از شب باز شدن رگ‌های میرزا تقی‌خان امیرکبیر در حمام فین کاشان به دست دژخیمان تحت فرمان ناصرالدین شاه قاجار و البته با تحریک مهدعلیا مادر شاه و میرزا آقاخان نوری در ۲۰ دی ۱۲۳۰، انگار تاریخ معاصر ایران در دی ماه با حوادث غالبا تلخ رقم خورد. از آن روز بیش از ۱۶۸ سال می‌گذرد و در این بین اتفاقات تلخ و شیرینی برای ایرانیان در دی ماه به وقوع پیوسته است. از مرگ مشکوک آقاتختی در هتلی در تهران تا زلزله بم، از ترور شهدای هسته‌ای تا سقوط هواپیماهای فرماندهان سپاه و ارتش، از تصادف و غرق شدن کشتی سانچی تا آتش‌سوزی و فرو ریختن ساختمان قدیمی پلاسکو، از درگذشت اکبر هاشمی‌رفسنجانی تا ترور سردار سپهبد شهید قاسم سلیمانی.

در این گزارش به ۱۰ اتفاق سیاسی-نظامی مهم ایران در ۲۵ سال اخیر نگاهی کوتاه خواهیم داشت:

۱۳ دی ۱۳۹۸؛ ترور حاج قاسم سلیمانی

بامداد ۱۳ دی ۱۳۹۸ خبری مهم ایران را در غصه و دنیا را در بهت فرو برد. ارتش تروریستی آمریکا با دستور مستقیم دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، ابومهدی المهندس قائم‌مقام حشدالشعبی عراق و ۸ همراه ایرانی و عراقی این دو فرمانده جبهه مقاومت را در نزدیکی فرودگاه بغداد به وسیله موشک‌های پهپادهای خود ترور کرد و به شهادت رساند. وحید زمانی‌نیا، حسین پورجعفری، شهروز مظفری‌نیا و هادی طارمی همراهان ایرانی سردار سلیمانی بودند که در این اقدام تروریستی به شهادت رسیدند.

انتشار این خبر موجی از خشم و ناراحتی را میان ایرانیان و بسیاری از مردم کشورهای منطقه به‌خصوص جبهه مقاومت در عراق، سوریه، لبنان، یمن و … به راه انداخت. مراسم تشییع پیکر و وداع با این شهدا در شهرهای کاظمین، بغداد، کربلا و نجف در عراق و اهواز، مشهد، تهران، قم و کرمان در ایران با حضور چند میلیونی مردم نشان داد که انتقام ترور حاج قاسم و یارانش توسط ارتش تروریستی آمریکا از خواسته‌های اصلی مردم ایران و عراق است. خروج نیروهای آمریکایی از منطقه از جمله مطالبات اصلی ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش پس از ترور شهید سلیمانی بود.

۱۸ دی ۱۳۹۸؛ حمله موشکی سپاه به پایگاه عین‌الاسد

در حالی که هنوز پیکر سردار شهید قاسم سلیمانی در زادگاهش کرمان به خاک سپرده نشده بود درست در همان ساعت ۱:۲۰ بامداد که حاج قاسم و یارانش ترور شدند، نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عملیاتی با عنوان “شهید سلیمانی” و با شلیک ۱۳ فروند موشک بالستیک طرح قیام و فاتح ۳۱۳، به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد عراق که مقر فرماندهی نیروهای آمریکایی در منطقه به حساب می‌آید، سیلی کوچکی در پاسخ به اقدام تروریستی آمریکایی‌ها به ارتش آنها زد.

این اقدام ایران در حالی صورت گرفت که پس از ترور شهید سلیمانی، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تهدید کرده بود که در صورت اقدامی از سوی ایران علیه منافع آمریکا، این کشور ۵۲ نقطه مهم فرهنگی و سیاسی ایران را هدف قرار خواهد داد اما پاسخ قاطع ایران و بی‌عملی آمریکایی‌ها نشان داد که اظهارات ترامپ مثل بسیاری دیگر از صحبت‌هایش ناشی از به قول رهبر انقلاب اسلامی، “دیوانگی” رئیس‌جمهور فعلی ایالات متحده آمریکاست. به گزارش منابع غربی و عربی خسارات فراوانی به پایگاه عین‌الاسد وارد شده و حتی گفته می‌شود که این حمله موشکی ایران تعدادی کشته و زخمی هم روی دست ارتش تروریستی آمریکا گذاشته، هر چند هنوز آمار دقیقی از خسارت‌های وارد شده بر این پایگاه آمریکایی از سوی مقامات ایالات متحده اعلام نشده است.

