طراحی و ساخت جنگنده دانش بالایی می‌خواهد، چرا که باید در آن از پیشرفته‌ترین دانش روز جهان استفاده شود که جمهوری اسلامی ایران در چند سال اخیر به آن دست پیدا کرده است، جوانان ایرانی توانسته‌اند تا امروز پرنده‌هایی چون کوثر، صاعقه و یاسین را بسازند و امروز هم در حال ساخت جنگنده نسل پنجم هستند که اسم آن قاهر ۳۱۳ است.
در ساخت یک پرنده نظامی از ساخت کوچک‌ترین پیچ تا بدنه، کار بسیار دشوار است؛ چرا که در صورت عدم کارایی لازمِ هر قطعه فرآیند ساخت متوقف می‌شود، نکته جالب این است که در این زمینه متخصصان کشورمان تا حد زیادی به دانش بومی خود اتکا دارند و امروز بیش از ۹۰ درصد قطعات جنگنده‌های کشور بومی هستند.
یک جنگنده نظامی از چند بخش اصلی چون موتور، سیستم هدایت و تسلیحات تشکیل می‌شود؛ در کنار این بخش‌ها یک قسمت مهم دیگر هم وجود دارد که ضامن جان خلبان است و آن هم صندلی خلبان است که در زمان پرواز و در صورت وجود خطر می‌تواند خلبان را از مرگ نجات دهد.
صندلی که جان ده‌ها هزار خلبان را نجات داده است
Ejection Seat یا صندلی اِجکت سامانه‌ای است که از آن برای نجات خلبان یا سایر سرنشینان یک هواپیما نظامی در موقعیت اضطراری استفاده می‌شود؛ نکته مهم درباره صندلی اجکت این است که وقتی در سال ۱۹۴۶ میلادی ساخته شد این تصور که باعث پیشرفتی شگرف در صنعت هواپیماهای نظامی شود وجود نداشت، اما جالب است که بدانیم تا امروز این صندلی جان بیش از ۱۰ هزار خلبان از حدود ۱۰۰ نیروی هوایی جهان را نجات داده است.
ایده صندلی‌پران در سال ۱۹۳۴ میلادی توسط جیمز مارتین و والنتین بیکر موسسان شرکت هواپیما سازی مارتین- بیکر ارائه و حدود ۱۰ سال بعد مطالعات روی آن انجام شد و در سال ۱۳۴۶ اولین نمونه آن ساخته شد؛ در ماه جولای همان سال برنارد لینچ با یک فروند هواپیمای گلستر متئور در ارتفاع ۸ هزار پایی و سرعت ۵۱۰ کیلومتری بر فراز فرودگاه چلگروو این صندلی را تست کرد و از آن پس تا امروز همه نیروهای هوایی در پرنده‌های نظامی خود و برای حفظ جان خلبان از صندلی اجکت استفاده می‌کنند.
خلبان زمانی از سیستم اجکت استفاده می‌کند که دیگر هیچ شانسی برای ادامه پرواز نداشته باشد، یعنی جنگنده هدف قرار گرفته باشد یا به دلیل نقص فنی توان کنترل پرنده وجود نداشته باشد، در این صورت طبق دستورات چون حفظ جان خلبان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند فرآیند اجکت انجام می‌شود.
در فرآیند eject ابتدا خلبان با کشیدن یک ضامن شیشه کابین خلبان را به وسیله راکت‌های مخصوصی که در بدنه تعبیه شده از جنگنده جدا می‌کند، سپس ضامن صندلی را کشیده که در این زمان راکت‌های تعبیه شده در زیر صندلی عمل کرده و خلبان را از پرنده خارج می‌کند.
راکت‌ها پس از عمل کردن، خلبان را در عرض ۱.۸ ثانیه به ارتفاع ۱۰۰ متری پرتاب می‌کند و پس از آن خلبان به وسیله چتری که در پشت صندلی نصب شده فرآیند فرود را آغاز می‌کند و به همین دلیل است که پیش از پرواز خلبان به وسیله چند کمربند به صندلی متصل می‌شود؛ نکته مهم این است که در صورت اجکت ارتفاع نقش ویژه‌ای دارد، اگر خلبان زیر ارتفاع ۵ کیلومتر از سطح دریا اجکت کند صندلی از خلبان جدا می‌شود، اما اگر ارتفاع بیشتر باشد چون اکسیژن کمی در هوا وجود دارد خلبان از کپسول اکسیژن تعبیه شده در صندلی استفاده می‌کند.
