همزمان با شروع بهار و تابستان موج سفرها به سمت شمال ایران شروع می‌شود. شمال ایران با توجه به اقلیم معتدل و مرطوب و همچنین وجود دریای خزر و جنگل‌های انبوه، در شش ماه اول سال برای گردشگران داخلی مقصد بسیار جذابی است. در این میان اما شهرها و روستاهای شرقی حاشیه‌ی دریای خزر بسیار گمنام و بی نشان مانده‌اند. یکی از این شهرهای زیبا که در شرق دریای خزر واقع شده گمیش تپه است. گمیش تپه به شهر آپارتمان‌های تاریخی مشهور است. امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند به معرفی این شهر تاریخی می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

گمیش تپه

گمیش تپه یکی از شهرهای استان گلستان است که این شهر در حاشیه شرقی دریای خزر واقع شده است. نام بومی این شهر کوموش دپه است که در زبان محلی به معنای «تپه نقره‌ای» است. در باب اینکه چرا نام این منطقه تپه نقره‌ای گذارده شده روایات متعددی وجود دارد. کوموش در زبان ترکمن به معنای نقره است. گفته می‌شود در اواسط دوره قاجار اشیاء و ظروف نقره‌ای بسیاری در این منطقه یافت شده است. اما در روایت دیگری اشاره به نمکزار بودن تپه در زمانی که آب دریا بالاتر بوده، دارد. با تابش آفتاب و بازتاب نور آفتاب و ماه این تپه از مسافت دور به مانند نقره می‌درخشیده است.  

گیمش تپه از قدیمی‌ترین شهرهای ترکمن نشین شمال ایران بوده است. به طور کلی گمیشان نام منطقه‌ای در شرق دریای خزر و شمال استان گلستان بوده است. گیمشان منطقه‌ای است که شهرهای گمیش تپه، خواجه نفس، امچلی، قارقی و روستاهای اطراف را دربر گرفته است. در حال حاضر گمیشان نام شهرستانی به مرکزیت شهر گمیش تپه است.

آپارتمان‌های تاریخی گمیش تپه

خانه‌های شهر گمیش تپه عجیب است. در این شهر آپارتمان‌هایی با قدمت 150 ساله وجود دارد که ساکنانش همچنان در آن زندگی می‌کنند و برخی هم برای ساخت خانه‌هایشان از آجرهای دیوار گرگان استفاده کرده‌اند. به طور کلی خانه‌های گمیش تپه دو دسته هستند. دسته اول که خانه‌هایی که اصالت بیشتری دارند و تماما از چوب ساخته شده‌اند و عموما مربوط به دوران قاجار هستند و گروه دوم خانه‌هایی با اصالت کمتر که در ساخت آن از آجر و چوب استفاده شده و مربوط به دوره پهلوی می‌باشد.

خانه‌ها و آپارتمان‌های قدیمی شهر سه طبقه و بسیاری نیز دو طبقه هستند. اغلب این ساختمان‌ها از چوب و الوارهایی که از شوروی سابق وارد می‌شده، ساخته و در معماری آن‌ها اتاق‌ها به شکل خاصی ساخته شده‌اند. دالان‌ها و شومینه‌های اتاق‌ها در این آپارتمان‌ها منحصر به فرد هستند. برخی از آپارتمان‌ها که تماما از چوب ساخته شده‌اند، به وسیله کارهای خراطی بدون استفاده از میخ بنا شده‌اند. این ساختمان‌ها مربوط به قشر خاصی نبوده است و هر کسی که توان ساخت آن را داشته اقدام به ساختمان‌سازی می‌کرده است.

بخش زیادی از این خانه‌ها و آپارتمان‌ها با الهام از ساختمان‌های شوروی سابق و تجربه‌هایی که معماران در زمینه ساخت و ساز داشته‌اند، بنا شده‌ است. این نوع معماری را در هیچ نقطه از ایران نداریم و این می‌تواند نقطه قوتی برای صنعت گردشگری شهر باشد.

