هنگامی که قیمت نفت خام در ماه آوریل سوار بر مدار نزولی بود و حتی به قیمت‌های منفی (شاخص WTI) سقوط کرد، یکی از صنایعی که با ورود قیمت نفت به دامنه منفی شروع به بازنگری و محاسبات مجدد در فعالیت‌های خود کرد، «بازیافت پلیمر» بود.حتی در بعد جهانی شنیده می‌شود که خریداران و مصرف کنندگان مواد بازیافتی برای مدتی دست از استفاده این مواد برداشتند و به خرید مواد نو از شرکت‌های پتروشیمی روی آوردند. برخی از سرمایه‌گذاران متعهد به بازچرخانی پلاستیک نیز به این فکر فرو رفتند که چگونه می‌توان با ارتقای تکنولوژی هزینه بازیافت را کاهش داد.
در این باره یک شرکت امریکایی به‌نام «گرین بیز» که در زمینه کسب و کارهای سبز از جمله بازیافت فعالیت دارد، نوشته است: «وقتی قیمت پلاستیک نو به صنعت نفت گره خورده است و قیمت نفت نیز سقوط می‌کند، صرفه اقتصادی بازچرخانی و ورود به این چرخه نسبتاً گران کمتر می‌شود و شرکت‌های متعهد به اجرای بازچرخانی پلاستیک در عمل به تعهداتشان دچار تردید می‌شوند. قربانی این اتفاق محیط زیست است. هرچند که ممکن است سرمایه‌گذاران به تعهدات بلند مدت خود پایبند باشند و با بهبود قیمت‌ها همه چیز به روال عادی بازگردد؛ اما در چند ماه اخیر ملاحظه کردیم که قیمت نفت می‌تواند مانع بزرگی برای محیط زیست باشد.»
کرونا و 2 اثر بر دنیای پلیمرها
کووید19 تنها قیمت نفت و میزان سرمایه‌گذاری در صنایع مرتبط با آن را نزولی نکرد. این ویروس خیلی از مسائل را تغییر داد. در حالی که از یک سو اقتصاد بازچرخانی پلیمرها را در جهان به بن‌بست رساند و از سوی دیگر مصرف پلیمرها را افزایش داد. به‌طوری که می‌بینیم غالب مواد مصرفی برای محافظت افراد در برابر ویروس از پلیمرها تولید می‌شود و با افزایش مصرف پلیمرها، بازچرخانی بیش از پیش اهمیت می‌یابد.اما شرکت‌های بزرگ متعهد به بازچرخانی اکنون بسختی پای تعهدات خود ایستاده‌اند و نوسانات بی‌سابقه قیمت نفت در نتیجه شیوع ویروس کرونا در پیدایش این وضع بی‌تأثیر نبوده است. «گرین بیز» به نقل از شرکت‌های بزرگ فعال در این عرصه می‌نویسد: «شرایط به‌گونه‌ای است که فقط استراتژی‌های بلند مدت ما باعث شده تا بتوانیم قیمت‌های پایین نفت خام را در ماه‌های اخیر تحمل کنیم. ما برخلاف شرکت‌هایی که دست از فعالیت برداشتند، نوسانات روزانه قیمت نفت را با دید بلند مدت نادیده گرفتیم؛ اما فکر می‌کنیم که با تجربه چند ماه گذشته، نیاز به یک بازنگری داریم. استراتژی ما باید به اندازه کافی قوی باشد تا بتواند باز هم این شرایط را تحمل کند.»
چرخ را دوباره اختراع نکنید
برندهای جهانی از جمله پپسی و چند قطعه ساز خودروهای معتبر جهان در نتیجه این اتفاق کم سابقه در زمینه بازچرخانی – یعنی غیر اقتصادی شدن بازیافت با پایین آمدن قیمت پلاستیک‌های نو و کاهش فعالان این عرصه و مشتریان محصولات بازیافتی – به فکر بهبود فناوری‌های مربوطه افتاده‌اند.
به‌طوری که چندی پیش یک رویداد آنلاین برگزار شد.
سخنرانان از جمله اشلی هال، رئیس گروه بسته بندی‌های پایدار در والمارت تأکید داشتند که «در این دوره مجالی پیش آمد که به همکاران و بازرگانان یادآوری کنیم که با یک ارزیابی مجدد باید حرکت رو به جلو را دوباره در پیش بگیریم.» تیلور پرایز، مدیر جهانی پایداری شرکت بسته‌بندی Aptar نیز اظهار کرد که «شرکت‌های فعال در عرصه‌های بازیافت پلیمر نیازمند طراحی یک استراتژی و هم اندیشی هستند. نباید چرخ را دوباره اختراع کرد و باید همه اشتباهات و راهکارها و یافته‌ها را با هم صنفی‌های خود به اشتراک بگذارند.»
این شرکت‌ها استراتژی خود را استفاده مجدد از پلیمرهای گرانقیمت و حفاظت از محیط زیست عنوان می‌کنند و می‌گویند که جهان نیازمند این نوع نگاه به مواد بازیافتی است.