فشار کشنده‌ای که خلبان تحمل می‌کند
در صورت اجکت نیرویی بیش از ۱۸ جی به خلبان وارد می‌شود که در صورت نپوشیدن لباس جی سوت که مخصوص خلبانی است به خاطر افت کلی فشار خون نفر در لحظه جان خود را از دست می‌دهد؛ البته فرآیند اجکت بسیار به حالت هواپیما بستگی دارد، در بیشتر جنگنده‌ها خلبان برای اجکت باید در سرعت و ارتفاع مناسب باشد و هواپیما در حالت افقی قرار گرفته باشد.
در صورتی که جنگنده حالتی غیر از افقی داشته باشد به دلیل فشار جی وارده آسیب‌های جدی به خلبان وارد می‌شود مانند اتفاقی که برای خلبان F-۱۵ آمریکایی در خلیج مکزیک رخ داد، در این پرواز خلبان در زمانی که دماغه پرنده به سمت زمین بود و سرعتی نزدکی ۱.۵ ماخ داشت بیرون پرید که باعث شد از ۲۳ نقطه دچار شکستگی شدید شود؛ از طرف دیگر خلبان در هنگام اجکت باید سر خود را تقریباً تا میان پاهایش بیاورد تا گردن او در هنگام اجکت از جا کنده نشود.
بهترین حالت برای اجکت مناسب زمانی است که سرعت پرنده بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر است و در حال سقوط سریع هم نیست؛ البته شرکت زوزدای روسیه ادعا کرده صندلی‌های پرتاب شونده پرنده‌های روسی مانند نوعی که در میگ ۲۹ یا ۳۱ به کار برده شده به خلبان اجازه می‌دهد در هر ارتفاع و سرعتی فرآیند اجکت را انجام دهد، به شرط آن که لباس و کلاه مخصوص فشار پوشیده باشد موضوعی که برای متخصصان ایرانی هم بسیار مهم است.
صندلی سریر؛ حافظ جان خلبانان ایرانی
با ورود میگ ۲۹ به ایران و روحیه بالای متخصصان کشورمان کار اورهال این جنگنده توسط جوانان انقلابی شروع شد و همین موضوع باعث شد تا افسران نیروی هوایی توانایی‌های خود را بار دیگر به جهانیان نشان دهند؛ آن‌ها توانستند از روی صندلی‌پران جنگنده روسی صندلی اجکت سریر ایرانی را آن هم با قابلیت بهتر بسازند.
این صندلی تماما بومی که نمونه صندلی کا-۳۶دی ام۲ نصب شده بر روی هواپیماهای میگ، سوخو و بالگرد کاموف ۵۰ است می‌تواند عقاب‌های تیز پرواز کشورمان را در سرعت تا ۲.۵ ماخ و ارتفاع ۲۰ کیلومتر بدون هیچ مشکلی از پرنده خارج و جان آن‌ها را حفظ کند.
نکته مهم این است که پیش‌تر نیز متخصصان نیروی هوایی کشورمان توانسته بودند شبیه‌ساز صندلی اجکت را بومی سازی و کمک شایانی به آموزش خلبانان جوان کشور کنند، این شبیه‌ساز که طول ریلی ۷.۵ متر دارد کارآموز را در زاویه ۱۵ درجه پرتاب می‌کند و نیروی ۱۰ جی را وارد می‌کند.
در حال حاضر صندلی‌پران سریر روی تعدادی از جنگنده‌های صاعقه ۱، صاعقه ۲، کوثر و یاسین نصب شده است و احتمالا از آن در جنگنده نسل پنجم قاهر ۳۱۳ هم استفاده خواهد شد که این نشان از توانمندی بالای متخصصان ایرانی دارد.
نکته جالب این است که این دستاورد در نمایشگاه اقتدار ۴۰ که به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شده بود در معرض نمایش عمومی قرار گرفت که علاوه بر مردم توجه بسیاری از مقامات خارجی را به خود جلب کرد؛ نکته جالب دیگر این که این صندلی تمام مراحل خود از ساخت تا تست را در داخل کشور گذرانده است.
نمایش این دستاورد در معرض عموم نشان از این موضوع دارد که جوانان ایران اسلامی سال‌هاست که به چنین توانایی رسیدند و حتما در راستای ارتقای آن حرکت کردند که این موضوع دشمن را می‌ترساند.
۲۷۲۷