آن چیزی که در معماری خانه‌ها مهم بوده اندود نمای بیرونی معماری ساختمان‌هاست که با ماسه آهک پوشیده شده است. به طور کلی کشیدگی پلان معماری این خانه‌ها شرقی- غربی است و خانه‌ها به دلیل مسایل اقلیمی و کوران هوا به صورت شمالی- جنوبی قرار گرفته شده‌اند. از طرفی خانه‌ها در این منطقه برون‌گرا و باز هستند و اغلب دارای حیاط‌های وسیعی هستند که از چهار طرف برای ایجاد کوران هوا باز است. در این منطقه به مانند اکثر شهرهای شمالی ایران حریم خصوصی معنایی ندارد و عمدتا دیوار خانه‌های این منطقه محصور نبوده و به حیاط‌های یکدیگر راه دارد.

عمده خانه‌های این منطقه به شکل قرینه هستند، یعنی طبقات اول به صورت قرینه ساخته شدند و فضاها و راهروهایی در مرکز اتاق‌ها در طبقه اول وجود داشته است. داخل برخی از خانه‌ها هم از شمال به جنوب و از شرق به غرب عمود برهم ساخته شده‌اند.

جاذبه‌های گردشگری گمیش تپه

گمیش تپه علاوه بر آپارتمان‌های تاریخی جاذبه‌های دیدنی دیگری هم دارد که عبارت است از:

• جزیره آبسکون: این جزیره تاریخی در میان مردم محلی به کوره سو به معنای آب ساکن معروف است.
• موزه مردم شناسی: یکی از آپارتمان‌های تاریخی در میان شهر گمیش تپه است که مربوط به دوره پهلوی اول است و تبدیل به موزه مردم شناسی شهر شده است.
• گل فشان قارن یارق: گل فشان قرن یارق پدیده‌ای آتشفشانی طبیعی است که در گذشته از دهانه آن به جای مواد مذاب گِل همراه گاز خارج می‌شده است. این گل فشان اکنون به صورت تپه‌ای مخروطی است که تأثیر فرسایش در آن کاملاً مشهود است. قارن یارق یک کلمه ترکمنی است و در این زبان به معنی شکم پاره یا جایی که شکم زمین شکافته، است.

(عکس از ایسنا)

• دیوار قزل آلانگ: دیوار بزرگ جرجان (جرجان نام باستانی گنبدکاووس) یا دیوار سرخ که در متون قدیمی با نام مار سرخ نیز نامیده شده، دیواری تاریخی است که از کنار دریای خزر در سمت شمال غربی شهر گمیش دپه آغاز و تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه می‌یافته‌ است. امروزه تقریباً تمام این دیوار از بین رفته است و تنها بخش‌های کوچکی از آن که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است.
• تالاب بین‌المللی گمیشان: تالاب گمیشان جزء تالاب‌های بین‌المللی است که با ۱۷۷۰۰ هکتار وسعت و عمق متوسط یک و نیم متر در شمال شرق بندر ترکمن و در شرق گمیش تپه واقع شده‌ است.

سخن نهایی

گمیش تپه یکی از شهرهای تاریخی در شمال استان گلستان است که به علت کویری بودن این استان کمتر مورد توجه گردشگران واقع شده است. اما با ورود به این شهر و ارتباط با مردمان این منطقه، خاطرات به یاد ماندنی برای شما ثبت خواهد شد. این بار به جای سفر به استان‌های مازندارن و گیلان راهی استان گلستان شوید و از گمیش تپه و شهرها و روستاهای اطراف آن بازدید کنید. امروزه در این شهر اقامتگاه‌های بومگردی احداث شده که از محدود گردشگران ورودی به شهر استقبال می‌کنند. میراث فرهنگی منطقه نیز در تلاش برای حفظ و مرمت آپارتمان‌های تاریخی شهر است. اگر سفری به این منطقه داشتید، آن را در قالب سفرنامه با ما به اشتراک بگذارید.