جایگاه ایران در بازچرخانی
برای بررسی شرایط بازچرخانی در ایران طی 6 ماه اخیر و میزان کاهش این فرآیند سراغ یکی از اعضای هیأت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران رفتیم. علیرضا ترک می‌گوید که در این مدت ایران چندان تحولات جهانی در زمینه بازچرخانی پلیمرها را حس نکرد. چراکه حجم کمتری از پلیمرها در ایران بازیافت می‌شود و این کار نیز اغلب با روش‌های سنتی است. او از مشکلات این صنعت در ایران به خبرنگار ما گفت. عضو هیأت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران می‌گوید: «با افزایش قیمت نفت، قیمت مواد نو پلیمری (ویرجین) بالا می‌رود و فضا برای بازیافت این مواد نیز مساعدتر می‌شود. اما در ماه‌های اخیر با کاهش قیمت جهانی نفت خام روند بازچرخانی پلیمرها معکوس شد. اما در ایران تأثیر این تغییرات قیمتی اندک بود. چراکه صنعت بازیافت ایران سنتی است و اغلب گریدها و پلیمرهای تولیدکنندگان (صنایع پتروشیمی) نیز با رقابت در بورس کالا معامله می‌شود.»
ترک با اشاره به اینکه قیمت 50 درصد پلیمرهای قابل عرضه در بورس کالا حدود 10 تا 60 درصد بالاتر از قیمت‌های جهانی است، توضیح می‌دهد: «قیمت‌ها در ایران تحت تأثیر تحولات نرخ ارز است و خریداران ترجیح می‌دهند در رقابت و با قیمت بالاتر کالا را امروز خریداری کنند و این موضوع قیمت‌های مواد ویرجین را در ایران بالا می‌برد. لذا فاصله میان قیمت مواد بازیافتی و مواد نو همچنان وجود دارد. اما از آنجا که چرخه بازیافت در ایران سنتی است و محصول نهایی کیفیت بالایی ندارد، رقابت و رابطه معناداری بین مواد بازیافتی و نو در کشور ما وجود ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «در ایران سیستم‌های جمع‌آوری ضایعات بویژه ضایعات شهری خیلی ضعیف و سنتی است. لذا محصول حاصل از بازیافت کیفیت و کاربرد نخست خود را ندارد. این درحالی است که در کشورهای توسعه یافته جهان مثلاً در زمینه پت‌های آب معدنی، پلاستیک‌های بازیافتی را بازچرخانی می‌کنند و دوباره از آن با همان کاربری استفاده می‌کنند. حتی دولت‌ها قوانین محکمی برای شرکت‌های بزرگ مانند کوکاکولا و پپسی وضع می‌کنند که متعهد به این بازپرخانی باشند.»
بازچرخانی در ایران نیاز به وضع قوانین جدید دارد
ترک با تأکید بر لزوم توجه بیشتر به بازچرخانی از دو بعد سرمایه‌ای و محیط زیستی می‌گوید: «در ایران قوانین بازچرخانی اجباری وجود ندارد و شهرداری‌ها نیز که مسئول جداسازی و جمع‌آوری ضایعات شهری برای بازچرخانی هستند، عملکرد قابل دفاعی ندارند. سرمایه مملکت در سطل آشغال‌ها به‌صورت ترکیب شده با سایر ضایعات به مراکز بازچرخانی سنتی می‌رود و افراد در مکان‌هایی مانند شورآباد این مواد پلیمری را با کیفیت چند درجه پایین‌تر اصطلاحاً به گرانول تبدیل می‌کنند.»
عضو هیأت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران با بیان اینکه تمام این عوامل باعث شده که ما تغییرات جهانی را لمس نکنیم بیان می‌کند: «در دنیا تمرکز روی اقتصاد چرخه‌ای است. قواعدی دارد و آن قاعده این است که برای هر کالایی که تولید می‌شود تا برگشت آن فکر می‌کنند. تولیدکنندگان عمده که پسماند پلاستیکی تولید می‌کنند، در قسمت بازیافت هم سرمایه‌گذاری کنند و این مصرف به شکل چرخه ادامه دارد.
به‌همین خاطر وقتی قیمت نفت تغییر می‌کند، سرمایه‌گذاران به فکر فرو می‌روند. در خودروسازی‌ها و سایر صنایع نیز چنین است.» به‌نظر می‌رسد که ما نیز باید سیاست‌ها را در این زمینه تدوین و اجرا کنیم. نه برای تأثیرپذیری از قیمت‌های جهانی نفت خام در نتیجه بحران‌هایی مانند شیوع ویروس کرونا، بلکه برای محیط زیست و بازچرخانی صحیح سرمایه کشور. فراتر از مباحث محیط زیست، بازچرخانی پلیمرها نشان دهنده میزان توسعه یافتگی کشورهاست.
۲۲۳۲۲۳
