خاطره کریمیان: این‌ها گوشه‌ای از سخنان احسان شاهوردی، مدیرعامل شبکه ملی ناشنوایان بود که چندی پیش در جلسه کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت بیان شد و ساعتی بعد هم با عنوان استفاده ۱۷ ساله تلویزیون از زبان نامفهوم برای ناشنوایان در تیتر خبرها قرار گرفت.
به دنبال این جلسه؛ صدا و سیما کمتر از ۲۴ساعت واکنش نشان داد و اعلام کرد اشاره مورد استفاده در شبکه خبر از یک دستور زبان کاملا علمی ساخته شده است٬ که اگر این‌طور است پس محل اصلی اختلاف کجاست؟
سارا سیاوشی، زبان شناس و کارشناس زبان اشاره در گفت و گو با خبرآنلاین درباره این مساله می‌گوید: اعتراضی که ناشنوایان نسبت به عملکرد صدا و سیما داشته‌اند بر این مبنا است که مترجم به زبان طبیعی ناشنوایان حرف نمی‌زند، بلکه از «فارسیِ اشاره‌ای» استفاد کرده و کلمات فارسی را یک به یک تبدیل به اشاره می‌کند.
سیاوشی اشاره کرد که «این زبان؛ چیزی است که در جامعه‌ی مربوطه آن به صورت خودجوش رواج دارد و در جمع‌های ناشنوایان طی تاریخ شکل گرفته» و ادامه داد: پس این زبان هم مانند هر زبانی پویاست و می‌تواند در زمان توسط گویش‌گران تغییر کند. نظامی که به نام «اشاره استاندارد» معروف شده یک زبان طبیعی نیست و به همین دلیل ما زبان‌شناسان به آن«نظام فارسی اشاره‌ای» می‌گوییم که در آن دستور زبان فارسی را با اشاره جایگزین می‌کنند. نمونه مشابه آن می‌تواند این باشد که یک متن انگلیسی را کلمه به کلمه با فارسی جایگزین کنید. آنچه حاصل میشود نه فارسی طبیعی است نه انگلیسی. ناشنوایان می‌توانند هر کلمه از فارسی اشاره ای را به شکل جدا متوجه شوند ولی به صورت کلی مفهوم کلام مشخص نیست.
این رشته سر دراز دارد
به‌نظر می‌رسد این مشکل بیش از ۱۷ سال است که قدمت دارد و قبل‌تر از آن هم روزهای جمعه یک برنامه خبری برای ناشنوایان به صورت فارسی اشاره پخش می‌شد، پس می‌توان گفت که بیش از ۳۰ سال است در صدا و سیما از نظامی استفاده میشود که اشاره است اما برای مخاطبان اصلی آن مفهوم نیست.
سیاوشی نیز در همین مورد می‌گوید : تا دهه هشتاد هیچ‌کدام از سازمان‌های مربوط به ناشنوایان اعتقادی به زبان اشاره طبیعی نداشتند و آن را عامیانه و مختص بی‌سوادان می‌دانستند در حالی که بنا بر علم زبان‌شناسی زبان اشاره طبیعی صحیح و کامل است. سازمان‌ها همواره سعی در ترویج «فارسیِ اشاره‌ای» داشتند، مدت‌ها طول کشید قانع شوند زبان قابل فهم برای ناشنوایان اشاره طبیعی است.
بهزیستی به دنبال جلب نظر مثبت ناشنوایان
پس از انتشار خبر اعتراض ناشنوایان به زبان اشاره‌ی مورد استفاده در تلویزیون رضا غلامی سلطان مرادی رئیس کارگروه ناشنوایان سازمان بهزیستی کشور قابل فهم نبودن این زبان را برای جامعه‌ی مخاطبش امری طبیعی تلقی کرد و گفت « زبان اشاره مورد استفاده در سیما به دلیل اختلاف سطح سواد، گویش‌های مختلف و مسائل آموزشی برای همه ناشنوایان قابل فهم نیست که طبیعی است»!
