محمد اکبری: سوریه در هشت سال اخیر میدان بازی بازیگران منطقه ای و بین المللی بوده است که در نهایت با از بین رفتن داعش و گروههای تکفیری، این رقابت بازیگران به اوج خود رسید. در این فضا امریکا تصمیم به خروج از سوریه گرفته و این صحنه با پیچیدگی های بیشتری مواجه شده است. یکی از بازیگران مهم این صحنه ترکیه بوده که حالا با خروج امریکا از سوریه متغیرهای جدیدی را پیش روی خود می بیند. ترکیه به علت همسایگی با سوریه و حضور کردها در این منطقه تلاش کرد بازیگر فعال میدان باشد و در دو محور ائتلاف امریکا و همپیمانان آن و همچنین محور روسیه و ایران در رفت و آمد باشد. چشم انداز بازی ترکیه چیست؟ آیا خروج آمریکا می تواند رقابت ترکیه و ایران را افزایش دهد یا همکاری دو کشور در صحنه سوریه ادامه خواهد داشت؟ در این باره با جعفر حق پناه کارشناس مسائل ترکیه گفت و گو کرده ایم که در ادامه می خوانید:
خروج امریکا از سوریه به نفع ترکها شد؟ آیا آنها در معامله با امریکا توانسته اند دست برتر را داشته باشند و بازیگری کردها را کمرنگ کنند یا سناریوی دیگری میتوان در این وضعیت متصور بود؟ احتمال حمله نظامی به شرق فرات هنوز وجود دارد؟
ابتدا باید توجه داشته باشیم که در عمل بر روی زمین سوریه اتفاق ویژه‌ای در کوتاه‌مدت لااقل رخ نمی‌دهد. خروج دو هزار نیروی آمریکایی از محدوده شرق فرات و منبج مستقر مطرح هست که باید گفت این‌ها در واقع اولا قرار نیست به این زودی‌ها منطقه را ترک کنند، بعد به هر حال همه نیروهای خارجی هم آمریکایی‌ها نبودند، نیروهای فرانسوی هم هستند. ضمنا باید توجه داشته باشیم که نیروهای آمریکایی برخلاف این هیاهو و سروصدایی که آقای ترامپ راه انداخت، منطقه را کامل ترک نمی‌کنند و ۵۰۰ کیلومتر اینطرف‌تر در عراق مستقر می‌شوند. از طرفی دیگر باید توجه داشته باشیم محدوده شرق فرات، منطقه‌ای بزرگ است که در آن ترکیب جمعیت عرب و کرد به صورت درهم‌تنیده‌ای زندگی می‌کنند، این منطقه پرجمعیت نیست، شهرهای بزرگی ندارد، برخلاف آن مناطقی که در غرب سوریه و نزدیک مرز با ترکیه داریم، شهرهای عمده‌ای نیستند که با تصرف آنها معادلات ژئوپولیتیکی آن ناحیه دچار تغییر و تحول شود. مثلا ترکیه با تصرف عفرین واقعا توانست بخشی از آن پروژه کلی سوریه را متوقف کند. اما در این طرف چنین قابلیتی متصور نیست. بنابراین اساسا می‌خواهم بگویم در روی زمین اتفاق خیلی ویژه‌ای رخ نمی‌دهد. از طرف دیگر باید توجه داشته باشیم به‌طور کلی روابط آمریکا و ترکیه طی ماه‌های اخیر بعد از آزادی کشیش آمریکایی، همکاری‌هایی که ترکیه با آمریکا در موضوع قتل خاشقچی داشت و همکاری‌های دیگری که در موضوع سوریه داشتند، تا حدی از شدت تنش قبلی کاسته شده و به‌طور کلی جهت رو به رشدی را نشان می‌دهد. از آن طرف آمریکا هم حمایت‌هایی از ترکیه کرد و این در بهبود وضعیت اقتصادی ترکیه خودش را نشان می‌دهد. بنابراین در مجموع می‌شود این را ارزیابی کرد که در سوریه اتفاق ویژه‌ای رخ نمی‌دهد، اما مناسبات بین آمریکا و ترکیه فکر می‌کنم که رو به بهبود خواهد رفت. با توجه به شرایط خاصی که در خاورمیانه است، التهاباتی که در عربستان وجود دارد، ترکیه وزن و جایگاه خودش را برای آمریکا حفظ می‌کند و من فکر می‌کنم همکاری این‌ها در موضوع آینده سوریه بیشتر خواهد شد.
