همن ماه امسال شاهد رخ دادن پدیده‌های بسیاری زیبای ماه گرفتگی و اَبَرماه به شکل همزمان در آسمان هستیم که بخش‌هایی از این پدیده‌ها در ایران و از جمله استان اصفهان قابل مشاهده است؛ همین امر بهانه‌ای شد تا به گفت و گو با مهدی اسحاقی مدیر مرکز آموزش نجوم ادیب بنشینیم.
ابرماه چیست؟ در ارتباط با آن توضیح دهید.
ببینید ماه در چرخش خود به دور زمین گاهی به زمین نزدیکتر و گاهی دورتر می‌شود، هنگامی که ماه کامل باشد، در نزدیک ترین فاصله خود از زمین قرار گرفته است که اصطلاحاً به آن اَبَرماه می‌گوئیم؛ ابر ماه نسبت به ماه کامل در دورترین فاصله حدود ۳۰ درصد روشن‌تر و ۱۴ درصد بزرگ‌تر دیده می‌شود، خوشبختانه ماه کامل اول بهمن یک ابرماه زیباست و اولین ابرماه بهمن محسوب می‌شود.
ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی چندوقت یک بار در آسمان اتفاق می‌افتد؟
ماه تقریباً هر ۲۷.۳ روز یک دَوَران کامل در مدار خود دارد، بر این اساس هر ماه باید شاهد یک خسوف (ماه گرفتگی) و یک کسوف (خورشید گرفتگی) باشیم، چراکه در این دوران یک بار ماه میان زمین و خورشید قرار می‌گیرد (کسوف) و یک بار زمین میان ماه و خورشید قرار می‌گیرد (خسوف) اما می‌بینیم اینگونه نیست و حدوداً هر ۶ ماه یک خسوف داریم، علت این اتفاق این است که اگر مدار گردش ماه را یک صفحه در نظر بگیرید، این صفحه با صفحه گردش زمین به دور خورشید منطبق نیست و دو صفحه یک انحراف ۵ درجه‌ای نسبت به هم دارند، به همین جهت شاید ماهانه زمین میان خورشید و ماه قرار بگیرد ولی بخاطر انحراف در یک راستا قرار نمی‌گیرند که ما را ناچار می‌کند مدت بیشتری حدود ۶ ماه صبر کنیم تا هم زمین میان خورشید و ماه قرار بگیرد، هم هر سه جرم با یکدیگر هم راستا شوند و در این حالت است که زمین مانع رسیدن نور خورشید به سطح ماه می‌شود و می‌توانیم شاهد گرفتگی ماه باشیم.
خسوف چند حالت دارد و اصلی ترین حالت آن چیست؟
واضح است زمین همیشه یک سایه از نور خورشید در فضا ایجاد می‌کند و به هنگام خسوف ماه از میان این سایه عبور می‌کند. از آنجا که نور خورشید به طور گسترده به زمین می تابد سایه‌ای مخروطی شکل در فضا ایجاد می‌کند که تشکیل یک سایه و نیم سایه می‌دهد. برای یک خسوف سه حالت ایجاد می‌شود، یکی خسوف نیم سایه که در این حالت سطح ماه دچار تیرگی شدید نمی‌شود و تنها کمی از روشنایی ماه کاسته می‌شود.
دیگری خسوف جزئی است بدین معنا که در حالت جزئی قسمتی از ماه به صورت جزئی وارد سایه می‌شود در حالی که دیگر قسمت ماه همچان در نیم سایه قرار دارد.
خسوف کلی حالت دیگر است که تمام ماه در سایه زمین قرار می‌گیرد و ماه کاملاً تیره می‌شود اما کاملاً تاریک و ناپیدا نمی‌شود چرا که مقدار اندکی از نور خورشید توسط جو زمین شکسته می‌شود و به سطح ماه می‌رسد و البته باعث سرخ شدن سطح ماه می‌شود، علت آن هم نوع شکسته و پراکندگی نور سفید خورشید توسط جو زمین است، درست همانند منشوری که نور سفید را به رنگ‌های گوناگون تجزیه می‌کند، در اینجا هم رنگ سرخ به سطح ماه می‌رسد و باعث سرخ دیده شدن ماه می‌شود و البته علت بسیاری از افسانه‌های کهن!
وضعیت خسوف پیشِ رو که در بهمن ماه اتفاق می‌افتد چگونه است؟
صبحگاه دوشنبه یکم بهمن ۹۷ شاهد یک خسوف کلی هستیم که در دام یک ابرماه قرار گرفته است، برای مشاهدی این پدیده در آسمان ایران کافی است در زمانی که به آن اشاره می‌کنیم به سمت غرب آسمان نگاه کنید و ماه را بیابید و حواس خود را متوجه تغییرات روشنایی ماه بسازید.
در اصفهان این پدیده به صورت کامل پیداست؟
از آسمان اصفهان می‌توانیم شاهد آغاز خسوف و واردن شدن ماه به نیم سایه زمین باشیم، اما دیگر مراحل خسوف از آسمان اصفهان قابل مشاهده نیست و همچنین انتظار نداشته باشید اگر بدون تلسکوپ به ماه نگاه می‌کنید به محض ورود به نیم سایه آن را تشخیص دهید بلکه لازم است حدود ۵۰ درصد از ماه در نیم سایه قرار گرفته باشد.
در کدام ناحیه از ایران خسوف بهتر قابل مشاهده است؟
اگر در این هنگام در مناطق غربی ایران حضور داشته باشید می‌توانید شاهد مرحله خسوف جزئی هم باشید، هرچند هم زمان با نور صبحگاهی می‌شود و دقت بیشتری می‌طلبد ولی هیجان خاص خود را به همراه دارد.
متأسفانه دیگر مراحل خسوف مثل مرحله خسوف کلی از آسمان ایران قابل مشاهده نیست و نیاز است در مناطق غربی‌تر زمین مثل غرب آسیا، اروپا و آمریکا حضور داشته باشیم، اگر دوستانی در این نواحی دارید حتماً آنها را با اطلاع رسانی در لذت خود شریک کنید.
مراحل مختلف خسوف به وقت ایران از چه ساعتی آغاز می‌شود؟
ورود به نیم سایه از ساعت ۰۶:۰۶:۰۸ آغاز می‌شود و در ادامه ساعت ۰۷:۰۳:۳۴ وارد سایه شده و رأس ساعت ۰۸:۱۱:۰۳ ماه گرفتگی کلی شکل می‌گیرد.
سپس از ساعت ۰۹:۱۳:۳۸ ماه گرفتگی تمام شده و ساعت ۱۰:۲۱:۰۴ خروج از سایه اتفاق می‌افتد در پایان نیز رأس ساعت ۱۱:۱۸:۲۶ از نیم سایه خارج خواهد شد.
البته در آسمان ایران نهایتاً تا میانه مرحله ۲و۳ در مناطق غربی قابل مشاهده است.
در صحبت‌هایتان به نخستین ابرماه بهمن اشاره کردید، مگر به غیر از این ابرماه باید منتظر اتفاقات دیگری هم در آسمان باشیم؟
کاملاً درست است، بهمن ۹۷ دو ماه کامل داریم که هر دو ابرماه هستند! ابرماه اول یکم بهمن به همراه خسوف و ابرماه دوم ۳۰ بهمن رخ می‌دهد، البته ابرماه معمولاً هر ۴۱۲ روز یکبار رخ می‌دهد اما گاهی بخاطر برخی مسائل ممکن است شاهد ۲و ۳ تا ۶ ابرماه پیاپی باشیم که در صورت امکان در مقاله‌ای دیگر به آن خواهیم پرداخت.
