از دید پژوهشگران مختلف، پتانسیل یک مادۀ مخدر برای اعتیادآور بود را می‌توان از میزان آسیبی که ایجاد می‌کند، قیمت آن در خیابان، میزانی که آن ماده سیستم دوپامین مغز را فعال می‌کند، میزان لذتی که استفاده کنندگان گزارش می‌کنند، میزان علائم ترکی که در هنگام کنار گذاشتن ماده بروز می‌کنند، و اینکه به چه راحتی فردی که آن ماده را امتحان می‌کند وابسته‌اش می‌شود، قضاوت کرد.

وجوه دیگری برای سنجش ظرفیت اعتیادآوری یک مادۀ مخدر نیز وجود دارند و حتی برخی پژوهشگران می‌گویند که هیچ ماده‌ای همیشه اعتیادآور نیست. بنابراین، با توجه به دیدگاه‌های مختلف پژوهشگران، یک راه برای رده‌بندی مواد مخدر اعتیادآور، پرسش از پنل‌هایی از متخصصان است.

در سال ۲۰۰۷، دیوید نات و همکارانش از متخصصان حوضۀ اعتیاد این پرسش را مطرح کردند که نتایج جالبی به همراه داشت.

۱. هرویین

نات و همکارانش، هرویین را در ردۀ اول اعتیادآوردترین مواد قرار دادند و به آن از حداکثر ۳ امتیاز، ۳ دادند. نتیجۀ آزمایش بر حیوانات نشان می‌دهد، هرویین مخدری است که باعث می‌شود تا سطح دوپامین در سیستم پاداش مغر تا ۲۰۰ درصد افزایش یابد. هرویین علاوه بر اعتیادآورترین بودن، خطرناک نیز هست، چرا که مقداری که موجب مرگ می‌شود تنها پنج برابر مقداری است که موجب نشئگی می‌شود.

استنشاقی، تزریقی یا دود کردن؟ این امر می‌تواند بر میزان اعتیادآوری ماده اثر بگذارد.

هرویین از لحاظ آسیبی که مصرف‌کنندگان و جامعه می‌زنند، در ردۀ دوم مضرترین مواد قرار گرفته است. بازار مخدر‌های افیونی غیرقانونی از جمله هرویین، در سال ۲۰۰۹، ۶۸ میلیارد دلار تخمین زده شده بود.

۲. کوکایین

کوکایین مستقیماً در مصرف مغز از دوپامین برای انتقال پیام‌ها از نورونی به نورون دیگر، تاثیر می‌گذارد. کوکایین مانع از نورون‌ها می‌شود تا سیگنال دوپامین را خاموش کنند، که نتیجۀ آن فعالیت غیرعادی راه‌های ارتباطی بخش پاداش مغز است. در آزمایش‌هایی که بر روی حیوانات انجام شده، کوکایین باعث شد تا سطح دوپامین به سه برابر سطح معمول برسد. تخمین زده می‌شود که بین ۱۴ تا ۲۰ میلیون نفر در سراسر جهان کوکایین مصرف می‌کنند و در سال ۲۰۰۹، بازار کوکایین حدود ۷۵ میلیارد دلار ارزش داشت.

کوکایین کراک از سوی متخصصان در ردۀ سوم مضرترین مواد قرار گرفته و کوکایین پودرشده که نشئگی ملایمتری دارد، در ردۀ پنجم مضرترین‌هاست. حدود ۲۱ درصد افرادی که کوکایین را امتحان می‌کنند، در برهه‌ای از زندگیشان گرفتارش می‌شوند. کوکایین مشابه دیگر محرک‌های اعتیادآور نظیر متاآمفتامین – که به خاطر گسترش دسترسی به آن در حال بدل شدن به معضل است- و آمفتامین است.

۳. نیکوتین

نیکوتین اصلی‌ترین مادۀ اعتیادآور توتون است. وقتی کسی سیگار می‌کشد، نیکوتین به سرعت توسط شش‌ها جذب می‌شود به مغز فرستاده می‌شود. پنل متخصصان در تحقیق نات و همکارانش، نیکوتین (توتون) را در ردۀ سوم اعتیادآورترین مواد قرار داده‌اند.

بیش از دو سوم آمریکایی‌هایی که سیگار کشیدن را امتحان کرده‌اند، گزارش داده‌اند که در طول زندگی حداقل برای مدتی به آن وابسته شده‌اند. در سال ۲۰۰۲، سازمان جهانی بهداشت تخمین زد که بیش از ۱ میلیارد سیگاری وجود دارند و تخمین زده شده که تا سال ۲۰۳۰، توتون هر ساله بیش از ۸ میلیون نفر را به کام مرگ خواهد فرستاد.

حیوانات آزمایشگاهی عقلشان می‌رسد که سیگار نکشند. اما، موش‌ها دکمه‌ای را فشار می‌دهند تا نیکوتین مستقیم وارد خونشان شود و این امر باعث می‌شود تا سطح دوپامین در سیستم پاداش مغزشان بین ۲۵ تا ۴۰ درصد افزایش یابد.

۴. باربیتورات‌ها

باربیتورات‌ها – که به گلوله‌های آّبی، گوریل‌ها، و خانم‌های صورتی نیز معروفند – طبقه‌ای از دارو‌ها هستند که در وهلۀ اول از آن‌ها برای درمان اضطراب و خوابیدن استفاده می‌شود. این دارو‌ها در سیگنال دهی شیمیایی در مغز مداخله می‌کنند، که تاثیرش خاموش کردن نواحی گوناگونی از مغز است. باربیتورات‌ها به مقدار کم موجب سرخوشی می‌شوند، اما مقادیر زیادشان به این علت که تنفس را تحت فشار قرار می‌دهند، می‌تواند کشنده باشد.

وابستگی به باربیتورات‌ها وقتی که این دارو‌ها به راحتی به نسخه به افراد داده می‌شدند، شایع بود، اما از زمانی دارو‌های دیگری جایگزینشان شده‌اند، این امر کاهش زیادی داشته است. این موضوع، نقشی که شرایط در اعتیاد بازی می‌کند را پررنگ می‌کند: اگر یک مادۀ اعتیادآور به صورت گسترده در دسترس نباشد، می‌تواند ضرر کمی برساند. پنل متخصصان در تحقیق نات و همکارانش، باربیتورات‌ها را در ردۀ چهارم اعتیادآورترین مواد قرار داده‌اند.

۵. الکل

اگرچه الکل در ایالات متحده و انگلستان قانونی است، متخصصان حاضر در تحقیق نات و همکاران، به آن امتیاز اعتیادآوری ۱.۹ از ۳ داده‌اند. الکل تاثیرات زیادی بر مغز دارد، اما آزمایش‌ها بر روی حیوانات نشان داده که این ماده سطح دوپامین را در سیستم پاداش مغز بین ۴۰ تا ۳۶۰ درصد افزایش می‌دهد و هر چه حیوانات بیشتر می‌نوشند، میزان دوپامین‌شان بیشتر افزایش می‌یابد.

حدود ۲۲ درصد از افرادی که نوشیدنی الکی مصرف کرده‌اند، در برهه‌ای از زندگی خود دچار وابستگی به آن می‌شوند. سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۲ تخمین زده بود که ۲ میلیارد نفر در جهان الکل مصرف می‌کنند و در سال ۲۰۱۲ بیش از ۳ میلیون نفر به خاطر آسیب ناشی از مصرف الکل به بدن، جان خود را از دست دادند. برخی متخصصان، الکل را مضرترین ماده می‌دانند.

فرادید