ابوالفضل خدائی: در روزهای اخیر تنش ها بین ترکیه و سوریه بالا گرفته است. روزی نیست که اردوغان سوریه را تهدید به حمله نظامی نکند و در آن سو دولت سوریه این اقدامات را محکوم نکند. ترکیه در آخرین موضع گیری ها اعلام کرده که هیچ یک از ۱۲ پست دیده‌بانی خود را در ادلب سوریه خالی نخواهد کرد و سربازان ترکیه دستور دارند هر گونه حملات نظامیان دولت سوریه به این پست‌های نظامی را با قدرت تلافی کنند. آنکارا همچنین هدف از این اقدامات را تقویت یک توافق آتش بس برای منطقه که در سال 2018 درباره آن مذاکره شد و همچنین جلوگیری از ورود موجی از آوارگان عنوان می کند. این تحولات در حالی رخ می دهد که ارتش سوریه نیز در روزهای اخیر توانسته مناطقی را از تروریست ها پس بگیرد و به پیشروی خود همچنان ادامه دهد. بحران ادلب همچنین موجب تشدید تنش ها بین روسیه و ترکیه نیز شده است و جمهوری اسلامی ایران نیز برای تسهیل گفت و گو بین دمشق و آنکارا اعلام آمادگی کرده است. برای بررسی تحولات اخیر با سیامک کاکائی کارشناس ترکیه گفت و گو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

ارزیابی شما از تداوم تنش ها در ادلب چیست؟ چرا این منطقه برای ترکیه مهم به شمار می رود و اساساً چه اهدافی را دنبال می کند؟

تنش ها بین ترکیه و سوریه بر سر ادلب توجه رسانه ها و محافل سیاسی را به خود جلب کرده است. در این راستا ترکیه به خوبی حساسیت خود را بر سر عملیات ارتش سوریه و آزادسازی ها نشان داد. پرسش مهم برای سوریه این است که دلیل اصلی رفتار ترکیه چیست؛ این کشور به دنبال استقرار حاکمیت و برقراری مجدد ثبات با انجام عملیات بازپس گیری مناطق مختلف از تروریست ها است. مجموعه عملیات هایی که ارتش سوریه در سال های اخیر انجام داد منجر به استقرار حاکمیت در این کشور شد و به طور تدریجی گروه ها و شورشیان وابسته به ترکیه در یک نقطه متمرکز شدند. در یک یا دو سال گذشته بحث هایی بر سر انجام عملیات ارتش سوریه برای آزادسازی ادلب وجود داشته است و در گذشته به توافقاتی در نشست سوچی منجر شد. اما یکی از انتقادهای روسیه به ترکیه عدم ایفای تعهدات این کشور برای ساماندهی گروه های وابسته و شورشیان بوده که آنکارا تا کنون نسبت به این موضوع اقدامی انجام نداده است. آنچه که برای ترکیه می تواند چالش برانگیز باشد می توان در چند بخش آن را بررسی کرد:

اول اینکه اگر سوریه اقدام به آزادسازی ادلب کند، محل استقرار نیروهای وابسته به ترکیه در کجا خواهد بود. این موضوع برای ترکیه بسیار نگران کننده است، چرا که ممکن است آنها وارد خاک ترکیه شوند.

دوم اینکه از سال 2018 به بعد ما شاهد افزایش رویه نظامی گری در سوریه بوده ایم. ترکیه در اواخر سال 2019 در شرق و غرب فرات  عملیات هایی انجام داد و همچنین حدود صد کیلومتر از خاک سوریه در رأس العین و تل ابیض را تصرف کرد که در ادامه مناطق امنی نیز در آنجا تشکیل شد و هر گاه که مباحث امنیتی مطرح شد ترکیه موضوع پ.ک.ک را به میان آورد چرا که از گسترش فعالیت های این گروه کردی در این مناطق هراس داشت. از همین رو روسیه و آمریکا نیز با ایجاد مناطق امن نیز تا حدودی موافقت کردند.

