نگاهی به سابقه این سناریو در سینمای ایران، انتخاب فیلم «بچه‌های آسمان» به عنوان نماینده ایران در اسکار سال ۱۹۹۸ و ورود این فیلم را به فهرست پنج فیلم بخش غیر انگلیسی زبان به عنوان اتفاقی مهم یادآور می‌شود. تجربه‌ای که سال ۲۰۱۲ با انتخاب فیلم «جدایی نادر از سیمین» به عنوان بهترین فیلم این بخش، یک پیروزی شیرین را برای سینمای ایران رقم زد.
این روند هر سال در سینمای ایران با افت و خیزهای مختلف تجربه و منجر به انتخاب نماینده‌های مختلفی شده که در میان آنها تنها فیلم «فروشنده» توانست در اسکار سال ۲۰۱۷ این موفقیت را برای سینمای ایران تکرار و عنوان بهترین فیلم غیر انگلیسی‌زبان را از جوایز اسکار کسب کند.
در این میان، پروسه انتخاب نماینده سینمای ایران برای حضور در جوایز اسکار، یک نقطه عطف منحصر به فرد دارد که بخصوص در این روزها نیاز به بازنگری و تحلیل و توجه بیشتر دارد تا اهمیت آن مغفول نماند. سال گذشته، برای اولین بار در فهرست ۱۰ گزینه انتخابی برای بررسی و انتخاب نهایی، یک فیلم مستند بلند نیز حضور داشت.
مستند «در جستجوی فریده» در عین دارا بودن شرایط قانونی معرفی به جوایز اسکار همچون پخش کننده معتبر، حضور موفق و کسب جوایز از جشنواره‌های معتبر داخلی و جهانی، اکران یک هفته‌ای در کشور مبدا، … و همچنین برخورداری از سوژه و مضمونی همه شمول و جهانی؛ با حضور در این فهرست توانست سینمای مستند ایران را از سایه خارج کند و مورد توجه داخل و خارج از کشور قرار دهد و نقطه عطفی را بر پیشانی این سینما ثبت کند.
آن‌چه در پی این انتخاب آمد، طبعاً نمی‌تواند از اهمیت توجه به سینمای مستند و جایگاهی که به حق به این‌گونه سینمایی اختصاص داده شد، کم کند؛ همچنان‌که نماینده‌های سال‌های قبل نیز همگی به جایزه دست نیافتند. در واقع این کرسی فراتر از چند و چون و چرایی قبل و بعد از انتخاب، دستاوردی است که به حق نصیب سینمای مستند ایران شده و به همین دلیل نیاز به توجه، امنیت و مراقبت دارد.
این روزها که تب انتخاب نماینده سینمای ایران برای معرفی به جوایز اسکار ۲۰۲۱ فراگیر شده و فیلم‌های متعددی از سوی سازندگان یا علاقه‌مندان آنها، مناسب حضور در این فهرست و انتخاب نهایی اعلام می‌شوند، یادآوری این نقطه عطف از چند وجه لازم و ضروری است.
در واقع اگر حضور یک فیلم مستند در فهرست فیلم‌های مستعد حضور در جوایز اسکار را برآمده از نگاه کارشناسی و رشد و بلوغ این روند از سوی کارشناسان و اعضای هیئت انتخاب بدانیم، این یادآوری نه تنها لازم و ضروری بلکه حیاتی جلوه می‌کند.
چرا که دستاوردی مهم و تعیین کننده در راستای پویایی سینمای مستند است که باید پیش از این‌ها مورد توجه قرار می‌گرفت. حالا که چنین نقطه عطفی با انتخاب گروهی کارشناس رقم خورده، هوشمندانه‌تر آن است که جدی گرفته شود و چراغ راه آینده باشد. در غیر این صورت چه بسا انتخاب سال گذشته فقط یک اتفاق بدون تفکر یا حتی با تکیه بر شنیده‌ها؛ حاصل اختلاف در هیئت انتخاب و اعمال سلیقه‌های شخصی برای انتخاب نشدن فیلم‌های دیگر تلقی شود!
اما با توجه به اهمیت این دستاورد، ترجیح می‌دهم آن را آگاهانه و برآمده از قوام نگاه و رشد معیارهای هیئت معرفی نماینده سینمای ایران به جوایز اسکار بدانم و امیدوار باشم با حفظ یک کرسی برای سینمای مستند در این فهرست، مُهر تأیید بر انتخاب سال گذشته و نگاهی همه جانبه به سینمای ایران زده شود.
سینمای مستند ایران در طول سالیان، همواره حیاتی رو به رشد و پیشروتر از سینمای داستانی ما داشته اما متاسفانه به دلایل مختلف این پویایی کم‌تر در معرض دید رسانه‌ها، خبرها و اطلاع رسانی‌ها قرار گرفته است. حالا که سینمای مستند، مشمول توجهی به‌جا شده و جایگاه به‌حق خود را برای دیده شدن در اشل جهانی پیدا کرده، حیف است این فرصت را از مستند و در واقع از انعکاس واقعی خودمان به جهانیان دریغ کنیم و موقعیتی ویژه را از دست بدهیم.
قطعاً می‌توان چندین فیلم مستند را به عنوان گزینه‌های مناسب حضور در این فهرست معرفی کرد که یکی از آنها «خط باریک قرمز» است. مستندی که هم شرایط قانونی حضور در این رقابت را داراست و هم به جهت سوژه، فرم و رویکرد روانشناختی که به تلفیق سایکودرام با معضلات اجتماعی دارد، مدرن و جسور و پیشرو است.
۵۷۵۷