۱۸ دی ۱۳۹۸؛ اشتباه پدافندی در هدف گرفتن هواپیمای اوکراینی

ساعاتی پس از حمله موشکی نیروی هوافضای سپاه پاسداران به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد یک فروند هواپیمای بوئینگ اوکراینی دقایقی پس از پرواز از فرودگاه امام خمینی (ره) در نزدیکی تهران سقوط کرد و ۱۷۹ سرنشین آن جان باختند. از دقایق ابتدایی این ماجرا برخی رسانه‌ها گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال هدف قرار گرفتن این هواپیما مطرح کردند و جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا و ولادیمیر زلینسکی رئیس‌جمهور اوکراین خواهان بررسی همه ابعاد این ماجرا شدند. مسئولان سازمان هواپیمایی ایران که از واقعیت ماجرا اطلاعی نداشتند ابتدا به تکذیب احتمال برخورد موشک با هواپیما پرداختند و سرانجام بیانیه ۲۱ دی ستاد کل نیروهای مسلح واقعیت ماجرا را روشن کرد.

در این بیانیه پنج بندی ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد که “بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد، هواپیمای مسافربری اوکراینی مورد اصابت قرار گرفته که متاسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی شد.”

ساعاتی پس از این بیانیه هم امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با عذرخواهی به خاطر این اشتباه سهوی سپاه به ارائه توضیحاتی درباره این ماجرا پرداخت. در این حادثه تلخ از میان ۱۷۹ سرنشین و خدمه این هواپیمای مسافربری که تمامی آنها جان باختند، ۱۴۷ نفر ایرانی به شهادت رسیدند و ۳۲ نفر از اتباع کشورهای کانادا، اوکراین، سوئد، افغانستان و انگلستان درگذشتند.

۷ دی ۱۳۹۶؛ آغاز اعتراضات خیابانی

هفتم دی ۱۳۹۶ سرآغاز اتفاقاتی بود که چندین روز کشور را درگیر خود کرد. گروهی خاص از مخالفین دولت در مشهد با راه‌اندازی تظاهراتی اعتراضی نسبت به سیاست‌های اقتصادی دولت و وضع معیشتی کشور آغازگر اعتراضاتی بودند که باعث شد دامنه این اعتراضات به چند شهر دیگر هم کشیده شود و اعتراضات خیابانی و به دنبال آن آشوب و شعارهای ساختارشکنانه، دی ۱۳۹۶ را به یکی از ماه‌های پرتنش در سال‌های اخیر بدل کند.

۱۹ دی ۱۳۹۵؛ درگذشت اکبر هاشمی‌رفسنجانی

شامگاه ۱۹ دی ۱۳۹۵ خبری ایرانیان و حتی جهانیان را دچار شوک کرد. آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی در حالی که مشغول شنا در یکی از استخرهای مجموعه سعدآباد تهران بود دچار علائم ایست قلبی شد و پس از انتقال به بیمارستان شهدای تجریش در سن ۸۳ سالگی درگذشت. هاشمی‌رفسنجانی که آن زمان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام بود، سابقه دو دوره ریاست جمهوری، دو دوره ریاست مجلس شورای اسلامی، فرماندهی جنگ در دوران دفاع مقدس، عضویت در شورای انقلاب، ریاست مجلس خبرگان رهبری و بسیاری از مناصب کلیدی نظام جمهوری اسلامی را در کارنامه داشت که با مرگش میلیون‌ها نفر با حضور در مراسم تشییع و تدفین وی ارادت خود را به این انقلابی قدیمی و از استوانه‌های نظام جمهوری اسلامی نشان دادند.

۲۶ دی ۱۳۹۴؛ تاریخ اجرای برجام

برنامه هسته‌ای ایران که سال‌ها مورد مناقشه میان ایران و گروه ۵+۱ بود سرانجام با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در  ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، آلمان + آمریکا) منعقد شد و با توافق‌های بعدی روز ۲۶ دی ۱۳۹۴ به عنوان تاریخ اجرای برجام یعنی برداشتن همه تحریم‌های هسته‌ای ایران و آغاز تعهدات برجامی ایران تعیین شد.

هرچند در اردیبهشت ۱۳۹۷ دونالد ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد اما سایر طرفین برجام به این توافق پایبند ماندند. با این وجود و با عمل نکردن طرف اروپایی به تعهداتش ایران در پنج گام میزان تعهدات خود را کاهش داد که این کار با بیانیه سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) مواجه شد و به نظر می‌رسد با روند کنونی و در صورت عمل نکردن ۱+۴ به تعهداتشان چیزی از این توافق تاریخی که زحمات زیادی برای آن کشیده شد باقی نماند.

۲۱ دی ۱۳۹۰؛ ترور شهید مصطفی احمدی‌روشن

شهید مصطفی احمدی‌روشن معاون بازرگانی سایت هسته‌ای نطنز و دانش‌آموخته  رشته مهندسی شیمیاز دانشگاه صنعتی شریف بود.  احمدی‌روشن که از دانشمندان هسته‌ای ایران به حساب می‌آمد در ساعت ۸:۳۰ صبح ۲۱ دی ۱۳۹۰ پس از خروج از منزل توسط یک راکب موتورسیکلت در حالی که یک بمب مغناطیسی به در ماشین‌اش چسبانده شد در خیابان گل‌نبی تهران در ۳۲ سالگی ترور شد و به همراه رضا قشقایی‌فرد به شهادت رسید.