بر اساس گفته‌ی رئیس کارگروه ناشنوایان سازمان بهزیستی کشور میزان اختلاف در فهم زبان اشاره باید با کمک انجمن ملی زبان اشاره، انجمن خانواده ناشنوایان، کانون ناشنوایان انجام شود که در این صورت به نوعی مسئولیت اصلی را متوجه جامعه ناشنوایان می‌کند.
غلامی سلطان مرادی معتقد است که اگر آب را به یک فرد فارسی زبان با زبان اشاره نشان دهند، او متوجه نمی‌شود مگر اینکه به زبان اشاره بین‌المللی آشنایی داشته باشد. در حالی که در کشور به سه زبان کردی، ترکی و فارسی صحبت میشود و نباید انتظار است که همه ناشنوایان در سیمای ملی، سخنان فرد رابط ناشنوا (مترجم ناشنوا) را متوجه شوند!
همه با یک زبان مشترک از قومیت‌های متفاوت
به نظر می‌رسد این اظهارات از نگاه زبان شناسی به راحتی رد میشود و ناشنوایان با گویش‌ها و قومیت‌های مختلف می‌توانند در ایران با هم ارتباط برقرار کنند و در عین حال همگی متفق‌القول متوجه زبان اشاره مورد استفاده در صدا و سیما نشوند. چنانکه سیاوشی، زبان‌شناس در همین مورد می‌گوید:
درست است که افراد شنوای قومیت‌های مختلف در ایران زبان‌های گفتاری مختلفی دارند و ناشنوایان هم در کشور از این قومیت‌های مختلف هستند، اما زبان اشاره طبیعی رایج بین ناشنوایان دارای درک و مفاهمه زیادی است، شاهد این امر هم آن است که جامعه ناشنوایان در انواع مسابقات و المپیادهای ورزشی، اردوها و همایش های ملی و سراسری هر سال در یک شهر جمع می‌شنود و با وجود تفاوت‌های جزئیی که در زبان اشاره‌ی طبیعی آن‌ها وجود دارد با هم در ارتباط هستند و کاملا متوجه همدیگر می‌شوند. جامعه ناشنوایان امروز در فضای مجازی فعال هستند و به نظر می‌رسد که بدون مشکلی از هر استان با هم درارتباط اند.
درخواست اصلی جامعه ناشنوایان چیست؟
مهسا تذهیبی از فعالان اجتماعی ناشنوایان است که از هفت سالگی کم‌شنوایی‌اش تشخیص داده شد. او در خانواده‌ای ناشنوا زندگی می‌کند و چند سالی است که در صفحه اینستاگرام‌اش از مشکلات و چالش‌های این قشر حرف می‌زند و سعی دارد راه ارتباطی با ناشنوایان را به افراد شنوا آموزش دهد و آن‌ها را در این حوزه دغدغه‌مند کند. تذهیبی اخیرا در یک ویدیو به زبان اشاره توضیح داده که چه تفاوتی بین نظام‌اشاره‌ای فارسی رایج در سازمان‌ها و اشاره‌ی طبیعی وجود دارد. او پیرامون درخواست جامعه ناشنوا از سیمای ملی و سازمان‌ها به خبرآنلاین گفت:
ریشه ترویج زبان فارسی اشاره‌ای در سازمان‌های عمومی در این تفکر است که جامعه شنوا زحمت آموزش دیدن زبان طبیعی ناشنوایان را قبول نمی‌کند، بنابراین جامعه ناشنوا باید از دستور زبان فارسی استفاده کند تا بابی برای ارتباط شود و بر این اساس مطابق با هر کلمه فارسی یک اشاره ساخته شد.
عمده ناشنوایان و حتی کسانی که من خودم می‌شناسمشون متوجه چیزی که در صدا و سیما استفاده میشود نمی‌شوند. این فعال اجتماعی حوزه ناشنوایان با تاکید بر اینکه «معمولا کسانی متوجه نظام فارسی اشاره‌ای هستند افراد کم‌شنوااند و نه ناشنوا» ادامه داد: ما اعتقاد داریم که زبان اشاره یک زبان کامل و مستقل است. سال‌های زیادی زبان طبیعی اشاره به صورت رسمی ممنوع بود. جامعه ناشنوا درخواست امکانات دارد و می‌خواهد که زبان اشاره‌ی طبیعی به رسمیت شناخته شود.