به نظرتان مسئله کردی در سوریه با توجه به این شرایط پیچیده‌تر می‌شود یا آنها می توانند به بازیگری قبلی خود ادامه دهند؟
به‌طور کلی پروسه حل و فصل منازعه سوریه رو به جلو هست و به نظر من برنامه سیاسی آن متوقف نشده است. مسئله کردی هم در همین چارچوب قابل تفسیر است. مسئله کردی به‌طور کلی در خاورمیانه به‌ویژه در عراق و سوریه یک متغیر وابسته است، نه یک متغیر مستقل، یعنی فاکتوری است که بیشتر تحت تاثیر فرایندهای کلی و نوع روابط میان کنشگران منطقه و بین‌المللی تنظیم می‌شود. در یک دوره‌ای با توجه به خلأ قدرت در سوریه و حتی در عراق به وجود آمده بود، در هر دو منطقه می‌بینیم که تا حدی کردها قابلیت نقش‌آفرینی ناحیه‌ای‌شان افزایش پیدا کرده بود، اما این به معنای این نبود که این ظرفیت را به صورت کامل دارند و آنها می‌توانند تغییر نقش دهند، مثلا از یک بازیگر ناحیه‌ای به یک کنشگر منطقه‌ای تبدیل شوند و در حد یک دولت ارتقا پیدا کنند. و الان هم به نظر می‌آید که دوباره دارد این وضعیت متناسب با آن جایگاه واقعی که کردها در سوریه داشتند تنظیم می‌شود، یعنی آنها به هر حال می‌توانند در معادلات روی زمین تاثیرگذار باشند، اما در همین حد است. قطعا آنها به وضعیت قبل از ۲۰۱۰ برنمی‌گردند، حتما در سوریه جدید از اختیارات و امتیازات بسیار بیشتری برخوردار می‌شوند، اما در همین حد است و من فکر نمی‌کنم اتفاق بیشتر از این رخ دهد. این دفعه باز هم آمریکا نشان داد که قصد استفاده ابزاری از مسئله کردی در بین گروههای کرد دارد و فکر می‌کنم این به نوع نگرشی که گروههای سیاسی نظامی کرد، چه در عراق، چه در ترکیه و چه در سوریه به نوع روابط با کشورهای بزرگ مثل آمریکا دارند، تاثیرگذار است و این بی‌اطمینانی و بی‌اعتمادی به نوعی به سرخوردگی بزرگ‌تری دامن می‌زند که میتواند جنبش کردی را برای یک دهه تحت تاثیر خودش قرار دهد.
در این سو بازی ترکها با ایران و روسیه چگونه پیش می‌رود؟ روی محور آستانه میتواند تاثیر گذار باشد و تنش ایجاد کند و باعث شود همکاری‌ها کاهش پیدا کند؟
بله، حتما همینطور است، یعنی بخشی از تلاشی که آمریکا در حال حاضر انجام می‌دهد، به خاطر این است که بتواند مجددا ترکیه را به آن محور غربی برگرداند، با توجه به این جایگاه ژئوپولتیک و ژئواکونومیکی که این کشور دارد، اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا کرده و به هر حال ترکیه هم به‌عنوان یک بازیگر عمل‌گرا نشان داده که اساسا ظرفیت بسیاری در فضاهای بازی در این میانه جستجو می‌کند و حتما این روال ادامه پیدا خواهد کرد. من فکر می‌کنم اگرچه روابط ایران و ترکیه تابع منازعات همسایگی است و هیچگاه دچار تیرگی نمی‌شود، اما بالاخره در موضوعات منطقه‌ای میتواند جنبه رقابتی پیدا کند.
۵۲۳۱۲