مدتی پس از این ترور، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که سربازان گمنام امام زمان (عج) در یک سلسله عملیات سنگین و همه‌جانبه توانستند عوامل اصلی ترور  شهیدان مصطفی‌احمدی روشن و رضا قشقایی‌فرد را در مکان‌های مختلف شناسایی و طی عملیاتی به سرعت آن‌ها را دستگیر کنند. این عملیات تروریستی توسط سازمان‌های جاسوسی رژیم صهیونیستی و متحدانش سازماندهی شده بود.

۲۲ دی ۱۳۸۸؛ ترور شهید مسعود علی‌محمدی

بامداد ۲۲ دی ۱۳۸۸ شهید مسعود علی‌محمدی استاد فیزیک دانشگاه تهران هنگام بیرون آمدن از منزلش بر اثر انفجار یک بمب کنترل از راه دور در قیطریه تهران ترور شد و به شهادت رسید. بمب منفجرشده در یک موتورسیکلت که به فاصله یک متری از در ورودی منزل شهید علی‌محمدی به یک درخت بسته و جاسازی شده بود. شهید علی‌محمدی دارای دکترای فیزیک با گرایش ذرات بنیادین از دانشگاه صنعتی شریف و از دانشمندان هسته‌ای ایران بود که به دنبال ترور هدفمند دانشمندان هسته ای ایران توسط سرویس اطلاعاتی رژیم صهیونیستی و متحدانش در سن ۵۰ سالگی به شهادت رسید.

۱۹ دی ۱۳۸۴؛ سقوط هواپیمای حامل فرماندهان سپاه و شهادت سردار احمد کاظمی و یارانش

بامداد روز دوشنبه، ۱۹ دی ۱۳۸۴، یک فروند هواپیمای فالکون ۲۰ متعلق به نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شمال‌غرب ایران و در نزدیکی ارومیه (روستای آیدملو از بخش بکشلوچای) سقوط کرد. در این سانحه هوایی تعدادی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از جمله سردار سرتیپ احمد کاظمی، فرمانده نیروی زمینی سپاه و از فرماندهان بزرگ دوران دفاع مقدس به شهادت رسیدند.

علاوه بر شهید کاظمی که از دوستان نزدیک حاج قاسم سلیمانی به حساب می‌آمد، شهیدان سرتیپ سعید مهتدی‌جعفری فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله، سرتیپ سعید سلیمانی معاون عملیات نیروی زمینی سپاه، سرتیپ نبی‌الله شاه‌مرادی معاون اطلاعات نیروی زمینی سپاه، سرتیپ خلبان عباس کربندی‌مجرد فرمانده پایگاه هوایی قدر نیروی هوایی سپاه و خلبان یکم پرواز، سرتیپ غلامرضا یزدان فرمانده توپخانه‌ نیروی زمینی سپاه، سرتیپ صفدر رشادی معاون طرح و برنامه نیروی زمینی سپاه، سرتیپ خلبان احمد الهامی‌نژاد فرمانده دانشکده پروازی نیروی هوایی سپاه و کمک‌خلبان، سرتیپ دوم حمید آذین‌پور رئیس دفتر فرماندهی نیروی زمینی سپاه، سرهنگ مرتضی بصیری مهندس پرواز و پاسدار محسن اسدی افسر همراه فرمانده نیروی زمینی سپاه در این حادثه به شهادت رسیدند. از کار افتادن دو موتور هواپیما علت سقوط این فالکون ۲۰ بود.

۱۵ دی ۱۳۷۳؛ سقوط هواپیمای حامل فرماندهان ارتش و شهادت امیر منصور ستاری و همراهانش

در ۱۵ دی ۱۳۷۳ هواپیمای جت‌استار حامل تعدادی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در فاصله ۶۴ کیلومتری فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان در جاده نائین-یزد دچار سانحه شد و سقوط کرد. امیر سرتیپ منصور ستاری فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی و از فرماندهان بزرگ دوران دفاع مقدس به همراه چند تن دیگر از فرماندهان و افسران نیروی هوایی در این حادثه به شهادت رسیدند.

همراهان شهید ستاری در این پرواز شهیدان خلبان مصطفی اردستانی معاون عملیات نیروی هوایی ارتش، خلبان سید علیرضا یاسینی معاون هماهنگ‌کننده و رئیس ستاد نیروی هوایی ارتش، احمد شجاعی، حسن رزاقی- شریفی مسئول دفتر شهید ستاری، خلبان جمشیدی خلبان پرواز، خلبان جم‌منش کمک‌خلبان پرواز، سنایی مهندس پرواز، پورزاری افسر و محافظ همراه، محتشمی افسر و محافظ همراه و محسنی افسر و محافظ همراه بودند.

برخی از اتفاقات تاریخ معاصر ایران در دی ماه به شرح زیر است:

در دی ماه برخی شخصیت‌های سیاسی، نظامی و مذهبی متولد شده‌اند:

همچنین درگذشت برخی از شخصیت‌های سیاسی، نظامی و مذهبی در این ماه اتفاق افتاده است:

بر مبنای تحقیقات نوشیروان کیهانی‌زاده، تاریخ‌نگار  در دی ماه حوادث دیگری هم اتفاق افتاده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۲۷۲۷