، این کتاب در حوزه ایران و ایران‌شناسی، زبان، اسطوره و تاریخ، با ۱۸ مقاله تخصصی(فارسی) و ۱۷ مقاله انگلیسی، پاسداشتی است در مقام علمی دکتر محمود جعفری دهقی که سال‌های بسیار از عمر گران‌مایه خود را – در دانشگاه‌های ایران و اقصا نقاط جهان – صرف علم‌اندوزی درباره وطن فرهنگی خویش کرده است.
در مقدمه کتاب به قلم شایسته دوست و همچنین مقاله علی شهیدی به زندگی پرفرازونشیب جعفری دهقی پرداخته شده و به مرارت‌هایی که او کشیده است (تا نسخ باقی مانده از ایران باستان و میانه را گردآورد) اشاره می‌شود. تلاش‌هایی که بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین اساتید ایران‌شناسی جهان از جمله پروفسور آسموسن (استاد دانشگاه کپنهاگ دانمارک) پروفسور هلموت هومباخ (دانشگاه ماینتس آلمان) پروفسور سر هرولد والتر بیلی (دانشگاه کمبریج انگلستان) پرودز اوکتور شروو (دانشگاه هاروارد) را در دوره‌های مختلف مطالعاتی به شگفتی واداشته تا فرصت‌های مطالعاتی تحقیقی و تحصیلی در این مراکز معتبر دانشگاهی و علمی جهان را به او دهند تا دانش ایران‌شناسی گسترش یابد.
دانشی که در بازگشت به ایران (در دوره آخر) با جدوجهد او به رشته ایران‌شناسی دانشگاه مادر – تهران به ثمر نشست. چه آن‌که پیش از تلاش‌های بی‌وقفه او این رشته در دانشگاه تهران نبود و به همت او رشته ایران‌شناسی در گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران در سال تحصیلی ۱۳۹۲- ۱۳۹۱ ایجاد شد.
جعفری دهقی بی‌شک محصول تلاش‌های خود و اساتید او و اساتید همراهش بوده است که در مقاله اول علی شهیدی به‌تفصیل به آنان پرداخته تا پیش از مقالات تخصصی، مخاطب کتاب چهره‌ای روشن از سال‌های زندگی و تحصیل و کار استاد داشته باشد.
تحقیق به روی «دادستانی دینیگ» رساله دکترای دهقی که در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن (سوآس) نوشته و در ۱۹۹۸ در پاریس منتشر شد، خود ماجرای مفصلی دارد که در کتاب به آن اشاره شده است. دادستانی دینیگ یا دادستانی دینی کتابی است به زبان پهلوی که «منوچهر» برادر «زادسپرم» فرزند «گشن جم» از پیشوایان دین زرتشتی در کرمان و فارس -که در قرن دوم و نیمه قرن سوم خورشیدی می‌زیسته- به نودودو پرسش، پاسخ می‌دهد. علاقه‌مندان به اسطوره و دین قطعاً به اهمیت این کتاب آگاه هستند و به‌واقع می‌دانند که این کتاب در مقابل هجوم مردمان و دین جدید به سرزمین کهن چه اهمیت و نقشی داشته و پیچیدگی زبان کتاب قطعاً برخاسته از شرایط زمان است و کار مترجم و محقق امروز روی آن متن را سخت و پیچیده می‌کند.
۱۸ مقاله کتاب مسائل متفاوتی را پوشش می‌دهد. از نیایش‌ها و واژه‌ها در زبان‌های موجود در جغرافیای ایران فرهنگی تا شخصیت‌های ایران‌شناس و موقعیت جغرافیایی که هنوز هم وجود دارند. به‌عنوان‌مثال استاد ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق که برای دوستداران کتب اساطیری نامی آشناست و او، خود کتاب «از اسطوره تا تاریخ» (مروری است بر گفتارها و گفتگوهای دکتر مهرداد بهار) را گردآوری کرده، اولین مقاله این جشن‌نامه مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی سه نیایش پارتی از زبور مانی» را نگاشته است. مقاله‌ای بسیار راهگشا که تحقیق و پژوهشی است درباره این سه نیایش پارتی و واژگان استفاده شده در آن.
مقاله دوم به قلم حبیب برجیان درباره یک موقعیت مکانی -روستای تاریخی اسطوره‌ای- در میانه کوه‌های پامیر و بین افغانستان و تاجیکستان به نام «اشکاشم» نوشته شده است. نگارنده بعد از اشاره تاریخی به این روستا و بازشناختش با روستاهای اطراف از متون کهن اسلامی تا سفرنامه مارکوپولو از بین خطوط تاریخ، مکانی با ارزش تاریخی را پیدا می‌کند که ساکنانی دارد و امروز مردمانی در آنجا با آداب‌ورسوم خود زندگی می‌کنند. مردمانی که متون قدیم‌تر در توصیفشان آمده است: «جنگ و دعوی و دست‌اندازی به مال غیر و دزدی و بچه‌بازی و غدر و فریب بین یکدیگرشان نیست.»
مقاله سوم این مجموعه به قلم نصرالله پورجوادی استاد برجسته و پژوهشگر فلسفه و عرفان با عنوان «خرد و دانش» از نظر مانی است. این مقاله به رابطه‌ی عجیب بین مانی و وجودی دیگر یا همزاد او اشاره دارد. «نرجمیگ» آن دیگری شگفت‌انگیز مانی است که همچون پیر و راهنما، همه‌چیز را از او آموخته است. مانی چنان در او مستغرق است که «یک‌تن و یک روح» گشته‌اند. پورجوادی تأکید می‌کند که این حالت مانی یادآور این بیت حسین بن منصور حلاج است:
انا من اهوی و من اهوی انا
نحن روحان حللنا بدنا
و بلافاصله شعر حلاج، قطعه‌ای باقی مانده از مانی را می‌آورد که: «اکنون نیز [او] خود (یعنی همزاد) با من رود] و [مرا خود دارد و پاید، به نیروی او با آز و اهریمن کوشم و مردمان را «خرد» و «دانش» آموزم. و …»
پورجوادی در مقاله نسبتاً بلند خود در این کتاب به مسئله خرد و دانش و رابطه مانی با نرجمیگ می‌پردازد و خرد و دانش را در متون سایر ادیان از جمله مسیحیت نیز رصد کرده و با متون عرفان اسلامی نیز برابر می‌کند تا شناختی تازه از روابط بین مسائل مطرح شده در مقاله را به مخاطب ارائه کند.
مقالات دیگر این کتاب نیز به قلم سایر پژوهشگران خواندنی و برای اهل کتاب و علاقه‌مند به مسائل ایران و ایران‌شناسی و زبان جذاب است و طرحی نو درانداخته.
بخش دیگر کتاب مقالات انگلیسی است که پژوهشگران غیر ایرانی با محوریت و موضوع بخش فارسی از دانشگاه‌های متفاوت نوشته‌اند و بخش دیگر ترجمه مقالات فارسی همین کتاب است.
دادستانی دینی در ۷۴۴ صفحه توسط نشر فرهنگ معاصر در سال ۱۴۰۰ منتشر و راهی بازار کتاب شده است.
۵۷۵۷