تذهیبی در مورد رویکرد صدا و سیما در مواجهه با ناشنوایان هم گفت: سیمای ملی هیچ‌وقت ناشنوایان را مخاطب خود قرار نداده، همین امروز هم هیچ‌کدام از فیلم‌ها و سریال‌ها دارای زیرنویس نیستند و در کنار این مسئله در شبکه خبر هم از اشاره‌ای استفاده میشود که مفهوم نیست. حتی در حالی که یک طیفی از کودکان ناشنوا را در کشور داریم، هیچ برنامه‌ای برای آن‌ها در نظر گرفته نشده است.
در مدارس از چه زبان اشاره ای استفاده میشود؟
اگر نظام فارسی اشاره‌ای مورد تایید بهزیستی و دیگر سازمان‌های دولتی است و در مقابل زبان طبیعی ناشنوایان زیبا یا به عبارتی برای جامعه شنوا مفهوم نیست چطور در مدارس از استفاده میشود؟
سیاوشی درباره این موضوع می‌گوید: در مدارس ناشنوا از فارسی اشاره‌ای استفاده میشود ولی حتی این نظام مصنوعی هم تنها به عنوان ابزار کمک آموزشی استفاده میشود و تاکید اصلی روی لب‌خوانی و عدم استفاده از اشاره است. معلمان برای استخدام در مدارس ناشنوا اصلا جزء صلاحیت ها یا شرایط استخدامشان دانستن زبان اشاره نیست و به همین دلیل خیلی از معلم‌ها اصلا زبان اشاره بلد نیستند و با همین استدلال می‌توان فهمید که چرا بسیاری از ناشنوایان چیزی را که به عنوان زبان رسمی آن‌ها معرفی میشود را متوجه نمی‌شوند.
اعتراض بر سر صدا و سیما
به گفته فعالان جامعه ناشنوایان آن‌ها سال‌هاست به کانون های ناشنوایان مراجعه کرده‌اند و درخواست تعویض مترجم سیمای ملی را داشته‌اند و به نظر می‌رسد در این بین چون هیچ زبان‌شناس متخصصی در زبان اشاره به عنوان واسطه ناشنوایان و سازمان‌ها وجود نداشته هیچ‌وقت کسی به درستی مشکل را نفهمیده است. این در حالی است که امروز سه زبان‌شناس زبان اشاره در کشور هستند که صدا و سیما از آن‌ها استفاده‌ای نمی‌کند.
در آخر؛ جامعه ناشنوایان به انتظار تعامل بیشتر
فعالان اجتماعی جامعه ناشنوا اخیرا و پس از بالا گرفتن بحث استفاده از اشاره استاندارد و مفهوم نبودن آن به همراه مدیرعامل شبکه ملی ناشنوایان و یک زبان‌شناس زبان اشاره؛ در معاونت سیاسی بخش خبری صدا و سیما جلسه‌ایی داشته‌اند تا شاید بابی برای حل مشکل پیدا شود، تذهیبی پیرامون جزئیات این جلسه گفت: ما با آقای رنگرز و خانم صدر دانش که مترجم ناشنوایان هستند گفت‌وگویی داشتیم و از لحاظ زبان‌شناسی توضیح دادیم که چه تفاوتی بین آنچه آن‌ها اجرا می‌کنند و آنچه ما در جامعه ناشنوایان استفاده می‌کنیم وجود دارند. مسئولین در آن جمع از سختی کار ترجمه هم‌زمان به زبان اشاره گفتند و البته زبان‌شناس ما برایشان توضیح داد که راهکار تصحیح این مشکل چطور است. در نهایت قول داده‌اند که در جلسه‌ای دیگر با حضور اردوان گیتی زبان‌شناس زبان اشاره‌ی ما که خودش هم از جامعه ناشنوایان هست؛ در اتاق خبر این مسئله بیشتر بررسی شود که البته هنوز این آفیش انجام نشده است و ما همچنان منتظر تعامل بیشتر هستیم.
۲۳۵۲۳۲
