشد.

مرحوم دکترمحمدجواد مشکور در سال 1956 میلادی که در پاریس تحصیل می کرده این کتاب را در کتابخانه پاریس دیده و از آن عکس گرفته و سپس با توضیحات و پاورقی در سال 1337 در ایران منتشر کرده است.

کتاب حاضر بر اساس روایتی از پیامبر(ص) که امت خود را بر73 فرقه معرفی کرده و جز یک فرقه، دیگران را هدایت نایافته دانسته نوشته شده است. نمی دانم این روایت درست و قابل استناد است یا نه، اما آنچه در کتاب مزبور به آن اشاره شده نمی تواند مصداق 73فرقه باشد . اکثرا به ایده هایی برمی خوریم که اولا برخی از آنا با اسلام فاصله بسیار دارد و ثانیا اکثرا در حد یک نظریه یا دیدگاه مختصر است که نمی تواند محملی برای گرویدن عده ای به آن باشد و فرقه ای مذهبی را تشکیل دهد.

بااین حال کتاب به لحاظ گردآوری دیدگاهها جذاب است.

من بخشی از این دیدگاهها را نقل کرده ام و علاقمندان را به مطالعه نسخه اینترنتی کتاب در این آدرس  ارجاع می دهم.البته نثر کتاب، روان نیست و حتی با توضیحات دکتر محمدجواد مشکور نیز تا حدی مغلق است.

                                                                                           ***

*فرقه سوفسطائیه همه چیز را در عالم، خیال و وهم می دانند و معتقدند هیج شیئی در عالم وجود ندارد و  همه چیز زاییده خیال بشر است.
آنها حتی دنیا و آخرت و قیامت و دوزخ و بهشت و حتی مجرداتی چون عقل و فکر را وهم می پندارند.

*معطلیه معتقدند جهان از ازل وجود داشته و تا بی نهایت وجود خواهد داشت و هیچ پایانی بر آن مترتب نیست. در واقع این فرقه برای مخلوقات، آفریدگاری قائل نیستند.

* سابقیه می گویند آدمیان بر دو گروهند. نخست آنانی که از ازل سعادتمند بوده اند و هیچ گناهی آنها را از مسیر حق منحرف نمی کند و گروه دوم کسانی هستند که شقی آفریده شده اند و راهی برای سعادتشان وجود ندارد حتی اگر اهل طاعت باشند.

*مهملیه اعتقاد دارند خداوند بی نیاز است از انسان. نه از معصیت او زیان می بیند و نه از عبادت او سودی می برد بنابراین  با خلق هیچ کاری ندارد و عبادات را از او برداشته است.

* حبیبیه چنین برداشت کرده اند که هر کس عشق و محبت خداوند را بنوشد به خداوند تقرب پبدا می کند و اعمال و عبادات از او ساقط می شود.

*خوفیه معتقدند هرکس خدا را  به عنوان سلطان عادل دوست بدارد هیچ دلیلی وجود ندارد که از او بترسد،چون هیچ کس از دوست خود خوف ندارد.

*سارقیه می گویند اگر کسی ده درهم بدزدد یا به زور و تعدی از کسی بگیرد و یک درهم آن را صدقه بدهد کفاره کار خلاف خود را داده است.

*اتحادیه معتقدند اگر آدمی روحش مصفا و  منور به نور معرفت گردد، بندگی و خداوندی از بین می رود و خداو بنده یکی می شوند.

*تناسخیه بر آنند که انسان وقتی می میرد روحش به بدن فرد دیگری منتقل می شود. اگر انسان صالحی باشد ، روحش به هرکسی منتقل شود او را هم صالح می گرداند و اگر انسان فاجر بمیرد  انتقال روحش به فردی دیگر ، از او انسان بدکار می سازد.

*شیطانیه می گویند خداوند شیطان را نیافریده و اگر فرض کنیم خدا خالق شیطان است لزوما بدین معناست که پروردگار به انجام کار ناصواب توسط بندگان راضی است.

*بکریه معتقدند افرادی که به تحصیل علم  شرع می پردازند و روز و شب خود را به این امر اختصاص می دهند، خداوند تکلیف  عبادت را از آنها برمی دارد و ضمنا این عالمان در اموال دیگر مردمان سهم دارند.

*راوندیه را عقیده بر آن است که 104 کتاب از جانب خدا توسط پیامبران نازل شده و مردم به هریک از این کتب عمل کنند کفایت می کند و در واقع هیچ کتابی منسوخ نشده است.

*مشبهه خداوند را به صورت انسانی زیبا تصور می کنند که بر مکانی فوق عرش تکیه زده و ملائکه در اطراف او هستند.

*جهمیه می گویندهرکس بگوید خدا را شناخته کافر است، زیرا  بشر هر شناختی که از خدا پیدا کند،خدا را در حد مخلوق تنزل داده است.

*زنادقیه را اعتقاد بر آن است که  نمی توان  به شناخت خدا رسید، پس کسی را که نمیتوان شناخت نمی تواند خدا باشد.

*محروقیه می گویند کافران وقتی در قیامت وارد جهنم می شوند بلافاصله خاکستر می شوند و بیش از این عذابی برای آنها نیست.

*قبریه را اعتقاد بر آن است که حضور نکیر و منکر در قبر محال است چون قبر کوچک است و مساحت آن اجازه حضور دو فرشته را نمی دهد!

*مبدلیه معتقدند هر کس که گناه کبیره انجام دهد توبه اش پذیرفته نمی شود و  چنین فردی را باید کشت.

1717