روانشناختی ای می پردازیم که رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می دهند و منطق را از او می گیرند.

۱- سندرم قورباغه در آب جوش
حقایق روانشناختی درباره رفتار انسان
نام این سندرم از یک آزمایش واقعی گرفته شده. اگر یک قورباغه را درون یک دیگ پر از آب بگذارید که دمای مناسبی دارد و به تدریج حرارت را زیاد کنید، قورباغه آنقدر برای متعادل کردن دمای بدن خود تلاش می کند که خسته می شود و توان خود را از دست می دهد، در نتیجه، وقتی آب به نقطه ی جوش می رسد دیگر نمی تواند از دیگ بیرون بپرد. اما اگر قورباغه را از ابتدا درون آب جوش بگذارید، فوراً بیرون می پرد.

این مسأله در مورد انسان ها هم صدق می کند. وقتی دچار گرفتاری ای می شویم، ترجیح می دهیم مشکلاتی که هنوز اندک هستند را تحمل کنیم و این مسأله آنقدر ادامه پیدا می کند که وضعیت به بدترین حالت ممکن می رسد. روابط ناخوشایند و شغلی که به آن بی علاقه هستیم، هر دو تله هایی هستند که به خاطر بی میلی به تغییر وضعیت، خود را گرفتار آن ها می کنیم.

۲- تفکر محافظه کارانه
مغز ما به باورهای قدیمی ما وفادار می ماند و آن ها را رها نمی کند و اطلاعات جدید و تصدیق شده را نادیده می گیرد. برای مثال، مردم در گذشته اعتقاد داشتند که کره ی زمین نه گرد، بلکه صاف است (حتی امروزه هم چنین افرادی وجود دارند). چون برایشان راحت تر بود که اینطور فکر کنند.

بسیاری از ما هم در زندگی روزمره ی خود به شدت محافظه کار هستیم. برای ما سخت است اطلاعات منسوخ شده و حتی احساساتی که تازگی خود را از دست داده اند را کنار بگذاریم.

۳- اثر شترمرغ
وقتی اوضاع بد می شود، در بیشتر مواقع دلمان نمی خواهد که از مشکلات خود چیز زیادی بدانیم و وارد جزئیات شویم، مثل شترمرغی که سرش را در شن ها پنهان می کند. ما اطلاعاتی که ناراحت مان می کنند را نادیده می گیریم و ترجیح می دهیم به مشکل مان فکر نکنیم. مثل دوران مدرسه که اگر معلم هنوز برگه های امتحان را تصحیح نکرده بود خوشحال می شدیم چون نمی خواستیم نتیجه ی امتحان مان را بدانیم.

۴- اثر نقطه ی کور
شاید متناقض به نظر برسد اما عدم توانایی ما در دیدن تعصبات شناختی خودمان، خود نوعی تعصب محسوب می شود. اثر نقطه ی کور هم به همین شکل است. آدم ها مشکلات رفتاری دیگران را می بینند اما حتی واضح ترین عیب های خودشان اصلا به چشم شان نمی آید. تحقیقات نشان داده است که هر کسی دست کم یک بار این پدیده را تجربه کرده است.

۵- خطایتمرکز بر اطلاعات در دسترس

گاهی ارزیابی ما از ارزش اطلاعات در دسترس مان بیشتر از ارزش واقعی آن ها است. این مسأله به ویژه زمانی رخ می دهد که می خواهیم تصمیمی بگیریم. برای مثال، کسی که از عادت بد خود دفاع می کند، می گوید که کسی را می شناسد (یا ممکن است اصلاً او را شخصاً نمی شناسد و فقط در موردش شنیده است) که روزی سه پاکت سیگار می کشید اما صد سال عمر کرد. مغز ما نه فقط احتمال وقوع چنین نمونه ی منحصر به فردی، بلکه احتمال صحت نداشتن آن را هم در نظر نمی گیرد. در نتیجه، شخص به طور خودکار این نمونه ی خوب را به شرایط خود ربط می دهد و اصلاً احساس نگرانی نمی کند.

