نمایندگان انگلیس در حالی سهشنبهشب با طرح نخستوزیر درباره چگونگی جدایی از اتحادیه اروپا مخالفت کردند که اختلاف ۲۳۰ رأی مخالف در این رأیگیری بدترین شکست یک دولت بر سرکار در تاریخ انگلیس تعبیر شده است.
اکنون با به حقیقت تبدیلشدن پیشبینیها درباره رأی نیاوردن توافق برگزیت در پارلمان گزینههای مختلفی ازجمله تلاش دوباره برای رأیگیری، تأخیر در روند برگزیت و شاید تکرار همهپرسی مطرح میشود. این رأیگیری، حدود دو سال و نیم بعد از رأی مثبت مردم انگلیس به خروج از اتحادیه اروپا در همهپرسی ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶ میلادی انجام شد.
واژه برگزیت، کوتاه شده عبارت انگلیسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (Britain exits the EU) است. درواقع فرآیند برگزیت، خارج شدن بریتانیا (انگلیس، اسکاتلند، ولز و ایرلندشمالی) از اتحادیهای است که قواعد تجاری، سیاسی و قضایی کشورهای عضو را رقم میزند. انگلیس اولین کشور در این اتحادیه است که قصد خروج از آن را دارد، ازاینرو فرآیند خروجش با پیچیدگیهایی مواجه شده و دارای مؤلفههای متعددی است.
برگزیت سخت
نخستوزیر انگلستان پیش از رأیگیری اخیر پارلمان اعلام کرد درصورتیکه پارلمان به قرارداد خروج انگلستان از اتحادیه اروپا رأی منفی دهد، مجبور به خروج بدون امضای قرارداد جدایی خواهد بود. روندی که از آن بهعنوان برگزیت سخت یاد میشود.
خروج سخت یا برگزیت سخت بهصورت عمده به معنای توافق نهایی انگلستان با اتحادیه اروپا در این خصوص است که انگلستان از مزایای بازار واحد اروپا در حوزه خدمات و کالاها بهرهای نبرد. بهاینترتیب، «خروج سخت» بهاحتمالزیاد به یک توافقنامه تجارت آزاد سریع ولی حداقلی با اتحادیه اروپا منجر خواهد شد که بر اصول سازمان تجارت جهانی استوار است. اصولی که محدود به کاهش تعرفههای پایه و تجارت کالا میشود و بنابراین بهصورت بالقوه تجارت در حوزه خدمات را شامل نمیشود. حامیان خروج سخت بر این باورند که این نوع از خروج بهترین مسیر برای به دست آوردن کنترل بر بودجهنویسی، وضع قوانین و از همه مهمتر مدیریت ورود مهاجران است.
برگزیت نرم
در مقابل برگزیت نرم یا خروج نرم، به معنی حفظ نوعی از دسترسی بدون تعرفه به بازار واحد اروپایی است. این نوع از خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، بیشتر در چارچوب مدلهای نروژی و سوئیسی ارتباط با اتحادیه تعریف میشود. نروژ کشوری خارج از اتحادیه اروپاست که به بازار اتحادیه اروپا بهصورت گستردهای دسترسی دارد. سوئیس نیز بهصورت محدود به بازار واحد اتحادیه اروپا دسترسی دارد و در ضمن عضو منطقه شنگن نیز هست. مهمترین مزایای انتخاب خروج نرم نیز، دسترسی به بازار واحد و امکان استفاده از ظرفیتهای تجاری و خدماتی گسترده آن و همچنین برخورداری از استقلال عمل در حوزه سیاستهای کشاورزی و شیلات؛ سیاست خارجی و امنیتی مشترک؛ سیاستهای حوزه اتحادیه گمرکی و سیاستهای تجاری است.
پیامدهای داخلی و خارجی برگزیت
ادامه وضعیت مبهم و حل نشدن برخی از اختلافات مهم بین انگلیس و اتحادیه اروپا درباره برگزیت باعث شده است تا هشدارهای جدی درباره تداوم این وضعیت و مخاطرات جدی ناشی از آن ابراز شود. جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس اعلام کرده است خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بدون حصول توافق با این اتحادیه، وحدت و انسجام اروپا را برای یک نسل به خطر خواهد انداخت. به گفته هانت، برگزیت سخت درواقع اشتباه ژئواستراتژیک برای اروپا در برههای بسیار آسیبپذیر در تاریخ اروپا خواهد بود.
کارشناسان معتقدند خروج سخت از اتحادیه اروپا برای لندن با تبعات سختی همراه خواهد بود تا جایی که موجب بلاتکلیفی بسیاری از مراودات دوجانبه در زمینههای مختلف و بروز خسارات بزرگی هم برای انگلیسیها و هم برای اروپاییها خواهد شد. بر اساس گزارشهای منتشرشده انگلستان سالیانه حدود ۲/۵ میلیارد پوند بابت تعرفه گمرکی طرف اروپایی در قالب پیمان تجارت جهانی متحمل افزایش هزینه خواهد شد. این افزایش تعرفه نیز بر بخشهای مهم تولیدی چون صنعت خودرو اثر خواهد گذارد و افزایش هزینههای تولید ازجمله به کاهش صادرات منجر میشود و این هزینه به مصرفکنندگان انگلیسی منتقل خواهد شد.