سوم اینکه موضوع ادلب متفاوت است و دولت سوریه در پی گسترش حاکمیت خود است تا بتواند مناطق تصرف شده را از گروه های تروریستی پس بگیرد. در خصوص ادلب شاید بتوان گفت که ترکیه به دنبال ایجاد شبه منطقه ای دیگر است. البته مناطقی نیز برای دیده بانی ایجاد شده است و اصرار ترکیه بر چنین مواضعی می تواند پدیدآورنده چالش های جدیدی در سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه به وجود آورد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه استقرار و تثبیت حاکمیت سوریه را تهدیدی جدی و چالشی بزرگ برای ترکیه می داند. مسأله آوارگان سوری و بازگشت 1.5 میلیون دیگر از آنان به ترکیه از دیگر مسائلی است که اردوغان همواره بر آن تاکید داشته است که از طرفی موجب نگرانی اروپایی ها نیز شده است.

بازپس گیری مناطق سوریه از تروریست ها توسط ارتش این کشور چه تأثیراتی بر معادلات آینده این کشور دارد؟

ترکیه در این بین با چالش هایی مواجه خواهد شد. همانطور که می دانیم آنها در مناطقی چون عفرین، رأس العین و غیره حضور دارند که در تصرف آنهاست و موفقیت های ارتش سوریه می تواند زمینه ای را برای خروج کامل ترکیه از این کشور فراهم سازد. البته پیچیدگی های مساله سوریه باعث شده تا بازیگران دیگری به آن ورود پیدا کنند و تنش بین روسیه و ترکیه به وجود آید.

مذاکراتی که بین هیأت های روسی و ترکی برگزار شد به اجماع کاملی نرسید و هنوز مشخص نیست چه توافقی قرار است حاصل شود. پرسش اصلی اینجاست که آیا توافق احتمالی می تواند راه حلی را پیش پای دولت ترکیه و سوریه برای خروج از تنش بگذارد؟ و یا اینکه منطقه ای برای استقرار شورشیان و گروه های تروریستی در ادلب تعیین شده است یا خیر؟ این موارد به اضافه نکات دیگر تبدیل به یک پازل پیچیده ای شده است که در یک رأس آن ترکیه قرار دارد. آنکارا بیم این دارد که موقعیت خود را در ادلب از بین رفته ببیند و چالش ها نیز با روسیه افزایش پیدا کند. در صورت ثبات و استقرار حاکمیت در سوریه آنکارا با مشکلات داخلی نیز مواجه خواهد شد و انتقادها در داخل افزایش پیدا خواهد کرد. در حال حاضر ادلب به آوردگاهی برای تقابل دولت ترکیه با دولت سوریه تبدیل شده است و ناظران نیز نسبت به پیامدهای آن ابراز نگرانی کرده اند اگر وجه قیاسی را با عملیات ترکیه در ادلب و عملیات این کشور در گذشته در مناطق شمالی سوریه در نظر بگیریم که منجر به ایجاد مناطق امن شد دو خروجی متفاوت حاصل می شود؛ یکی اینکه اقدام فعلی ترکیه رویارویی به دولت سوریه است، اما در خصوص عملیات ترکیه در شمال سوریه، اگر چه دمشق این اقدام را محکوم کرد اما آنکارا تقابلی آن چنانی با دولت نداشت و هدفش مبارزه با گروه های کردی بود که تا نزدیکی مرزهایش حضور داشتند.

پیشنهاد میانجی گری که توسط جمهوری اسلامی ایران مطرح شد را تا چه حد موثر می دانید؟

این پیشنهاد توسط وزیر خارجه کشورمان مطرح شد که به نوعی به نحوه تعامل ایران با سوریه بر می گردد که در همین راستا تهران با هدف رفع تنش بین آنکارا و دمشق آن را مطرح کرده است. این پیشنهاد برگرفته از میزان تأثیرگذاری ایران در مذاکره و روابط با دو کشور سوریه و ترکیه است که می تواند منجر به خروج از بن بست در شرایط فعلی شود.