۶- اثر دانینگ-کروگر
ما وقتی کار جدیدی را یاد می گیریم، در مورد تصوری که از استعداد خود پیدا می کنیم دچار تعصب می شویم، که نتیجه ی آن به وجود آمدن اعتماد به نفس کاذب خواهد بود. به همین دلیل است که افراد تازه کار و بی تجربه به همکاران با تجربه ی خود توصیه های به زعم خودشان ارزشمندی می کنند، در حالی که اشتباهات خود را اصلاً نمی بینند. هر چه تجربه ی بیشتری کسب کنیم، بیشتر متوجه می شویم که هنوز چیزهای زیادی وجود دارد که بلد نیستیم و خودمان را خوب نمی شناسیم.

۷- ترجیح دادن ریسک صفر
تحقیقی نشان داده است اگر از آدم ها بخواهید بین اینکه ریسک پایینی را به صفر برسانند یا اینکه ریسک بالایی را به میزان چشمگیری کاهش دهند، اکثریت مورد اول را انتخاب می کنند، حتی اگر نتیجه ی آن زیان بخش باشد. مثلاً ترجیح می دهید ریسک پایین سوانح هوایی به کل از بین برود یا تصادفات رانندگی زیادی که رخ می دهد به میزان چشمگیری کاهش پیدا کند؟ در اغلب موارد، ریسک صفر برای مغز گزینه ی جذاب تری است.

۸- اثر خرچنگ ها در سطل
مشاهدات نشان می دهد یک خرچنگ تنها زمانی می تواند از درون یک سطل خودش را بیرون بکشد که تنها باشد. اما اگر خرچنگ های دیگری هم درون سطل وجود داشته باشند، آن ها سعی می کنند جلوی بالا رفتن خرچنگی که می خواهد فرار کند را بگیرند.

جامعه ی انسانی هم همینطور است. آدم ها به صورت ناخودآگاه نمی خواهند که کسی از اطرافیان شان تغییر مثبتی در زندگی اش ایجاد کند چون در مقایسه معلوم می شود که آن ها وضعیت بدی دارند. برای مثال، وقتی یکی از اعضای گروهی می گوید که تصمیم گرفته به باشگاه برود، بقیه ی گروه سعی می کنند با گفتن جملاتی مثل «همین طوری هم خوبی!» یا «احتیاجی بهش نداری!» و صحبت هایی از این دست، او را منصرف کنند، چون موفقیت آن شخص را نمی خواهند.

۹- اثر دکتر فاکس
این اثر هم تأثیر گذاری زیادی دارد و هم بسیار خطرناک هست. این پدیده باعث جذابیت اطلاعات مبهم و مشکوک برای عموم مردم می شود. علت این مسأله کاریزما است. بیشتر مردم حرف های یک گوینده ی خوش بیان را باور می کنند و در اغلب موارد متوجه منطقی نبودن یا حتی اشتباه بودن حرف های او نمی شوند. در عین حال، هر چه صلاحیت گوینده بیشتر اما در ظاهر کمتر ترغیب کننده باشد، حرف های او کمتر مهم به نظر می رسد. به همین دلیل است که حتی امروزه هم فرقه ها و علوم جعلی طرفداران زیادی دارند.

۱۰- پیش بینی احساسی
تصور کنید که رابطه ی عاطفی جدیدی را شروع کرده اید و احساس می کنید که شیفته ی شریک عاطفی تان شده اید، اما در واقع احساس تان را با عشق اشتباه گرفته اید. مغز شما عروسی تان در آینده را تصور می کند و شما در مورد زندگی زیبایی که در کنار هم خواهید داشت خیالبافی خواهید کرد. با این حال، وقتی این احساسات اولیه از بین برود، ممکن است احساس کنید که شریک عاطفی تان انتظارات شما از یک زیبا را برآورده نمی کند و از او ناامید شوید. این مسأله در مورد هر چیز دیگری هم که انتظار بالایی از آن داشته باشید صدق می کند. هر چه بیشتر برای چیزی صبر کنید و هیجان بیشتری قبل از وقوعش داشته باشید، در نهایت وقتی انتظار به پایان برسد کمتر احساس خوشحالی خواهید کرد.

روزیاتو