دختری نازپرورده در دامان خاندانی برجسته و نسبتاً برخوردار که برادرش، موسی صدر، از او برای پسرعمویش، محمدباقرصدر، با لطافت و شیرینی خواستگاری می کند. توصیه برادر را پذیرفته و راهی خانه ای محقر و استیجاری و پرجمعیت در نجف اشرف می گردد.

انتخاب او آگاهانه و اراده اش پولادین است. در شرایط آن روزگار با تدبیر و روشن بینی پدر که از مراجع تقلید بوده، با روزنامه و مجله انس داشته، مهمترین رمان های جهان را خوانده و با شعر و ادبیات عرب و نیز تاریخ و سیره و گفتار اهل بیت علیهم السلام آشنا است؛ چنانکه در جای جای خاطرات خود متواضعانه از آنها استفاده و به آنها استناد می کند.

همان روز نخست به حرم سرور اولیاء، امیرمومنان علی علیه الصلوه و السلام مشرَّف می شود و از او صبر و آرامش می طلبد و اینکه سیدمحمدباقر را نه به چشم همسر، که به عنوان یکی از بزرگان و اولیاءالله بنگرد و در خدمتش باشد. می گوید: همان جا احساس کرد که دعایش مستجاب گردیده، و راست می گوید.

 به رغم تنگناهای شدید مالی و زهد خودخواسته همسر فرزانه اش، عاشقانه این پیوند را حفظ می کند، مناسب ترین فضا را برای تحقیق و تالیف بهترین آثار سده اخیر فراهم می سازد، پنج دختر و یک پسر یتیم را در اوضاع طاقت فرسای اقتصادی و امنیتی آن روزهای عراق بزرگ می کند، بیست سال دوری از خاندان خویش را تحمل می نماید و با همه این احوال، جز نشانه های رضا و شکر از او دیده نمی شود. در همه این کتاب قطور، هیچ نشانه ای از ندامت یا حسرت دیده نمی شود، بلکه پی درپی خدا را سپاس می گوید و مراقب است که به ورطه غرور و خودشیفتگی نیفتد.

رفتار دلنشین و مهربانانه او با مادر شوهر پیر و زمینگیر، و خواهر شوهر فرزانه و جهانگیرش، شهیده بنت الهدی صدر نیز خواندنی و آموزنده است، و چنین است داستان مقاومت و ایستادگی اش در همه مراحل، از جمله ده ماه حبس خانگی. روایت وداع سید محمد باقر صدر و عزیمت او از محبس به مقتل از جمله مواردی بود که روح مرا به شدت تحت تاثیر قرار داد.

چه دشوار است تصور زن تنهای غریبی که در چنگال دژخیمی چون صدام گرفتار است، از رادیو ایران خبر شهادت مظلومانه همسرش را می شنود، اما نمی گذارد فرزندان یتیمش بویی از آن ببرند. تلفن و دیگر راههای ارتباطی با خاندان خود در ایران را نیز قطع می کند تا آوار مصیبت بر روح لطیف مادر و فرزندان شهید فرو نریزد.

دلبستگی خانوادگی و شدت وفاداری خانم فاطمه صدر به شوی شهیدش تا آنجاست که وقتی پس از بیست سال محرومیت و ممنوعیت از دیدار کسانش به تهران می آید، نگران دوری از آن ولیّ خدا می شود. می گوید:« سال ۲۰۰۳ که آمدم ایران، قبلش رفتم سر خاک شهید صدر. یک مقدار از خاک را برداشتم. گفتم که اگر در ایران خاک شدم این خاک را بریزند توی قبر من برای تبرّکی.»

اینها همه یک روی سکّه این کتاب است. «به رنگ صبر»، گرچه مروری بر فراز و نشیب زندگی این بانوی پرهیزکار و حاکی از ظرفیت و تاثیر بی بدیل یک زن مومن و بافرهنگ است و از این باب مطالعه آن خصوصاً برای دختران و زنان آموزنده و سودمند است، اما در همان حال آیینه ای شفاف برای نگریستن به چهره درونی یکی از بزرگ ترین مصلحان و دانشمندان عصر ماست. 

شهید آیت الله العظمی سید محمدباقر صدر، گرچه به برکت آثار منحصر به فرد و شهادت مظلومانه اش نامی پرآوازه دارد، اما همچنان از نظر اخلاق و سبک زندگی ناشناخته باقی مانده است. اکنون این امکان فراهم آمده تا چهره تابناک او را از این منظر نیز به تماشا بنشینیم؛ به ویژه آنکه همسر و همسنگرش به درستی از مبالغه گریزان است و به طرز وسوسه گونه ای تلاش می کند حتی از بازگو کردن برخی واقعیاتی که ممکن است بوی بزرگنمایی دهد اجتناب نماید. اینکه او معتقد است:« چیزی که به مبالغه نزدیک است بهتر است که آدم نگوید» و تاکید می کند که:«خدا شاهد و گواه است سعی می کنم یک کلمه اش غلو نباشد»، ارزشی صدچندان به گفتار او بخشیده و آن را از غالب کتاب های مشابه ممتاز ساخته است.

او که در بیست و هشت سالگی دو کتاب مهم و تحول آفرین «فلسفتنا» و «اقتصادنا» را منتشر ساخته بود،« فقط یک قبا داشت که همیشه همان را می شست و می پوشید. می گفت: من یک تن بیشتر ندارم. همین برایم بس است. چرا بیشتر از یک لباس داشته باشم … اگر چیزی برایش می بردند، مثلاً عبای خیلی خوب و پارچه قبایی، هدیه می داد به طلبه ها. می گفت: اینها غریب اند. اینها بگذار بپوشند.»

خانم صدر تعریف می کند که یک روز سه دخترمان آمدند و از پدر تقاضای «ده فِلس» اضافه کردند تا در مدرسه موز بخرند و بخورند. شهید صدر پرسید:« حالا همه دخترها می خورند از این موز؟» گفتند: نه! سید گفت:« خُب شما هم قاطی آنها که نمی خورند باشید.»

در همان حال، قصه پشتکار او هم شنیدنی است:« خیلی می نوشت. این دست ها و انگشت ها ورم می کرد. آن وقت یک کم آرد و یک ذره روغن حیوانی را با یک خُرده آب گرم خمیر می کردم، می بستم به انگشتش، رویش هم کهنه می بستم. بمیرم! صبح که پا می شد یک خُرده دردش کمتر شده بود.»

کانون گرم این خانواده و حاکمیت توأمان عقل و عاطفه و نیز جهادشان برای خودسازی و جامعه سازی در زمره درس هایی است که نسل سرگشته امروز به بازخوانی آنها و یافتن الگوهایی واقعی از آن نیازمند است. بی انصافی می دانم در اینجا از کوشش و جوشش سرکار خانم «فاطمه نقوی» سپاسگزاری ننمایم. ایشان به حق از عهده کار سترگی برآمده و توانسته اند رابط بسیار خوبی میان خواننده کتاب و گوینده خاطرات باشند. امانتدار باشند و آن را به اهلش برسانند.

به سهم خویش، از ایشان و همه عزیزانی که در «موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر» این هدیه ارزشمند را به ما ارزانی داشتند، صمیمانه قدردانی و تشکر می کنم. به اهل هنر و مدیران رسانه ای کشور نیز توصیه می کنم این کتاب را دستمایه تولید مجموعه ای تصویری سازند که بی تردید بسیار سودمند و پر مخاطب خواهد بود. ان شاء الله.

* منتشر شده در روزنامه ایران، 28 آبان 99