در کنار بحث میانجی گری موضوع دیگری که در خصوص تداوم بحران ادلب مطرح می شود ایجاد شکاف روابط بین کشورهای ایران، روسیه و ترکیه است. آیا این بحران جدید می تواند به روابط این سه کشور خدشه وارد کند؟

در چند سال گذشته پس از تعدیل سیاست خارجی ترکیه در سوریه، سلسله مذاکرات سه جانبه ای بین روسیه، ایران و ترکیه در خصوص سوریه در قالب آستانه، سوچی و غیره برگزار شد و موضوع مهم در این زمینه تداوم رویارویی نظامی ترکیه با دولت سوریه است که در این وضعیت روند مذاکرات صورت گرفته در خصوص سوریه زیر سوال خواهد رفت و هم اکنون نیز انتقادهایی که به ترکیه وارد می شود به خاطر عدم تعهداتی بوده است که در آستانه به آن متعهد شده بود. عدم اجرای قول های ترکیه سبب شده تا بن بستی در رابطه با مذاکرات سوریه ایجاد شود.

مواضع و نقش آمریکایی ها را در موضوع ادلب چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا تداوم وضعیت فعلی به نفع آنان خواهد بود؟

سیاست های واشنگتن در قبال دمشق با فراز و نشیب های زیادی روبرو بوده است. به یاد داریم که قبل از عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه آمریکایی های اعلام کردند که خواستار خروج نیروهای نظامی خود از سوریه هستند. از همین رو یک بهانه و فرصتی برای حمله ترکیه به شمال سوریه فراهم شد. پس از این تحولات آمریکایی ها با فشارها و انتقادهای زیادی در داخل مواجه شدند و و سیاست های ترامپ به شدت مورد سرزنش قرار گرفت. به همین دلیل آنها تغییر موضع دادند و تصمیم به ادامه حضور در سوریه گرفتند؛ به این دلیل که آمریکا می خواهد در عرصه سوریه بازیگردان اصلی باشد و در روندهای مهم تاثیرگذار باشد.

البته نباید فراموش کرد که ترکیه در سال های اخیر روابطش با ناتو و آمریکا کمرنگ شده و به روسیه نزدیک تر شده است. بنابراین اگر در آینده روندی پدید آید که منجر به ایجاد چالشی جدید بین ترکیه و روسیه شود شاید برای آمریکا قابل توجه باشد.

پیش بینی شما از آینده ادلب چیست؟ آیا ترکیه می تواند پیروز این نبرد باشد و یا در نهایت عقب نشینی خواهد کرد؟

همانطور که اشاره کردم دولت سوریه به دنبال تقویت و استقرار حاکمیت خود و همچنین ایجاد ثبات و امنیت است. از طرفی بازیگران در سوریه دیدگاه و رویکرد مشترک نسبت به این کشور ندارند. از سوی دیگر در صورت تشدید حملات ترکیه در ادلب ممکن است معادلات تغییر کند و تنش ها بین آنکارا و مسکو نیز به طرز چشمگیری افزایش پیدا کند. به هر میزانی که دولت سوریه به دنبال استقرار حاکمیت و بازپس گیری مناطق از دست تروریست ها باشد برای ترکیه چالش به وجود خواهد آورد و این کشور به طور ناگزیر واکنش نشان خواهد داد؛ هر چند به طور حداقلی برای گریز از پیامدهای احتمالی آن. اما باید توجه داشت چنین وضعیتی برای حزب عدالت و توسعه در داخل خوشایند نخواهد بود و اردوغان با انبوهی از انتقادها در خصوص سیاست های ترکیه در قبال سوریه مواجه خواهد شد. شکی نیست که تداوم تنش ها در ادلب منجر به وخیم تر شدن اوضاع در سوریه خواهد شد، اما تصور اینکه بازیگران تا چه حد برای برون رفت از مشکلات بتوانند به اجماع برسند به نوعی دور از انتظار به نظر می رسد.

310311