مشاغل مرتبط با بخشهای ساختوساز، کشاورزی، خدمات هتلینگ و رستورانداری و فرآوری مواد غذایی نیز که به مهاجران ازجمله مهاجران اروپایی وابستهاند و انگلیسیها تمایل چندانی به کار در این مشاغل ندارند مشمول خسارات زیادی خواهند شد. همچنین موانع تجاری به کاهش سرمایهگذاری خارجی و تضعیف فضای کسبوکار و درنتیجه افزایش فقر و بیکاری منجر میشود تا جایی که نخستوزیر انگلیس پیشازاین هشدار داده بود برای مواجهه با برگزیت سخت باید تمهیداتی اندیشیده شود، چراکه شوک عظیمی نیز به اقتصاد وارد خواهد شد.
آسیب اتحادیه اروپا از برگزیت
خروج سخت انگلستان البته پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و امنیتی گستردهای نیز برای اتحادیه اروپا خواهد داشت. ازجمله پیامدهای اقتصادی خروج سخت، هزینه ۱۳ میلیارد پوندی شرکتهای اروپایی بابت تعرفه گمرکی طرف انگلیسی در قالب پیمان تجارت جهانی خواهد بود. گزارش اخیر موسسه بروگل بروکسل نشان داده است که یک خروج نامنظم هزینه مالی حدود ۴٫۲ میلیارد یورو را تا پایان سال ۲۰۲۰ به آلمان تحمیل میکند.
رئیس اتاق بازرگانی آلمان هم درباره آسیبهای اقتصادی خروج سخت انگلیس هشدار داده و گفته است چنین خروجی میتواند بازده اقتصادی آلمان را ۰٫۲ و یا ۰٫۳ درصد کاهش دهد.
خطر موجودیتی برای اتحادیه
همچنین برخی معتقدند خروج سخت انگلستان از اتحادیه اروپا تمایلات گریز از مرکز را در اتحادیه اروپا افزایش میدهد. بهعنوانمثال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نشان داد که رأی مردم انگلیس به خروج از اتحادیه اروپا، نه یک انفجار پوپولیستی منحصربهفرد، بلکه جریانی بسیار گستردهتر در غرب است.
برخی مقامات اروپایی معتقدند پذیرش ضوابط سهل برای خروج انگلستان خطری برای موجودیت اتحادیه اروپا خواهد بود؛ چراکه میتواند کشورهای دیگر این اتحادیه را که دارای جنبشهای ملیگرایانه ضد اروپایی هستند، به خروج تحت چنین ضوابطی تشویق کند.
موضعگیری مارین لوپن، رهبر حزب راستگرای افراطی «تجمع ملی» فرانسه در مورد برگزیت را میتوان یکی از این نمونهها دانست. با افزایش تمایلات ملیگرایی رهبران اروپایی چارهای جز توجه به مطالبات شهروندانشان در مورد مهاجرت و هویت ندارند.
به نظر میرسد گزینههای زیادی برای ادامه حرکت برگزیت قابلتصور نیست، اما محتملترین آنها یکی تمدید مهلت قانونی خروج از اتحادیه و دیگری برگزاری همهپرسی برگزیت است. هرچند فیلیپ هاموند، وزیر دارایی انگلیس در جمع فعالان اقتصادی از احتمال تمدید مهلت قانونی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا خبر داده، بااینحال چنین گزینهای به موافقت اتحادیه اروپا نیز بستگی دارد که دستکم در شرایط کنونی بعید به نظر میرسد.
ژان کلود یونکر رئیس کمیسیون اروپا که حدود دو سال شاهد و ناظر مذاکرات میان لندن و بروکسل بوده است، با ابراز تأسف از نتیجه رأیگیری اخیر در مجلس انگلیس درباره برگزیت به لندن توصیه کرد هر چه سریعتر مقاصد و نیات خود را روشن کند، چراکه زمان اجرای برگزیت تقریباً فرارسیده است.
یونکر هشدار داد که احتمال خروج انگلیس بدون دستیابی به توافق افزایشیافته است. سباستین کورتس، صدراعظم اتریش نیز به لندن گوشزد کرده درهرصورت، در خصوص توافقنامه خروج، دوباره مذاکره نخواهد شد.
به نظر میرسد رهبران اتحادیه اروپا پس از گذشت دو سال از زمان همهپرسی، روی خوشی بهاحتمال بازگشت انگلیس نشان نمیدهند. چنانکه برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای مقابله با آسیبهای خروج ناگهانی لندن از اتحادیه بلافاصله نقشه برگزیت بدون توافق را در کشورشان اجرایی کردند.
گزینه برگزاری مجدد همهپرسی برگزیت نیز با توجه به طولانی بودن مقدمهچینیهای قانونی برای آن و غیرقابلپیشبینی بودن عواقب آن کار دشواری است.
کمتر از سه ماه مانده به خروج رسمی انگلیس از اتحادیه اروپا، این کشور یکی از بحرانیترین دوران تاریخ خود را تجربه میکند. تاریخ مشخصشده برای خروج انگلیس حدود ۷۰ روز دیگر است و انگلیس بهجای نزدیکتر شدن به فرایند خروج هر روز از آن فاصله بیشتری میگیرد. به نظر میرسد ترزا می، نخستوزیر انگلیس تنها مسافر قطار برگزیت است و او فرصت کمی دارد تا بگوید چگونه میخواهد به این مسیر ادامه دهد.