سینماسینما، مهرداد شیخان
یکی از روزهای آخر آبان ۸۷ زنگ تلفن به صدا درآمد. آن سوی خط صدایی ناآشنا اما بسیار قبراق خودش را معرفی می‌کند: من عبدالرحیم جعفری هستم. این اسم برایم بسیار آشنا بود، اما پیش از آن‌که به یاد بیاورم، ادامه می‌دهد که می‌خواهد مستندی از زندگی‌اش ساخته شود. در همان مکالمه کوتاه درباره خودش و انتشارات امیرکبیر می‌گوید. آدرس می‌گیرد تا دو جلد کتاب خاطراتش – در جست‌وجوی صبح – را به دفتر کارم بفرستد. مکالمه تمام می‌شود. گوشی را که می‌گذارم، در ذهنم توفانی از نام آدم‌ها، کتاب‌ها و اتفاق‌ها برای ایده‌های اولیه فیلم به پا خاسته است.
چند ساعت بعد دو جلد کتاب «در جست‌وجوی صبح» روی میزم قرار دارد. روی آستر بدرقه جلد اول از روی لطف و محبت ـ همان لطف و محبتی که سالیان بعد با من ماند ـ برایم چیزی نوشته و تاریخ زده بیست‌وهشتم آبان هزار و سیصد و هشتاد و هفت. آن روز دقیقا سالگرد تاسیس انتشارات امیرکبیر بود، ۵۹ سالگی‌اش .
عبدالرحیم جعفری در تقاطع مکان و زمانی سرنوشت‌ساز در سال‌های آخر پادشاهی قجرها در تهران متولد می‌شود. او مانند همه ساکنان این شهر بیش از هر نقطه دیگری در معرض رخدادهای سیاسی و اجتماعی آن روزگار بود. هنوز چشم باز نکرده که حکومت رضا خان پا می‌گیرد. تقی جعفری کودکی‌اش با کار آغاز می‌شود. او فرزندخانواده‌ای تنگ‌دست است. هنوز به بلوغ نرسیده که دوران کارگری‌اش در چاپخانه آغاز می‌شود. این سال‌ها هم‌زمان است با روزگاری که تجدد و تجددخواهی با دو رویکرد متفاوت، هم به صورت حکومتی ـ فرمایشی از بالا و هم به شکل مطالبات اجتماعی حاصل دوران پسامشروطه از طبقات پایین و میانی جامعه ایران گسترده‌تر می‌شود و در دوران پس از شهریور ۲۰ شکل سیاسی ـ اجتماعی و عدالت‌خواهانه‌ای به خود می‌گیرد. در این میان، نسل عبدالرحیم جعفری خواسته یا ناخواسته به اصلی‌ترین نمایندگان این جریان نواندیش تبدیل می‌شوند و در دهه‌های بعد نقش موثری در جامعه ایران ایفا می‌کنند.
بخش مهمی از کمال‌جویی و خیزهای ذهنی و شغلی عبدالرحیم جعفری و عزم او در تاسیس و مدیریت موسسه انتشارات امیرکبیر ناشی از همین رخدادهاست. این فرهنگ و دیدگاه از همان ابتدای تاسیس انتشارات امیرکبیر مهم‌ترین دلیل پیشرفت کاری به شمار می‌آید. عبدالرحیم جعفری به طور غریزی همیشه به دنبال نقطه رهایی بود. ضرورت‌های جامعه‌اش را دریافته و به همین علت به دنبال گشایش بود. تلاش او نه فقط به عنوان یک ناشر بسیار پرکار، بلکه به عنوان یک پیش‌رو اجتماعی در جهت آن بود که به صاحبان آثار و نوآمدگان اعم از نویسنده، شاعر، مترجم، هنرمند و حتی ویراستارانش میدان دهد تا آثار مکتوب تازه و متفاوتی خلق شود. این نوع مدیریت در انتشارات امیرکبیر از یک سو و بسترهای فرهنگی و اجتماعی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ ایران از سوی دیگر موسسه انتشارات امیرکبیر را در جایگاهی فراتر از یک بنگاه تولید و نشر کتاب قرار داد. انتشارات امیرکبیر بیشتر از آن‌که تنها نام یک موسسه موفق نشر کتاب شود، نام یک جریان فرهنگی با دامنه و وسعتی چشم‌گیر شد. جریانی فرهنگی که ابزارش کتاب بود و در افزایش دانش و آگاهی جامعه ایران تاثیری عمیق داشت. کتمان کردنی نیست که این آگاهی از جمله عوامل زمینه‌ساز تحولات اجتماعی ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شد. جریانی که با بطن و متن جامعه معاصر ایران ارتباطی محکم داشت.
کارگردان «در جست‌وجوی صبح»، مستندی درباره عبدالرحیم جعفری
منبع: ماهنامه هنروتجربه
